خورشید پنهان

معرفت امام عصر (عج) و بایسته ها در عصر غیبت

ضرورتِ شناخت امام زمان (عجل الله تعالی فرجه الشریف)

لازمه ی معرفت و اطاعت از خدا، شناخت برگزیدگان او و پیروی از آنان است. خداوند برای نشان دادن راه عبادت و اطاعت با تک تک انسان ها سخن نگفته، بلکه پیامبران و امامان معصوم (علیهم السّلام) را برگزیدگان و جانشینان خویش در میان مردم معرفی کرده است. امام باقر (علیه السّلام) می فرماید:
همانا کسی خدا را عبادت می کند که به او معرفت داشته باشد... مراد از معرفت خدا، تصدیق خدا و رسولش و پیروی از علی (علیه السّلام) و امام دانستن او و سایر امامان هدایت و برائت از دشمنان آنها است و خدا، این گونه شناخته می شود.(1)
ایشان در تفسیر فطرت فرمود:
فطرت عبارت است از:« لا اِلهَ إلَّا اللهُ، مُحَمَّدٌ رَسولُ اللهِ (صلی الله علیه و آله و سلم) وَ عَلِیُّ أَمیرُ المُؤمنِینَ (علیه السّلام)»(2). این یعنی استمرار قلمرو توحید تا امامت.
حضرت سیدالشهداء (علیه السّلام) در میان اصحابشان فرمود:
خداوند بندگانش را نیافرید، مگر برای این که او را بشناسند، پس وقتی او را شناختند، عبادتش می کنند و وقتی چنین شد، از بندگی غیر او بی نیاز می شوند. در این هنگام فردی پرسید: شناخت خدا چیست؟ حضرت فرمود: عبارت است از شناخت اهل هر زمانی، امام خودشان را که اطاعتش واجب است.(3)
در کتاب های حدیثی شیعه و سنّی نیز روایتی متواتر و قطعی، با تعبیرهای مختلف بدین گونه نقل شده است:
قالَ رسولُ الله (صلی الله علیه و آله و سلم): مَنْ ماتَ وَ لَمْ یَعرِفْ إمامَ زَماِنهِ مَاتَ مَیتةً جاهِلیَّةً(4)؛
پیامبر خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) فرمود: هر کس بمیرد و امام زمانش را نشناسد، به مرگ جاهلیت مرده است.
در زمان جاهلیّت، مردم، خدا و پیامبرش را نمی شناختند و گمراه بودند. بنابراین، کسی که امام زمانش را نشناسد، در واقع به خدا و رسول او معرفت ندارد و اگر در این حال از دنیا برود، گمراه مرده است.
در روایتی- پس از نقل حدیث مذکور- راوی، تفسیر مرگ جاهلیت را از امام صادق (علیه السّلام) سؤال می کند، امام می فرماید:
جاهِلیَّةَ کُفرٍ وَ نِفاقٍ وَ ضَلالٍ(5)؛
گمراهی، بی دینی، دورویی و تباهی است.
بنابراین برای شناخت خدا و پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) و رهایی از کفر، نفاق، گمراهی و راه یابی به مسیر هدایت و بندگی خدا، شناخت امامان، به ویژه امام زمان (عجل الله تعالی فرجه الشریف) لازم و ضروری است.
امام صادق (علیه السّلام) فرمود:
کمترین مقدار معرفت امام، این است که[بدانی] امام، هم طراز پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) و وارث اوست، مگر در نبوت.
پیروی از امام، اطاعتِ خدا و پیامبر خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) است و باید در هر کاری تسلیم او بوده، حکم کارها را از او بخواهیم و از فرمانش پیروی کنیم.(6)

دو ویژگی مهم امامان معصوم (علیهم السّلام)

