از هنگام عزیمت تا بازگشت
دین مبین اسلام، برای همه اعمال و رفتارهای مسلمانان، دستورهایی دارد که اعمال آن ها راه گشای مشکلات و در بسیاری موارد، پیشگیری از بروز مصائب است. سفر، جا به جایی، جهانگردی و مهاجرت، از پیش آمدهای مقبولی است که در زندگی همه مردم، کما بیش، اتفاق می افتد و باعث تحول در روحیات و منویات می گردد. ما مسلمانان بنا به توصیه پیشوایان بزرگ خویش، سفر را آیین آزمودگی و پختگی می دانیم و برای انجام دادن سفرهای مختلف، از سفر جسم گرفته تا سفر روح، دستورهای اخلاقی و اجتماعی بسیاری از طریق روایات کسب کرده ایم. در این قسمت، کوشش شده است تا آداب و دستورهای اخلاقی و اجتماعی سفر، بر اساس روایات، درج گردد.
الف) نصایح لقمان به فرزند خود
حماد بن عیسی، به نقل از امام صادق (علیه السلام) وصایای لقمان حکیم به فرزندش را چنین بر می شمارد:
پسرم! چون با جماعتی به سفر شوی و کاری در پیش گیری، با همراهان مشورت کن، از خود رأیی بپرهیز، با هم سفرانت به گشاده رویی بنشین و با جود و کرم برخیز، ایشان را از آذوقه خویش، بی بهره مگذار. چون از تو دعوت کنند، اجابت نما و چون استمداد نمودند، لبیک گو و به یاری شان بشتاب. فرزندم! به سه چیز بر هم سفران غلبه کن: یک: از سخنان بیهوده بگذر و خاموشی پیشه کن، و (دو:) این که خدای را به یاد آر و نماز زیاده بگذار. سوم: این که از مال و مرکب و توشه ات به آنان سخاوتمندانه عطا کن. پسرم! هر آینه به هنگام سفر، تو را به جهت ادای شهادت حقی خواستند، به حق شهادت بده. در مقام مشورت، رأی خود را صریح و قاطع بیان کن. دوستانت را در پرداخت صدقات و خیرات همراهی کن. به سالخوردگان و افتادگان احترام بگذار و از آنان دستگیری کن. با احتیاط سفر کنید و با هوشیاری طی طریق نمایید. چون در بیابان از یافتن و تشخیص راه از بیراه در ماندید، به مشورت قیام کنید و از رهگذری که به تنهایی می گذرد، مصلحت نجویید؛ زیرا ممکن است نامسلمانی شیطان صفت باشد که شما را به بیراهه کشاند. ای پسرم! مبادا در سفر، اشتغال به امور دنیوی، تو را از خدا و حالات معنوی نماز غافل کند. نماز را با جماعت بگزار و با کلام خدا نیز مأنوس باش[1]
ب) حدیثی از امام محمد باقر (علیه السلام)
امام محمد باقر (علیه السلام)، به یکی از شیعیان، که قصد سفر داشت و از امام راهنمایی و ارشاد می خواست، چنین فرمود: چون در مسیر و سفر، ترس بر تو غالب آید، از ادامه راه بگذر. از پیاده شدن بدون کفش پرهیز کن. از ادرار در سوراخ ها برحذر باش. چون به دشت و بوستانی رسیدی، از بوییدن و خوردن گیاهانی که نمی شناسی، دوری کن. از خوردن از ظرفی که از داخل آن بی اطلاعی، خودداری نما و با کسانی که نمی شناسی، سفر نکن.[2] اینک توجه شما را به آداب و دستورهای سفر معطوف می داریم:
1.ادای حقوق دیگران و وصیت بدان، پیش از سفر
از آن جا که حادثه، خبر نمی کند و هر لحظه ممکن است خطرات بی شماری، انسان را به کام مرگ اندازد، پس بهتر و پسندیده تر است تا هر مسلمانی قبل از آغاز سفر، دیون بر عهده عهده خویش را پرداخته و امانات دیگران را باز پس دهد و یا وصیت نامه ای تنظیم کند و در آن، موارد پرداختی و بدهی های معوقه خویش را یادآور شود تا اگر خدای ناخواسته، حادثه یا عارضه ای رخ داد و مسافر از سفر دنیا به وادی آخرت رخت بربست، حقوق دیگران ضایع نگردد. هم چنین است ذکر وصیت درباره قضای نماز و روزه و ادای حقوق شرعی. امام صادق (علیه السلام) فرموده اند: من رکب راحلة فلیوص[3]کسی که سوار بر مرکب شد، باید وصیت کند. در نگاشتن وصیت نامه، بسیار سفارش شده است که چه در سفر و چه در حضر، به یادداشت آن همت کرده تا از تضییع حقوق دیگران - بعد از مرگ - جلوگیری شود. مردی خدمت رسول خدا (صلی الله علیه وآله) شرف یاب شد و عرض کرد: من قصد سفر دارم و وصیت نامه خود را نوشته ام. به نظر مبارک شما آیا آن را نزد پدر یا پسر و یا برادرم بگذارم؟ حضرت ضمن این که کار او را تأیید کردند و نوشتن وصیت نامه، به هنگام سفر را ستودند، به او توصیه دیگری نیز فرمودند: کسی که آماده سفر است، بهترین چیزی که برای او جانشین او خواهد بود، این است که چهار رکعت نماز در خانه اش بخواند و در هر رکعت، حمد و قل هو الله احد بیاورد و بعد، این دعا را بخواند: اللهم انی اتقرب بهن الیک، فاجعلهن خلیفتی فی أهلی و مالی. خدایا! من به این چهار رکعت نماز، به تو تقرب می جویم. پس این چهار رکعت نماز را در اهل و مال من، خلیفه و جانشین قرار بده. سپس رسول خدا (صلی الله علیه وآله) فرمودند: این چهار رکعت نماز، جانشین او در خانه و مال و اهل او است تا باز گردد.[4]
2.تهیه بهترین زاد و توشه راه
هر سفری، هر چند کوتاه مدت، ایجاب می کند تا مسافر به تجهیزاتی، مجهز و با زاد و توشه ای همراه باشد. لذا برای رفتن به مسافرت های طولانی و بلند مدت، بایسته است که از بهترین وسایل و پاکیزه ترین اموال، برای خرج سفر برداشت کند و در مصرف آن ها وسعت نظر داشته و به دور از بخل و خارج از اسراف و تبذیر، با دوستان و همراهان، سخاوتمندانه رفتار کند. ابی یعفور از امام صادق (علیه السلام) نقل می کند که رسول خدا (صلی الله علیه وآله) فرمودند: هیچ نفقه و توشه ای نزد خداوند، بهتر از میانه روی نیست و خداوند، اسراف را دشمن می دارد مگر در حج[5] هم چنین در جایی دیگر، امام صادق از قول رسول خدا (صلی الله علیه وآله) می فرمایند: از نشانه های شرافت مرد، این است که به هنگام سفر، آذوقه پاکیزه تدارک بیند.[6] و در حدیثی دیگر می فرمایند: هر گاه به سفر می روید، سفره پر از طعام، تدارک ببینید.[7] امام سجاد (علیه السلام) هرگاه به سفر حج و یا عمره مشرف می شد، از بهترین خوراکی ها، مانند بادام، شکر، آرد بدون سبوس و شیر خالص و شیرینی با خویش همراه می برد.[8] امام صادق (علیه السلام) - هنگامی که درباره جوانمردی گفت و گو می کردند - فرمودند: مروت و مردانگی، بر خلاف گمان شما، با فسق و فجور و گناه تحقق نمی یابد... فتوت دو نوع است: یک نوع در وطن و دیگری در سفر. ملاک مروت هرکس در وطن، آن است که مشغول تلاوت قرآن بوده، ملازم مسجد باشد و در برآوردن نیازهای برادران مؤمن بکوشد و اما نشانه های مروت در سفر عبارت است از: زاد و توشه کافی همراه داشته باشد، از اموال پاک و حلال به دست آمده استفاده کند و دیگران را از آن نصیب دهد، رازدار بوده و پس از جدایی از هم سفران و پایان سفر، اسرار ایشان را بازگو نکند و با دیگران خوش رویی کند. سوگند به آن خدایی که جدم محمد (صلی الله علیه وآله) را برای اجرای حق و به حق مبعوث گردانیده است، که او روزی هر فرد را به قدر مروت و جوانمردی او عطا می کند.[9]با توجه به روایات یاد شده، سخاوت و بخشش در سفر، بسیار پسندیده است و کسانی که گمان می کنند اسلام، دین اندراس و کهنه پوشی است و به خوراک ناچیز اهمیت و ارزش می دهد، سخت در اشتباهند.
