ابتلا به اسهال مسافرتی

24 نکته برای مقابله با اسهال مسافرتی

این بیماری به اسامی مختلفی نامیده می شود. اما در اینجا آن را اسهال مسافران می نامیم. اگر قصد سفر به خارج از کشور را دارید، باید بدانید که احتمال ابتلا به اسهال مسافران در طی سفر برایتان وجود دارد. این بیماری از نظر تئوری کاملاً قابل پیشگیری است. اما در عمل تقریباً بعید است که گهگاه به اجابت مزاج شل دچار نشوید. در واقع حتی در صورت رعایت توصیه ها و اقدامات پیشگیرانه 50% احتمال ابتلا به این بیماری وجود دارد. شایع ترین علت بیماری به نوعی باکتری به نام «اشریشیاکلی» مربوط می شود. این باکتری کوچک که در همه جا یافت می شود، به طور معمول در روده ها زندگی می کند و نقش مهمی در هضم غذا به عهده دارد. اما انواع خارجی و بیگانه ی آن - مثلاً برای خارجی هایی که به آمریکا سفر می کنند، نوع آمریکایی آن خارجی محسوب می شود- با تولید نوعی سم در روزه مانع از جذب آبی که به صورت مایعات یا غذا وارد روده ها می شود شده و باعث بروز اسهال می گردد. بنابراین از آنجا که سم تولید شده مانع از جذب آب می شود، این آب اضافی در روده جمع شده و باید به نحوی از بدن خارج گردد. سم تولید شده جذب بدن نمی شود. معمولاً فرد احساس بیماری نمی کند، اما حس می کند مجبور به دفع مقداری گاز است. آنچه دفع می شود گاز تنها نیست. باکترهای «شیگلا» (1) و «سالمونلا» نیز می توانند ایجاد اسهال کنند. ولی «روتاویروس» و انگل «ژیاردیا» در موارد نادری موجب بروز اسهال می شوند. گاهی اسهال را به تغییر در برنامه ی غذایی، خستگی، خستگی ناشی از پروازهای طولانی، بیماری و ناخوشی در نتیجه ی ارتفاع، نسبت می دهند. اما شواهد کافی در این زمینه درست نیست و برای 50% از اسهال های مسافران دلیل روشنی ذکر نشده است. خوشبختانه دکتر«استافان بزروکا» اسهال را بیماریی توصیف می کند که بدن خود به خود آن را محدود می کند. وی در ادامه می گوید عمر بشر بر روی کره ی زمین دست کم به 40000 سال می رسد و در طول این مدت بدن انسان طوری طراحی شده است که آمادگی رویارویی با بیشتر مشکلات و مراقبت از خود در برابر آن ها را داشته باشد. شیوه ای که بدن برای مقابله با باکتری اشریشیاکلی اتخاذ نموده، خالی کردن روده از وجود آن است. به مدت 1تا 5 روز اجابت مزاج شل و آبکی می شود. فرد ممکن است دچار تهوع یا گرفتگی عضلات و حتی تب خفیف شود. اما در بیشتر مواقع تنها علامتی که بروز می کند اسهال است. راه هایی برای مبارزه با عوامل بیماری زا در بدن، متوقف کردن بیماری و کاهش احتمال ابتلا به آن وجود دارند. در زیر به شرح آن ها می پردازیم.