الف)امامان واسطه ی فیض کمالات وجودی اند و اکثر متفکران الهی- اعم از عارفان، فیلسوفان و متکلمان- به گونه ای به وجود واسطه ی فیض، میان خدا و جهان معتقدند. در احادیث، معصومان و امامان (علیهم السّلام)، واسطه ی فیض خدا محسوب شده اند.
علامه مجلسی می گوید:
اکثر مطالبی که فلاسفه درباره ی عقول اثبات کرده اند، در احادیث متواتر، به گونه ای دیگر برای ارواح معصومان (علیهم السّلام) اثبات شده است؛ برای مثال، ارواح معصومان (علیهم السّلام) قبل از مخلوقات آفریده شده و علت غایی خلقت و میانجی در افاضه ی علوم و معارف و به طور کلی واسطه ی فیض در کمالات وجودی و معرفتی اند.(7)
در زیارت جامعه، خطاب به امامان (علیهم السّلام) آمده است:
خدا با شما شروع و ختم می کند. به واسطه ی شما باران نازل می شود و شما باعث می شوید که آسمان بر زمین فرو نریزد. غم و اندوه و گرفتاری ها با شما رفع می گردد.(8)
امام صادق (علیه السّلام) می فرماید:
ما خزائن خداییم و به واسطه ی ما، درختان میوه می دهند و رودها جاری می شوند و باران از آسمان می بارد.(9)
هم چنین در احادیث آمده است:
اگر زمین لحظه ای بدون امام باشد، ویران و نابود خواهد شد.(10)
ب)امامان واسطه ی فیض هدایت الهی اند. در آیه ی 69 سوره ی زمر می خوانیم:
«...وَ أَشْرَقَتِ الْأَرْضُ بِنُورِ رَبِّها ...»؛
.. و زمین[ در آن روز] به نور پروردگارش روشن می شود... .
در زیارت جامعه، آمده است:
وَ اَشَرقَتِ الأرضُ بنُِورِکُم(11)؛
زمین با نور شما امامان می درخشد.
نتیجه این که امامان، نور خدا در زمین اند. از همین رو آیاتی که در آنها نور یا نور خدا به کار رفته، در احادیث به امامان تفسیر شده است.(12) نور الهی کنایه از هدایت الهی است:
سلام بر امامان هدایت و چراغ های روشن گر و تاریکی ها... سلام بر دعوت کنندگان به سوی خدا... و آشکارکنندگان امر و نهی خدا... کسی که خدا را بخواهد، از شما شروع می کند و موحّد، توحید را از شما گرفته است. کسی که هدفش خدا باشد، به وسیله ی شما به او می رسد... با دوستی و همراهی شما، خداوند ما را با دین خود آشنا کرده است.(13)

خورشید پنهان

نقشِ امام در عصر غیبت چیست و مردم چگونه از وجود مقدس امام عصر (عجل الله تعالی فرجه الشریف) بهره مند می شوند؟
اصحاب امامان (علیهم السّلام) بارها این سؤال را مطرح کرده اند و پاسخ آن بزرگواران، از جمله حضرت حجت (عجل الله تعالی فرجه الشریف) از طریق نایب خاص، به دست ما رسیده است:
همان گونه که از خورشید استفاده می شود، در آن هنگام که پشت ابرها قرار می گیرد.(14)
خورشید در مرکز منظومه ی شمسی قرار دارد و سیاره های آن، از جمله کره ی زمین به گرد آن می چرخد. خورشید، با نیروی جاذبه ای که بر سیاره هایش وارد می کند، از پرتاب آنها در اثر نیروی گریز از مرکز، جلوگیری می کند و کرات را در مدارهای منظم و بر گِرد خود نگه می دارد. از سوی دیگر، حرارت و نور خورشید باعث روییدن گیاهان و در نتیجه حیات حیوانات و انسان می شود و در اثر آن، روز و شب پدید می آید و به زندگی انسان نظم خاصّی می دهد. بنابراین، تمام نعمت هایی که در این جهان وجود دارد، از مجرای خورشید به ما می رسد، خواه ظاهر باشد و خواه در پشت ابرها قرار گیرد. البته، خورشید در لحظه ی ظهور و نورافشانی، خواص و آثاری دارد که در لحظه ی پنهان شدن آن، وجود ندارد.
همه ی این مطالب درباره ی امام عصر (عجل الله تعالی فرجه الشریف) نیز صادق است. او واسطه ی فیض نعمت های الهی است و نور وجود، علم و هدایت از طریق او به انسان ها می رسد. اما غیبت امام عصر (عجل الله تعالی فرجه الشریف) باعث محروم شدن از فیض حضور و بهره مندی بیشتر از حضرتش می شود؛ همان گونه که هنگام پنهان شدن خورشید، مردم در انتظار بیرون آمدنش هستند، در زمان غیبت نیز دوستداران و پیروان آن امام (عجل الله تعالی فرجه الشریف) در انتظار ظهور مقتدای خویشند.