3.همراه داشتن لوازم و وسایل ضروری
یکی دیگر از آداب سفر، همراه داشتن اسباب ضروری و مورد نیاز است. شرایط اقلیمی مقصد و شرایط فصلی زمان ایجاب می کند که مسافر، برای رفع ضروریات خویش به هنگام سفر، از برداشتن وسایل مورد نیاز غفلت نکند. در حدیثی از امام جعفر صادق (علیه السلام) می خوانیم که لقمان خطاب به فرزندش چنین وصیت کرد:
ای فرزند! هرگاه عازم سفر هستی، وسایلی از قبیل شمشیر، چکمه، عمامه، کمربند، لیوان و دیگر وسایل شرب، نخ و سوزن و داروهایی که برای رفع بیماری خود و دیگران مفید است، همراه داشته باش و تا جایی که سبب معصیت نشود، موافق میل همراهان خویش رفتار کن[10]رسول گرامی اسلام هرگاه به سفری می رفتند، همواره پنج چیز را همراه خود داشتند[11] که عبارت بودند از: آیینه، سرمه دان، شانه، مسواک و کوزه آب. بنابر روایتی دیگر، حضرت قیچی نیز به همراه داشتند.[12] طبیعی است داشتن این نوع وسایل به مقتضای شرایط آن عصر و زمان بوده است و امروزه چیزهای دیگری مورد نیاز است.
4.انتخاب لباس مناسب در سفر
شرایط اقلیمی و آب و هوای منطقه ای که مسافر، قصد سفر به آن جا را دارد، ایجاب می کند که لباس های مناسب و پوشش های سازگار با شرایط جوی مقصد همراه داشته باشد. داود رقی می گوید: با امام صادق (علیه السلام) به محلی به نام ینبع، در حوالی مدینه، رسیدیم. چون حضرت از خانه خارج شد، کفش قرمز رنگی به پای ایشان مشاهده کردم. عرض کردم: ای پسر رسول الله! این چه کفشی است که به پا کرده اید؟ حضرت فرمودند: این کفش را برای سفر انتخاب کرده ام و این نوع کفش، در برابر گل و باران، بیش تر دوام می آورد.[13]
5.دقت در نگاهداری مال و توشه
مسافر باید در حفظ مال و توشه خود همت کند و از آن ها در برابر خطر دستبرد سارقان، محافظت نماید تا در دیار غربت، دچار آشفتگی خاطر و تلخی نگردد. صفوان جمال می گوید: به امام صادق (علیه السلام) عرض کردم که قصد حج دارم و در این سفر، اهل و عیالم را نیز به همراه دارم، لذا پول و نفقه خود را در کیسه ای پیچیده ام تا محفوظ بماند. امام (علیه السلام) فرمودند: آری، باید چنین کرد؛ زیرا پدرم می فرمود: از عوامل قوت مسافر، نگهداری نفقه اش است.[14]
6.همراه داشتن وسایل دفاعی
وجود دشمن، سارق و یا جانور، در بین راه ها و در بسیاری از مناطق باعث شده است که مسافران، هنگام عزیمت به مناطق مختلف و ناشناس، از همراه داشتن وسایل دفاعی، دریغ نکنند. از این رو، سفارش شده است که هنگام سفر، عصا بردارید. امام صادق از نیاکان و امیرالمؤمنین (علیه السلام) و ایشان از رسول خدا (صلی الله علیه وآله) نقل می کنند که فرمودند: هر که عازم سفری شود، عصایی از درخت بادام تلخ همراه داشته باشد.[15] بعد حضرت، آیه 22 سوره قصص را تلاوت کردند: هنگامی که موسی از دست فرعونیان گریخت و به شهر مدین روی آورد، گفت: امید است که خدای بزرگ، مرا به راه راست هدایت کند و خداوند بر آن چه گفتیم، وکیل است. و سپس فرمودند: آن کس که این عصا را همراه داشته باشد، خداوند او را در مقابل هر نوع درنده و در برابر دزدان و راهزنان و نیز در مقابل هر جانور گزنده ای محافظت فرماید و او را به سلامت به منزل و میان اهل و عیالش باز گرداند و او را 77 فرشته همراهی کنند و همواره برای او استغفار کنند تا به خانه باز گردد و عصا را زمین گذارد. ممکن است در عصای ساخته شده از بادام تلخ نیز عقیق - که در آداب بعد می آید - آثاری از نظر خواص نباتی در چوب، و معدنی در عقیق باشد که در آینده کشف شود. نیز رسول خدا (صلی الله علیه وآله) فرمودند: کسی که در سفر و حضر برای تواضع و فروتنی، عصا به دست گیرد، برای او به هر گامی که بر می دارد، هزار نیکی نوشته شود و هزار بدی از او محو گردد و هزار درجه به شأن او افزوده می شود.[16]
7.همراه داشتن انگشتر عقیق
از جمله آداب مستحب سفر، به دست داشتن انگشتر عقیق است که با داشتن این انگشتر، از خطرات در امان است. در حدیثی از امام صادق (علیه السلام) می خوانیم: الخاتم العقیق أمان فی السفر. انگشتر عقیق، امان از بلاهای سفر است.[17]
8.همراه داشتن تربت امام حسین (علیه السلام)
خاک کربلا، هم چون همه پیام ها و ابزارهای واقعه جانسوز عاشورا، برای شیعیان، دارای احترام و مژده ای است. از این رو، لازم است به هنگام سفر نیز مقداری از تربت پاک کربلا را در قالب مهر نماز همراه داشته و بر آن سجده و تیمم شود. هنگامی که امام صادق (علیه السلام) به عراق وارد شدند، مردم اطراف حضرت را گرفته، عرض کردند: ای آقای ما! آیا تربت حسین (علیه السلام) همان گونه که شفای هر نوع درد و آفتی است، می تواند از هراس و وحشت نیز امان بخش باشد؟ امام (علیه السلام) فرمودند: آری هرگاه کسی از شما بخواهد از هر خوف و بیمی مصون ماند، تسبیحی از تربت حسین را بردارد و سه بار دعای لیلة المبیت را در بستر خود بخواند. آن گاه آن را ببوسد و بر چشم گذارد.[18]
9.سفر در بعضی روزها با دعا و صدقه
انتخاب روزهای هفته، برای آغاز مسافرت، در دستورها و آداب سفر گنجانده شده است. با آن که همه روزها، روزهای خدا و همه با یک خورشید، صبح و شام می کند، اما اعمال گوناگون، انتخاب روزهای خاص را می طلبد.