زیاد آب بنوشید

هنگام ابتلا به اسهال مسافران بیشترحجم مدفوع را آب تشکیل می دهد. پس منطقی است که در چنین شرایطی مهم ترین اقدام درمانی، نوشیدن مقدار زیادی مایعات از انواع مناسب باشد. زیرا دهیدراسیون -یعنی کاهش آب و املاح بدن- خطرناک و کشنده است. اسهال، سالانه باعث مرگ صدها هزار کودک می شود. آن هم تنها به این علت که والدینشان معتقدند که دادن مایعات به آنان سبب وخیم تر شدن اسهال می گردد. پس تصور نکنید که با مصرف زیاد مایعات و جایگزین کردن آب از دست رفته با مایعات، زیره به کرمان می برید. مقدار زیادی از مایعاتی که مصرف می شوند از طرف دیگر بدن خارج می شوند. اما بالاخره بدن به جایی می رسد که کم کم تعادل مجدد را بازیافته و آب کمتری دفع می شود. اگر فرد حین ابتلا به اسهال به مقدار کافی مایعات مصرف نکند، ظرف یک روز دچار کم آبی خواهد شد. عمده ترین راه برای بازگرداندن مجدد آب به بدن، در صورتی که مایعات دیگری در دسترس نباشند، نوشیدن آب است. اگر امکان پاک و تصفیه کردن آب برایتان وجود ندارد. مانعی ندارد. باز هم آن را بنوشید. چنانچه شدت دهیدراسیون به حدی است که هنگام ایستادن دچار سرگیجه می شوید، بهتر است به جای نگران بودن در مورد تصفیه ی آب، با نوشیدن آب و مایعات، آب از دست رفته ی بدن را جایگزین نمایید.

مصرف ORS (2)

راه دیگری که حتی از مصرف آب ساده برای جبران آب از دست رفته ی بدن بهتر است، مصرف محلول خوراکی ORS است. که در دهه 1960 ابداع شد و حتی بهتر از جبران آب بدن از طریق تزریق وریدی است. مهم ترین ترکیبات ORS را قند و نمک تشکیل می دهند. که به جایگزین شدن الکترولیت ها و املاح دفع شده در اثر اسهال کمک می کنند. در حقیقت این ماده چنان مؤثر است که در حال حاضر جان هزاران نفر را در کشورهای جهان سوم نجات می دهد. ORS و محلول های مشابه آن بدون نسخه به فروش می رسند و می توان چند بسته از آن ها را خرید و در منزل نگهداری کرد. برخی از اسامی تجارتی آن «گاسترولایت»، «پدیالایت» و «ری هیدرالایت» است که بعضی به صورت پودر و برخی دیگر به شکل محلول می باشند. ولی فرمول آن ها تفاوت کمی با هم دارند. اگر مایل به خرید ORS به صورت آماده و نگه داری بسته های آن در منزل نیستید، می توانید از روش ها و توصیه های زیر بهره جویید.

کوکتل پیشنهادی USPHS (3)

دستور ذیل توسط سرویس بهداشت عمومی آمریکا توصیه شده است. 227گرم آب میوه را با یک دوم قاشق چای خوری عسل یا شکر و مقدار کمی نمک در یک لیوان بریزید. در لیوانی دیگر 227گرم آب خالص و یک چهارم قاشق چایخوری جوش شیرین بریزید. سپس محتویات لیوان ها را به تناوب و جرعه تا انتها بنوشید.

فرمول مخصوص سازمان بهداشت جهانی (4)

بیشتر کشورهای در حال توسعه در بازارهای خود، بسته هایی را عرضه می کنند که روی آن ها فرمول محلول ضد اسهال سازمان بهداشت جهانی به چشم می خورد. تنها مشکل این داروها گران بودن آن هاست. اما در صورت دسترسی به سیستم اندازه گیری متریک، می توانید خودتان آن را تهیه کرده یا از یک داروساز کمک بگیرید. فرمول داروی ضد اسهال سازمان جهانی بهداشت چنین است: 20گرم گلوکز، 3/5گرم نمک، 2/5گرم جوش شیرین و 20گرم کلرید پتاسیم. تنها کافی است مواد مذکور را به یک لیتر آب خالص بیافزایید و سپس آن را بنوشید. اگر چاره ای دیگری جز خرید بسته های حاوی این محلول ندارید، باید ببینید در شهر یا منطقه ای که هستید این محلول به چه نامی معروف است. این محلول را می توان در همه ی داروخانه ها، دراگ استورها و مراکز درمانی در سراسر دنیا یافت(5).

مایعات بدون فرمول

اگر دسترسی به این محلول ها برایتان امکان پذیر نیست، آب میوه ی رقیق، نوشابه گازدار فاقد کافئین و یا چای شیرین کم رنگ بنوشید. هم چنین در صورت استفاده از محلول های ضد اسهال، لازم است از مایعات فوق الذکر نیز استفاده نمایید.