بایسته ها در عصر غیبت

وظایف مسلمانان در عصر غیبت، آموختن و عمل کردن به معارف و احکام دینی، انتقال آن به دیگران و تلاش برای تحقق احکام الهی در جامعه است؛ به دیگر سخن، وظایف ما، تعلم، تبلیغ و اجرای دین است و مقدمات این امور، همچون فراگیری علوم و فنون مختلف نیز از بایسته ها خواهد بود. در این جا وظایف مسلمان ها در عصر غیبت را برمی شمریم:

1.درخواست معرفت امام عصر (عجل الله تعالی فرجه الشریف) از خدا:

هنگامی که امام صادق (علیه السّلام) درباره ی غیبت مهدی موعود (عجل الله تعالی فرجه الشریف) سخن می گفت، زراره پرسید: اگر من زمان غیبت را درک کنم، چه وظیفه ای دارم؟ حضرت فرمود این دعا را بخوان:
اَللُّهُمَّ عَرِّفنِی نَفسَکَ، فَإنَّکَ إنْ لَم تُعَرِّفنی نَفسَکَ لَمْ اَعْرِف نَبِیَّکَ. أَللّهُمَّ عَرِّفنِی رَسُولَکَ، فَإنَّکَ إن لَمْ تُعرِّفنی رَسُولَکَ، لَم اَعرِفْ حُجَّتَکَ، أَللَّهُمَّ عَرِّفنِی حُجَّتَکَ، فَإنَّکَ إن لَم تُعرِّفنِی حُجَّتَکَ ضَلَلتُ عَن دینی(15)؛
خدایا خودت را به من بشناسان که اگر خود را به من معرفی نکنی، پیامبرت را نمی شناسم. خدایا! معرفت و شناخت پیامبرت را به من ببخش، که اگر پیامبر خود را به من معرفی نکنی، حجت تو را نمی شناسم. خدایا! حجت خود را به من بشناسان، که اگر حجت خود را به من معرفی نکنی، از دین خود گمراه می شوم.
از این دعا، نکته های بسیاری می توان استنباط کرد:
اول این که، در عصر غیبت باید معرفت خدا و رسول و امام را از خدا خواست و نباید به علوم و اطلاعات خود درباره ی خداشناسی و پیامبرشناسی و امام شناسی بسنده کرده، خود را از عنایات خدا مستغنی دانست، بلکه در هر حال باید به خدا توکل کرد و از خدا معرفت خواست.
دوم این که، لازمه ی شناخت خدا، شناخت پیامبر و لازمه ی شناخت پیامبر، شناخت امام و حجت است. بنابراین، اگر امام عصر (عجل الله تعالی فرجه الشریف) شناخته نشود، پیامبر و خدا نیز به درستی شناخته نشده، انسان در گمراهی و ضلالت خواهد بود. اصولاً شناخت خدا، پیامبر و امام، پایه و اصول دین است و تمام معارف و احکام دیگر، بر اساس همین اصول شکل می گیرند.