عبدالله بن سنان و ایوب حزاز از امام صادق (علیه السلام) درباره آیه شریفه فاذا قضیت الصلوة فانتشروا فی الأرض و ابتغوا من فضل الله[19](وقتی نماز جمعه را به جا آوردید، در روی زمین پراکنده شوید و کسب حلال کنید) سؤال کرد که مراد چیست، امام (علیه السلام) فرمودند: نماز یعنی نماز جمعه و انتشار یعنی روز شنبه.[20]
هم چنین امام صادق (علیه السلام) فرمودند: مسافرت در روز سه شنبه پسندیده است؛ زیرا در روز سه شنبه، خدا، آهن را برای برای حضرت داود نرم کرد.[21]و نیز از امام صادق (علیه السلام) منقول است که فرمودند: پیامبر اسلام، در روزهای پنجشنبه، به همراه اصحاب خود به جهاد می رفت و اگر مجبور می شد در غیر این روز حرکت کند، از خداوند طلب خیر می نمود و به فقرا صدقه می بخشید و با نام خدا از شهر خارج می شد.[22] در روایت دیگری می خوانیم که امام (علیه السلام) فرمودند: هرگاه به ذهنت چنان آمد که سفر بد است، به اولین فقیری که برخورد کردی، صدقه ای عطا کن و بعد به راهت ادامه بده و بدان که خداوند از تو (بدی این سفر را) دفع می کند.[23] درباره جلوگیری صدقه از حوادث و ناگواریها، روایت بسیار است؛ از جمله، حریز از امام صادق (علیه السلام) نقل می کند که فرمودند: هر زمان که خواستی، مسافرت کن، به شرط آن که قبل از سفر صدقه داده باشی.[24] هنگام پرداختن صدقه، خواندن این دعا مستحب است: اللهم انی اشتریت بهذه الصدقة سلامتی و سلامة سفری و ما معی. اللهم احفظنی و احفظ ما معی و سلمنی و سلم ما معی و بلغنی و بلغ ما معی ببلاغک الحسن الجمیل.[25] خداوندا! من با این صدقه، سلامت خود و سفرم و هر آن چه را همراه دارم و (نیز آن چه را همراه نیاورده ام)، از تو خریدم، بار خدایا! مرا و هر آن چه همراه دارم، محفوظ دار و از نعمت سلامتی برخوردار گردان و خود و هر آن چه دارم، به سلامت به موطن و کاشانه ام باز گردان.