چطور به اسهال مسافران مبتلا نشویم؟

گاهی علیرغم انجام همه ی اقدامات پیشگیرانه باز هم مجبور می شوید پذیرای مهمان ناخوانده ای به نام اسهال باشید. با این حال راه هایی برای کاهش احتمال ابتلا به آن وجود دارد.
0 از خوردن سبزیجات خام به خصوص سالاد، میوه های غیر قابل پوست کندن، گوشت های کم پخته شده، صدف خام، یخ و مایعاتی که از آب ناخالص تهیه شده اند (الکل موجود در مایعات باعث مرگ عامل مولد اسهال نمی شوید)، بپرهیزید.
0 از شسته شدن ظروف با آب خالص و تمیز اطمینان یابید.
0 تنها از آب هایی که در بطری یا قوطی دربسته به فروش می رسند و گازدار هستند استفاده کنید. دهانه ی بطری یا قوطی یعنی نقطه تماس آن با دهان را قبل از مصرف با آب تمیز بشویید. جوشاندن آب به مدت 3 تا 5 دقیقه نیز مثل محلول ها یا قرص های یددار، آب را تصفیه و سالم می سازد.
0 هر زمان برایتان مقدور است مایعات اسیدی، نظیر نوشابه یا آب پرتقال بنوشید. این نوع نوشیدنی ها از افزایش تعداد باکتری های اشریشیاکلی که مهم ترین عامل ایجاد اختلال در روده و هضم غذا هستند جلوگیری می کنند.
0 قبل از سفر شیر یا ماست بخورید. زیرا باکتری های موجود در شیر و ماست یا مقیم شدن در دستگاه گوارش از احتمال حمله ی باکتری های مولد اسهال به دستگاه گوارش می کاهند.

هشدار پزشکی

از عفونت آگاه باشید

گرچه در بیشتر موارد این نوع اسهال به خودی خود بهبود می یابد. اما بروز برخی علایم خبر از نیاز به مراجعه به پزشک می دهند. این علایم عبارتند از:
0 مدفوع سیاه یا قرمز که می تواند نشانه ی خونریزی یا عفونت انگلی باشد. در حالی که مدفوع سفید یا بی رنگ نشانگر بیماری های کبد است.
0 تب علامت عفونت شدید و جدی است. در صورت داشتن تب یا مشاهده ی خون در مدفوع و عدم امکان دسترسی به پزشک، به عقیده ی دکتر «بزروکا» بهتر است تا مراجعه به مراکز پزشکی از آنتی بیوتیک TMP/SMZ که بدون نسخه نیز به فروش می رسد استفاده نمایید(6).
0 نفخ شکم، استفراغ و درد از نشانه های کولیت(7)، انسداد روده یا آپاندیس می باشند. استفراغ بدین معناست که فرد قادر به تحمل مایعاتی که به منظور جایگزین کردن آب بدن مصرف می شوند، نباشد.
هشدار: در صورت وجود هر یک از علایم فوق از مصرف هر چیزی که جریان اسهال را قطع کند، بپرهیزید.

توجه به مقدار ادرار دفع شده

زردی رنگ ادرار، به معنای نیاز بدن به مایعات بیشتر است. لازم است دست کم دو بار مثانه کاملاً از ادرار پر شده و تخلیه گردد. بدیهی است هرچه تعداد دفعات دفع ادرار بیشتر باشد بهتر است.

از فرآورده های شیر و غذاهای جامد بپرهیزید

حداقل در ابتدای سیر بیماری، هضم غذا کار بسیار سختی است. الکل مصرف نکنید. چون می تواند بدن را کم آب تر کند. هنگامی که اسهال متوقف شد، می توانید خوردن مواد غذایی جامد سهل الهضم را آغاز کنید. این مواد عبارتند از: موز، سُس سیبب، بیسکویت های شور (کراکر) یا برنج پخته.