2.تسلیم در برابر امام زمان (عجل الله تعالی فرجه الشریف): امام باقر و صادق (علیهما السّلام) می فرمایند:

لا یَکوُنُ العَبدُ مُؤمِناً حَتی یَعْرِفَ اللهَ وَ رسولَهُ وَ الأَئمةَ کُلَّهُم وَ إمامَ زَمانِهِ وَ یَرُدَّ إلَیهِ وَ یُسِلِّمَ لَهُ(16)؛
بنده، مؤمن نخواهد بود، مگر آن که خدا و رسول او و همه امامان و امام زمان خود را بشناسد[حکم کارهایش را] به امام زمان ارجاع دهد و تسلیم ایشان باشد.
اسحاق، پسر یعقوب در عصر غیبت صغری، از طریق محمد پسر عثمان عمری، نایب خاص امام عصر (عجل الله تعالی فرجه الشریف)، نامه ای برای حضرت فرستاد و در آن مشکلات خود را مطرح کرد. امام (عجل الله تعالی فرجه الشریف) در پاسخ چنین نوشتند:
و‌ أمّا الحَوادِثُ الوَاقعةُ فَارْجِعُوا فیها إلی رُواةِ حَدیثِنا فَإنَّهُم حُجَّتِی عَلَیکُم وَ أَنَا حُجَّةُ اللهِ عَلَیهِم(17)؛
اما در حوادثی که رخ می دهد باید به راویان حدیث ما مراجعه کنید، زیرا آنان حجت من، بر شمایند و من حجت خدا، بر آنانم.
امام خمینی (رحمه الله) در توضیح حدیث، «روات احادیث...» را همان «فقها» دانسته اند:
امروز فقهای اسلام حجت بر مردم هستند، همان طوری که حضرت رسول (صلی الله علیه و آله و سلم) حجت بود... .(18)
لازمه ی تسلیم شدن در برابر امام عصر (عجل الله تعالی فرجه الشریف) استفاده از احادیث امامان و تفقّه در آن، برای کسب معارف اعتقادی و احکام عملی است و اگر اجتهاد در احکام عملی مقدور نبود، باید از فقها و مراجع، تقلید کرد، هم چنین باید از فقیه عادل و حاکم(ولی فقیه)تبعید نمود.

3.محبت به امام عصر (عجل الله تعالی فرجه الشریف):

پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) در معرفی مهدی موعود (عجل الله تعالی فرجه الشریف) می فرماید:
مَنْ أَحَبَّ أنْ یَلقَی اللهَ وَ قَد کَمُلَ إِیمانُهُ وَ حَسُنَ إِسلامُهُ فَلیَتَولِّ الحُجَّةَ صاحِبَ الزَّمانِ المُنتَظَرَ(19)؛
هر کس دوست دارد خدا را ملاقات کند، در حالی که ایمانش کامل و اسلامش نیکو باشد، پس دوست دار حضرت حجت صاحب الزمان منتظر باشد.
بنابراین، ایمان با محبت و ولایت امام عصر (عجل الله تعالی فرجه الشریف) کامل می شود و یکی از وظایف ما، دوستی او و تقویت آن در قلبمان است.

4.یاد امام عصر (عجل الله تعالی فرجه الشریف):

از آثار شناخت امام زمان و محبت به او، یاد کردنِ ایشان است. اگر به کسی علاقه زیادی داشته باشیم، همیشه به یادش خواهیم بود و می کوشیم به هر مناسبتی از او یاد کنیم و سخنانش را نقل کنیم. روایت شده است که وقتی امام موسی بن جعفر (علیهما السّلام) از امام غایب، نعمت باطنی خدا یاد کردند، فردی پرسید: آیا از امامان کسی غایب می شود؟ امام فرمود:
بله، شخص او از دیدگان مردم غایب می شود، ولی یاد او از دل های اهل ایمان نهان نمی شود و او دوازدهمین نفر از ما است.(20)