10.دعا و دیگر مستحبات به هنگام قصد سفر
سفر را با یاد خدا شروع کردن و در هیچ حال، او را از خاطر نبردن، هر چند از جمله آداب عبادی و استحبابی است، اما آرامش خاطری به انسان می بخشد که لذت سفر بر او افزون گشته و از دلپریشانی هایش کاسته خواهد شد. رسول خدا (صلی الله علیه وآله) می فرمایند: اگر کسی قبل از آغاز مسافرت، در خانه خود و در حضور اهل و عیال خویش دو رکعت نماز گزارد، هیچ چیزی نمی تواند با فضیلت آن عمل برابری کند و جای خالی او را در خانواده اش پر نماید.[26] هم چنین آن حضرت، به نقل از جبرائیل امین الله می فرمایند: هرکس هنگام تصمیم به مسافرت، در آستانه خانه خود، یازده مرتبه سوره توحید را بخواند، خداوند، خود نگهبان او در آن سفر خواهد بود و تا بازگشت از سفر، گزندی به او نخواهد رسید.[27] ابن عباس می گوید: پیامبر خدا هنگامی که می خواست عزم سفری کند، نزد اهل و عیالش، دو رکعت نماز می خواند تا خداوند، او را سالم به آنان باز گرداند.[28] مستحب است پس از نماز این دعا را نیز بخواند: اللهم انی أستودعک الیوم نفسی و أهلی و مالی و ولدی و من کان منی بسبیل، الشاهد منهم و الغائب، اللهم احفظنا بحفظ الایمان، و احفظ علینا، اللهم اجمعنا فی رحمتک، و لا تسلبنا فضلک، انا الیک راغبون، اللهم انا نعوذ بک من و عثاء السفر، و کابة المنقلب، و سوء المنظر فی الأهل و المال و الولد فی الدنیا و الآخرة، اللهم انی أتوجه الیک هذا التوجه طلبا لمرضاتک، و تقربا الیک، اللهم فبلغنی ما أومله و أرجوه فیک و فی أولیائک یا أرحم الراحمین.[29]
11.دعا در هر حرکت و پستی و بلندی
از امام صادق (علیه السلام) نقل شده است: پیامبر فرموده است: هرگاه به پلی رسیدی و قدم روی آن گذاردی، نام خدا را بر زبان جاری کن و بگو: ای خدا! شیطان رجیم را از من دور گردان.[30]نیز امام صادق (علیه السلام) فرمودند: هر گاه رسول خدا در سفری به سرازیری می رسید، سبحان الله می گفت و هرگاه به سربالایی می رسید، الله اکبر می گفت.[31]
12.دعای ورود به منزل یا منازل سفر
در حین سفر یا به هنگام رسیدن به مقصد، هرگاه خواستی در محل و منزلی مأوی کنی، با صبر و دقت، زمان و مکان را مطالعه کن و از شتاب بپرهیز؛ از خداوند، خیر و برکت بخواه و از بدی ها به خدا پناه ببر. رسول خدا (صلی الله علیه وآله) خطاب به علی بن ابی طالب فرمودند: یا علی! هرگاه به منزل و محلی وارد شدی، چون آن جا را دیدی، این دعا را بخوان: اللهم انی أسألک خیرها و أعوذ بک من شرها. اللهم حببنا الی أهلها، و حبب صالحی أهلها الینا.[32] پروردگارا! از تو خوبی این محل را می خواهم و از بدی آن به تو پناه می برم.
پروردگارا! محبت ما را در قلب اهل آن قرار ده و محبت صالحان آن دیار را در دل ما بگذار.
امام صادق (علیه السلام) به ابراهیم بن نعیم فرمودند: هرگاه به منزلی وارد شدی و از آن خوفناک بودی، این آیه شریفه را تلاوت کن: رب ادخلنی مدخل صدق و أخرجنی مخرج صدق و اجعل لی من لدنک سلطانا نصیرا.
سپس فرمودند: هرگاه چشمت به چیزی افتاد که از آن ترسیدی، آیة الکرسی بخوان.[33]
13.وداع با خانواده
بر هر مسافر است که چون آهنگ سفر کرد، برای وداع و خداحافظی نزد خانواده و خویشان رفته و آنان را در جریان سفر خود قرار داده و از یکایک آنان، حلالیت بطلبد. هم چنین بر نزدیکان او است که او را بدرقه و دعا کنند.
امام صادق (علیه السلام) به نقل از رسول گرامی اسلام (صلی الله علیه وآله) فرمودند: بر هر مسلمانی است که به هنگام سفر، برادران خود را از مسافرتش آگاه کند و بر برادران و یاران او است که هنگام مراجعت، به دیدارش بشتابند.[34] ابو هریره نقل می کند که رسول خدا (صلی الله علیه وآله) فرمودند: هرگاه یکی از شما عزم سفر کرد، با برادران و خواهران و نیز دوستان خود خداحافظی کند؛ زیرا آنان با دعاهایی که می کنند، علاوه بر دعای خودش، موجب خیر و برکت او می شوند.[35]
14.زمان بندی برای حرکت در سفر
از آن جا که در گذشته های دور و نزدیک، تنها وسیله جابه جایی، چارپایان بوده اند، و هم چنین راه های بیابانی با خطرات بسیاری همراه بوده است، بسیار سفارش شده است که زمان سفر، به گونه ای تنظیم شود که مشکلات کم تری گریبان گیر مسافران گردد. از جمله این سفارش ها آن است که در اول و آخر روز و نیز ساعات پایانی شب به مسیر خود ادامه داده و در اواسط روز و اول شب استراحت کنند تا به علت آفتاب و گرمای آن، دچار خستگی و تشنگی نشوند. در روزگار ما نیز لازم است زمان بندی برای مسافرت به گونه ای باشد که با مشکلات رو به رو نشویم. پیامبر خدا (صلی الله علیه وآله) فرمودند: شما را به حرکت در شب سفارش می کنم؛ زیرا زمین در شب در نور دیده می شود.[36] هم چنین در حدیثی از امام محمد باقر (علیه السلام) می خوانیم: در آخر شب سیر کنید و در اول شب، از حرکت باز ایستید.[37] در حدیثی دیگر آمده است که امام (علیه السلام) فرمودند: هرگاه قصد سفر داری، چنان برنامه حرکت خود را تنظیم کن که در اول یا آخر روز حرکت کنی و در نیمه روز فرود آیی و استراحت کنی و نیز در آخر شب حرکت کن و از سیر در اول شب بپرهیز.[38]
15.پرهیز از استراحت در محل های خطرناک
انتخاب محل استراحت برای رفع خستگی، باید بسیار دقیق صورت گیرد و از استراحت در محل های خطرناک و حادثه آفرین خودداری شود. نیز لازم است مسافر در کنار و نزدیک دیگر مسافران و همراهان استراحت کند تا به هنگام بروز خطر، کسانی باشند که او را کمک کنند. رسول خدا (صلی الله علیه وآله) خطاب به امام علی (علیه السلام) فرمودند: ای علی! هنگامی که به سفر می روی، در دره ها پیاده مشو؛ زیرا آن جا محل درندگان و جانوران است.[39]هم چنین امام صادق (علیه السلام) از پیامبر نقل می کنند که فرمودند: از خوابیدن در جاده ها و دل دره ها دوری کنید؛ زیرا در دره ها درندگان خانه دارند و جانوران لانه کرده اند.[40]
16.دعای تنهایی
اگر شخصی ناچار شد به تنهایی سفر کند، لازم است دعای زیر را، که حضرت موسی بن جعفر (علیه السلام) آن را به یاران خود آموخته اند، بخواند: ما شاء الله، لا حول و لا قوة الا بالله، اللهم آنس وحشتی، و أعنی علی وحدتی، و أدغیبتی.[41]
17.انتخاب هم سفر موافق
از آداب و دستورهای مهم سفر، انتخاب هم سفر موافق است و بهتر است این مسأله، قبل از آغاز سفر مورد توجه باشد و اگر ممکن نشد، در بین راه با افرادی که شرایط سفرشان با او یک سان است، همراه گردد. در حدیثی از پیامبر (صلی الله علیه وآله) می خوانیم که فرمودند: الرفیق ثم السفر. ابتدا رفیق انتخاب کنید، سپس سفر کنید.[42] امیرالمؤمنین علی (علیه السلام) نیز در وصیتی به فرزندش امام حسن (علیه السلام) فرمودند:
سل عن الرفیق قبل الطریق و عن الجار قبل الدار. قبل از شروع سفر، از رفیق همراه، سؤال کن و پیش از خرید خانه، جویای همسایه باش.[43] در حدیثی از امام کاظم (علیه السلام) می خوانیم: رسول خدا (صلی الله علیه وآله) سه طایفه را مورد لعن قرار داد: کسی که تنها غذا بخورد؛ کسی که به تنهایی در خانه بخوابد و شخصی که بدون رفیق و همراه، به تنهایی در بیابان سفر کند.[44] رسول خدا (صلی الله علیه وآله) خطاب به حضرت علی (علیه السلام) چنین سفارش کردند: یا علی! مبادا به تنهایی سفر کنی؛ زیرا شیطان همراه شخص تنها است. یا علی! هرکس به تنهایی سفر کند، به گمراهی و لغزش افتد و حتی دو نفر نیز گمراهند و کم ترین تعداد برای سفر، سه نفر است.[45]
پی نوشت ها
[1] اذا سافرت مع قوم فأکثر استشارتهم فی أمرک و أمرهم، و أکثر التبسم فی وجوههم، و کن کریما علی زادک بینهم، و اذا دعوک فأجبهم، و اذا استعانوک فأعنهم، و أغلبهم بثلاث: طول الضمت و کثرة الصلاة و سخاء النفس بما معک من دابة أو مال أو زاد، و اذا استشهدوک علی الحق فاشهدلهم.... (وسائل الشیعه، ج 8، ص 323؛ بحارالانوار، ج 76، ص 270).
[2] .
[3] قال لبعض شیعته و قد أراد سفرا فقال له: أصنی فقال (علیه السلام): لا تسیرن سیرا وأنت خائف و لا تنزلن عن دابتک لیلا الا و رجلاک فی خف، و لا تبولن فی نفق و لا تذوقن بقلة و لا تشمها حتی تعلم ما هی، و لا تشرب من سقاء حتی تعرف ما فیه، و لا تسیرن الا مع من تعرف، واحذر من لا تعرف. (بحارالانوار، ج 78، ص 189).