5.احساس حضور:

امامان بر اعمال و احوال موجودات جهان، به خصوص مؤمنان، آگاهی و نظارت دارند. امام علی (علیه السّلام) می فرماید:
هیچ مؤمنی در شرق و غرب زمین، از ما غایب نیست.(21)
امام زمان (عجل الله تعالی فرجه الشریف) در توقیع مبارکشان به شیخ مفید (رحمه الله) فرمود:
ما به آنچه بر شما می گذرد، احاطه ی علمی داریم، و اخبار هیچ یک از شما بر ما پوشیده نیست... ما در رعایت حال شما اهمال نکرده، شما را فراموش نمی کنیم و اگر این گونه نبود، سختی ها بر شما نازل می شد و دشمنان شما را مستأصل می کردند.(22)
وقتی که امام عصر (عجل الله تعالی فرجه الشریف) از وضعیت مؤمنان آگاه بوده، آنها را مورد عنایت خاص خویش قرار می دهد، مؤمنان نیز باید او را در میان خود بدانند و حضور و توجه آن حضرت را احساس کنند. امام سجاد (علیه السّلام) فرمود:
همانا اهل زمان غیبت حضرت امام مهدی (عجل الله تعالی فرجه الشریف) که به امامتش معتقدند و در انتظار ظهورش هستند، از مردم همه ی زمانها بهترند، زیرا خداوند چنان عقل و فهم و معرفتی به آنان عنایت فرموده، که غیبت برای آنها به منزله ی دیدن حضور وی است.(23)

6 .انتظار:

اگر کسی امام غایب را شناخت، به او عشق ورزید، او را منجی بشر دانست و به ظهورش پس از غیبت آگاه شد، حتماً در انتظار فرج و ظهورش خواهد بود.
در احادیث گوناگون، انتظار فرج، برترین عمل و عبادت امت اسلامی معرفی شده و فضیلت های زیادی برای آن بیان گردیده است.(24)
امام صادق (علیه السّلام) می فرماید:
هر کس از شما بمیرد، در حالی که منتظر ظهور امام عصر (عجل الله تعالی فرجه الشریف) باشد، مانند کسی است که با حضرت قائم (عجل الله تعالی فرجه الشریف) در خیمه ی ایشان باشد.
آن حضرت پس از لحظه ای درنگ، فرمود:
نه، بلکه مانند کسی است که همراه آن حضرت شمشیر بزند.
آن گاه ادامه داد:
نه، قسم به خدا مانند کسی است که همراه پیامبر خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) شهید شده است.(25)

7.دعا برای تعجیل فرج:

کسی که در انتظار فرج مولایش به سر می برد، از خدا تعجیل فرج او را خواهد خواست، به ویژه اگر بداند آن حضرت نیز خواهان ظهور و برپایی حکومت عدل است و از خدا می خواهد، تا اذن ظهورش را صادر فرماید.
روایت شده که آن حضرت از خداوند چنین طلب می کند:
خدایا وعده ای را که به من داده ای، عملی ساز و امرِ مرا به اتمام برسان و گام هایم را استوار گردان و زمین را به وسیله ی من پر از عدل و داد کن.(26)
دعا برای تعجیل فرج امام زمان (عجل الله تعالی فرجه الشریف) سنتی بوده که دیگر امامان نیز به آن عمل می کردند.(27) امام عصر (عجل الله تعالی فرجه الشریف) نیز از ما خواسته، تا برای تعجیل فرجش دعا کنیم:
أَکثِروُا الدُّعاءَ بِتعَجیلِ الفَرَجِ، فَإِنَّ ذِلکَ فَرَجُکُم(28)؛
برای تعجیل فرج، زیاد دعا کنید، زیرا همین، فرج و گشایش شما است.