[4] وسائل الشیعه، ج 8، ص 267.
[5] الامان من اخطار الاسفار و الازمان، ص 43.
[6] ما من نفقة أحب الی الله من نفقة قصد، و یبغض الاسراف الا فی الحج. (مکارم الاخلاق، ص 251؛ بحارالانوار، ج 76، ص 9).
[7] من شرف الرجل أن یطیب زاده اذا خرج فی سفر. مکارم الاخلاق، ص 253؛ الامان من اخطار الاسفار و الازمان، ص 55؛ وسائل الشیعة، ج 8، ص 310.
[8] اذا سافرتم فاتخذوا سفرة و تنوقوا فیها. (مکارم الاخلاق، ص 267؛ وسائل الشیعه، ج 8، ص 309).
[9] مکارم الاخلاق، ص 263؛ بحارالانوار، ج 76، ص 270.
[10] تظنون أن الفتوة بالغش و الفجور... و المروة مروتان: مروة فی الحضر و مروة فی السفر فأما التی فی الحضر فتلاوة القرآن، و لزوم المساجد و المشی مع الاخوان فی الحوائج، و النعمة تری علی الخادم، فانها تسر الصدیق و تکبت العدو، و اما التی فی السفر فکثرة الزاد و طیبه و بذله لمن کان معک، و کتمانک علی القوم أمرهم بعد مفارقتک ایاهم، و کثرة المزاح فی غیر ما یسخط الله عز و جل، ثم قال: والذی بعث جدی محمدا (صلی الله علیه وآله) بالحق ان الله عز و جل لیرزق العبد علی قدر المروة....(مکارم الاخلاق، ص 254؛ المحجة البیضاء، ج 4، ص 580؛ بحارالانوار، ج 76، ص 274).
[11] یا بنی سافر بسیفک و خفک و عمامتک و حبلک و سقائک و ابرتک و خیوطک و مخرزک، ثم تزود معک الادویة التی تنفع بها - أنت و من معک - و کن لأصحابک موافقا الا فی معصیة الله. (الأمان من اخطار الاسفار و الازمان، ص 54).
(30) - ان النبی (صلی الله علیه وآله) کان اذا سافر حمل معه خمسة أشیاء: المرآة والمکحلة، والمدری، و السواک و المشط - و فی روایة اخری - و المقراض.
[12] الامان من اخطار الاسفار و الازمان، ص 54، بحارالانوار، ج 76، ص 232؛ نیز ر.ک: کنزالعمال، ج 6، ص 731، ح 17614.
[13] خف اتخذته للسفر و هو أبقی علی الطین و المطر.... (بحارالانوار، ج 76، ص 272).
[14] نعم ان أبی کان یقول؛ من قوة المسافر حفظ نفقته. (وسائل الشیعه، ج 8، ص 307).
[15] من خرج فی سفر و معه عصا لزوام و تلی هذه الآیة: و لما توجه تلقاء مدین قال عسی ربی ان یهدینی سواء السبیل و الله علی ما نقول وکیل آمنه الله من کل سبع ضار، و من کل بص عاد، و من کل ذات حمة، حتی یرجع الی اهله و منزله، و کان معه سبعة و سبعون من المعقبات یستغفرون له حتی یرجع و یضعها. (بحارالانوار، ج 7، ص 29؛ وسائل الشیعه، ج 8، ص 274).
[16] من مشی مع العصا فی السفر و الحضر للتواضع یکتب له بکل خطوة ألف حسنة، و محی عنه ألف سیئة و رفع له ألف درجة. (وسائل الشیعه، ج 8، ص 274؛ الامان من اخطار و الاسفار و الزمان، ص 46؛ بحارالانوار، ج 76، ص 302).
[17] الامان من اخطار الاسفار الازمان، ص 52؛ وسائل الشیعه، ج 3، ص 403.
[18] یا مولانا، تربة قبر الحسین (علیه السلام) شفاء من کل داء، فهل هی أمان من کل خوف؟ فقال: نعم اذا أراد أحدکم أن یکون آمنا من کل خوف، فالیأخذ السبحة من تربته یدعو بدعاء لیلة المبیت علی الفراش ثلاث مرات، ثم یقبلها و یضعها علی عینه.... (الامان من اخطار الاسفار و الازمان، ص 47).
[19] جمعه (62) آیه 10.
[20] وسائل الشیعه، ج 8، ص 252.
[21] اطلبوا الحوائج یوم الثلثاء: فانه الیوم الذی ألان الله فیه الحدید لداود (علیه السلام). (وسائل الشیعه، ج 8، ص 255).