پی نوشت ها :

1.شیخ کلینی، کافی، ج1، ص 180، ح1:إنَّما یَعبدُ اللهَ مَن یَعرِفُ‌ اللهَ فأَمّا مَن لا یَعرِفُ اللهَ فَإنِّما یَعبُدهُ... فَما مَعرِفَةُ الله قَالَ تَصدیقُ اللهِ عزَّوجلَّ وَ تَصدیقُ رَسُولِهِ (صلی الله علیه و آله و سلم) وَ مُوالاةِ عَلَیَّ (علیه السّلام) وَ الاِئتِمامِ بِهِ وَ بِأَئمةِ الهُدی (علیهم السّلام) وَ البَراءَةِ إلی اللهِ عزَّوجلَّ مِن عَدوُّهِم هکَذا یُعرَفُ اللهُ عزَّوجلَّ.
2.علی بن ابراهیم قمی، تفسیرالقمی، ج2، ص 155: نیست خدایی جز خدای یگانه، محمد (صلی الله علیه و آله و سلم) فرستاده ی خداوند و علی (علیه السّلام) سرور مؤمنان است.
3.شیخ صدوق، علل الشرائع، ج1، ص 9، باب9، ح1.
4.همو، کمال الدین و تمام النعمه، ج2، ص 409، ح9.
5.شیخ کلینی، کافی، ج1، ص 377، ح3.
6.علی بن محمد خزاز قمی، کفایة الاثر، ص 263؛ علامه مجلسی، بحارالأنوار، ج4، ص 55، باب5، ح32: قال الامام الصادق (علیه السّلام): أَدنی مَعرِفَةِ الإمام (علیه السّلام) أَنّهُ عِدلُ النَّبیِّ إلا دَرَجةً النُّبِّوةِ وَ وَارِثهُ و إنَّ طاعتَهُ طاعَةُ اللهِ و طاعَةُ رَسوُلِ اللهِ (صلی الله علیه و آله و سلم) وَ التَّسلیمُ لَهُ فِی کُلِّ أمرٍ وَ الرَّدُّ إلیهِ وَ الاخَذُ بِقَولهِ.
7.علامه مجلسی، بحارالأنوار، ج1، ص 103.
8.شیخ صدوق، عیون اخبار الرضا (علیه السّلام)، ج2، ص 276، ح1: بِکُم فَتَحَ اللهُ وَ بِکُم یَختِمُ وَ بِکُم یُنَزِّلُ الغَیثَ وَ بِکُم یُمسِکُ السَّماءَ أَن تَقَعَ عَلی الأرضِ إلّا بِاذِنهِ وَ بِکُم یُنَفِّسُ الهَمِّ وَ بِکُم یُکشِفُ الضُّرِّ.
9.شیخ کلینی، کافی، ج1، ص 144، ح5: قال الامامُ الصادقُ (علیه السّلام): بِنا اَثمَرتِ الأشجارُ وَ أَینَعَتِ الثِّمارُ وَ جَرَتِ الأَنهارُ وَ بِنَا یَنِزلُ غَیثُ السَّماءِ.
10.همان، ص 179، ح10: عَن أَبی عَبدالله (علیه السّلام) قالَ: لَو بَقِیّتِ الأَرضُ بِغَیرِ إمامٍ لَساخَت.
11.همو، عیون اخبارالرضا (علیه السّلام)، ج2، ص 276، ح1.
12.شیخ کلینی، کافی، ج1، ص 194، ح1: عَن أبی جَعَفرٍ (علیه السّلام) قَالَ: النُّورُ وَ اللهِ الأئمةُ مِن آلِ مُحمَّدٍ (علیهم السّلام) إلی یَومِ القیامةِ.
13.همو، عیون اخبار الرضا (علیه السّلام)، ج2، ص 273، ح1.
14.شیخ صدوق، کمال الدین و تمام النعمة، ج1، ص 207، باب21، ح22: قالَ سُلیَمانُ قلتُ للصِادقِ (علیه السّلام) کَیفَ یَنتَفِعُ النّاسُ بالحُجَّةِ الغائِبِ المَستُورِ قالَ (علیه السّلام): کَما یَنتَفِعُونَ بِالشَّمسِ إذا سَترَها السَّحابُ.