[22] بحارالانوار، ج 76، ص 227؛ نیز ر.ک: وسائل الشیعه، ج 8، ص 259.
[23] اذا وقع فی نفسک شی ء فتصدق علی أول مسکین ثم امض؛ فان الله یدفع عنک. (الامان من اخطار الاسفار و الازمان ص 38؛ بحارالانوار، ج 76، ص 233).
[24] بحارالانوار، ج 76، ص 226.
[25] الامان من اخطار الاسفار و الازمان، ص 38؛ بحارالانوار، ج 76، ص 236.
[26] ما خلف هذا علی أهله أفضل من رکعتین یرکعهما عندهم حین یرید السفر. (کنز العمال، ج 6، ص 713، ح 17530).
[27] من أراد سفرا فأخذ بعضادتی باب منزله فقرأ احدی عشرة مرة قل هو الله أحد کان الله له حارسا حتی یرجع. (بحارالانوار، ج 76، ص 242).
[28] کنز العمال، ج 6، ص 731، ح 7610.
[29] خداوندا! من امروز جان و مال و اهل و اولاد و همه همراهانم، چه آنان که هم اکنون حاضرند و چه آنان که غایبند را به تو می سپارم. خداوندا! ما را با محفوظ کردن ایمانمان محافظت بفرما. پروردگارا! حافظ ما باش. خداوندا! ما را در سایه رحمتت جمع نما، و فضل و کرمت را از ما سلب نفرما که ما همواره به لطف تو راغبیم. خدایا! از خستگی سفر و دل شکستگی بازگشت و بدی نظرگاه در میان اهل و مال و اولادم، چه در دنیا و چه در آخرت، به تو پناه می برم. خدایا! من به تو روی می آورم و رضای تو را می خواهم و به جانب تو تقرب می جویم. پس ای مهربان ترین مهربانان! مرا به آرزوهایم برسان و آن چه را در ذات تو به آن امیدوار شده و در اولیایت بدان چشم دوخته ام، بر من ارزانی دار. (الامان من اخطار الاسفار و الازمان ص 40).
[30] همان، ص 113.
[31] کان رسول الله (صلی الله علیه وآله) فی سفره اذا اهبط سبح، و اذا صعد کبر. (المحجة البیضاء ج 4، ص 64).
[32] همان، ص 67؛ وسائل الشیعه، ج 8، ص 326.
[33] وسائل الشیعه، ج 8، ص 287.
[34] حق علی المسلم اذا أراد سفرا أن یعلم اخوانه، و حق علی اخوانه اذا قدم أن یأتوه. (وسائل الشیعه، ج 8، ص 329).
[35] اذا أراد أحدکم سفرا فلیسلم علی اخوانه فانهم یزیدون بدعائهم الی دعائه خیرا. (کنزالعمال، ج 6، ص 702، ح 17476.
[36] علیکم بالسیر باللیل فان الأرض تطوی باللیل. (المحجة البیضاء، ج 4، ص 68).
[37] بحارالانوار، ج 73، ص 277.
[38] اذا اردت السیر فلیکن مسیرک فی طرفی النهار و انزل وسطه، و سر فی آخر اللیل و لا تسر فی أوله.... (بحارالانوار، ج 73، ص 277).
[39] یا علی! اذا سافرت فلا تنزل الأودیة فانها مأوی السباع و الحیات. (مکارم الاخلاق، ص 265؛ وسائل الشیعه، ج 8، ص 316).
[40] ایاکم و التعریس علی ظهر الطریق، و بطون الأدویة فانها مدارج السباع و مأوی الحیات. (مکارم الاخلاق، ص 227؛ بحارالانوار، ج 76، ص 278).
[41] هر چه خداوند بخواهد همان خواهد شد، هیچ حول و قوتی نیست مگر از جانب خدا، پس خدایا! وحشت و هراسم را به امنیت بدل فرما، و مرا در تنهایی یاری کن، و دوری و غیبتم را به خوبی جایگزین فرما. (وسائل الشیعه، ج 8، ص 289).
[42] همان، ص 229؛ الامان من اخطار الاسفار و الازمان، ص 53.
[43] بحارالانوار، ج 76، ص 229.
[44] لعن رسول الله ثلاثة: الآکل وحده، والنائم فی بیت وحده، و الراکب فی الفلاة وحده. (وسائل الشیعه، ج 8، ص 300؛ مکارم الاخلاق، ص 259).
[45] یا علی! لا تخرج فی سفرک وحدک، فان الشیطان مع الواحد، و هو من الاثنین أبعد، یا علی! ان الرجل اذا سافر وحده فهو غاو، الاثنان غاویان، و الثلاثة نفر. (وسائل الشیعه، ج 8، ص 300).