15.شیخ کلینی، کافی، ج1، ص 337، ح5.
16.همان، ص 180، ح2.
17.شیخ صدوق، کمال الدین و تمام النعمه، ج2، ص 484، باب45، ح4.
18.امام خمینی (رحمه الله)، ولایت فقیه، ص 92.
19.علامه مجلسی، بحارالأنوار، ج36، ص 296، باب41، ح125.
20.شیخ صدوق، کمال الدین و تمام النعمه، ج2، ص 368، باب34، ح6: قال الإمامُ الکاظمُ (علیه السّلام): نَعَم یَغیبُ عَن أبصارِ الناسِ شَخصُهُ و لَا یَغیبُ عَن قُلوبِ المُؤمِنینَ ذِکرُهُ وَ هُو الثاِّنی عَشَرَ مِنّا.
21.محمد بن حسن بن فروخ صفار، بصائرالدرجات، ص 260، باب16، ح1: قال الامام علی (علیه السّلام): یا رُمیلَةَ لَیسَ یَغیبُ عَنّا مُؤمِنٌ فِی شَرقِ الأرضِ وَ لَا فِی غَرْبِها.
22.شیخ طبرسی، احتجاج، ج2، ص 323.
23.شیخ صدوق، کمال الدین و تمام النعمه، ج1، ص 320، باب32، ح2: إنَّ أَهلَ ‌زَمانِ غَیبَتِهِ القائلِّینَ بإمامَتِهِ وَ المُنتَظرِینَ لِظُهُورِهِ أَفضَلُ مِن أَهلِ کُلِّ زَمانٍ لاَّنَّ اللهَ تَبارَکَ وَ تَعالی أَعطاهُمْ مِنَ العُقُولِ وَ الأَفهامِ وَ المَعرِفَةِ مَا صارَتْ بِهِ الغَیبَةُ عِندَهُم بِمَنزلَةِ المُشاهَدَةِ.
24.ر.ک: علامه مجلسی، بحارالأنوار، ج52، ص122، باب22.
25.احمد بن ابی عبدالله برقی، المحاسن، ج1، ص 174، باب38، ح151: الفیضُ بنُ مَختار قَالَ سَمعِتُ أبا عَبداللهِ (علیه السّلام) یَقُولَ: مَن مَاتَ منِکُم وَ هُوَ مُنتَظِرُ لِهذا الأمرِ کَمَنْ هُوَ مَعَ القائِمِ فِی فُسطاطِهِ قالَ ثُمَّ مَکَثَ هَنیئُةٌ ثُمَّ قالَ (علیه السّلام): لا بَلْ کَمَنْ قارَعَ مَعَهُ بِسَیْفهِ ثُمَّ قالَ (علیه السّلام): لا وَ اللهِ إلا کَمَنْ اُستُشهِدَ مَعَ رَسُولِ الله (صلی الله علیه و آله و سلم).
26.شیخ صدوق، کمال الدین و تمام النعمه، ج2، ص 428: فَقالَ(المهدی (عجل الله تعالی فرجه الشریف)) اللهُّمَ أَنْجِزْلی مَا وَعَدْتَنی وَ أتمِمْ لی أَمری وَ ثَبِّت وَطْأَتی وَ املَأ الأَرضَ بی عَدلاً وَ قسطاً.
27.علامه مجلسی، بحارالأنوار، ج98، ص 158.
28.شیخ صدوق، کمال الدین و تمام النعمه، ج2، ص 483، باب45، ح4.

منبع مقاله :
امامی کاشانی و دیگران؛ (1385)، گفتمان مهدویت( سخنرانی و مقاله های گفتمان چهارم)، قم: مؤسسه بوستان کتاب(مرکز چاپ و نشر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه ی قم)، چاپ چهارم