مصرف پیتو بیسمول

پیتو بیسمول که از جمله داروهای دل درد مجاز بدون نسخه ی معروف است می تواند دوست خوبی برای مسافران باشد. این دارو تا 60% میزان تخلیه روده را کاهش می دهد و در نتیجه مدفوع را سفت تر کرده و نیز باعث مرگ باکتری ها می شود. اما برخی از متخصصان بر این باورند که کند کردن روند جریان اسهال اقامت باکتری ها را در روده طولانی تر می کند. هم چنین داروهای ضد اسهال ممکن است موجب جذب مایعات مصرفی شوند. اما مصرف این داروها تا حد معین، خالی از اشکال است. لازم نیست نگران سیاه شدن رنگ مدفوع و زبان خود باشید. زیرا این علایم جزو عوارض جانبی مصرف پیتو بیسمول می باشند. از جمله داروهای جذب کننده ی دیگر می توان از «دوناجِل»، «کائوپکتات»، «کویاژل» و «رئابان» نام برد.

روشی متفاوت

اگر پیتو بیسمول، متاموسیل، آنتی بیوتیک ها، قرص ماست و لوپرآمید به سرعت جریان آب رودخانه از روده ها شسته شوند و بروند، چه باید کرد؟ نظر یکی از مربیان تعلیم فنون زنده ماندن تحت شرایط سخت در ارتش آمریکا را جویا شدیم. او روش های زیر را - البته به عنوان آخرین راه حل - کارآمد و مؤثر می داند.

خاک رس

ما به شاگردان خوردن خاک رس را توصیه می کنیم. زیرا بسیاری از داروهای ضد اسهال، نظیر کائوپکتات حاوی کائولین هستند که نوعی خاک رس است و در حاشیه ی رودخانه نیز یافت می شود.

خاکستر

ما به شاگردان آموزش می دهیم که از خاکستر آتش و یا قطعات استخوان سوخته ی پودر شده و خشک شده استفاده نمایند. این مواد اگر همراه چای دم شوند خاصیت قابض و خشک کنندگی دارند.

اسید تانیک

اما اگر استخوان سوخته ی پودر شده ی خشک در دسترس نباشد چه باید کرد؟ هر ماده ای که حاوی اسید تانیک باشد، مانع از انقباضات ماهیچه ای روده می شود. برای این منظور می توانید از تنه ی درخت بلوط یا سایر چوب های سفت استفاده کنید و آن ها را در آبی که برای دم کردن چای در نظر گرفته اید، بجوشانید.

ریشه شاه توت

یکی دیگر از روش های درمانی خاص، جوشاندن ریشه شاه توت - موجود در تمام نقاط دنیا - در آب، قبل از دم کردن چای است. در موارد فوق اگر آب جوش در دسترس نباشد، می توانید آن ها را در آب سرد بیندازید.

بارهنگ

بارهنگ که در همه جا می روید. هر دو گونه ی برگ پهن و برگ نازک آن دارای خاصیت قابض قوی هستند. نیم دیگر کائوپکتات را پکتین تشکیل می دهد که از سیب گرفته شده و در تهیه ی ژلاتین بکار می رود. پختن پوست سیب و نوشیدن محلول آن برای درمان اسهال خوب است.

زغال لخته

اثرات درمانی زغال لخته در اسهال مسافران، شاید فقط قصه ی مادر بزرگ ها باشد. اما یکی از دلایل عصبانیت خرس ها در مواقع خاصی از سال این است که زغال اخته ی زیادی می خورند و در نتیجه دچار یبوست و انقباضات شدید روده می شوند. یکی از شکارچیان آلاسکایی می گوید که صدای غرغر شکم خرس ها را از فاصله ی دور می توان شنید. مربی مذکور، خود یکبار در خوردن زغال لخته در ورمانت افراط کرد و تا سه روز اجابت مزاج نداشت.
ساکنان منطقه ی ورمانت معتقدند اگر چند زغال اخته ی خشک هنگام سفر به همراه ببرید، 5-6تای آن ها می تواند اسهال را درمان کند.

مصرف ملین های گیاهی

ملین های حاوی الیاف گیاهی نظیر متاموسیل و سیتروسل که برای رفع یبوست مصرف می شوند، در درمان اسهال نیز مؤثرند. برخی از آن ها قادرند تا 60% وزن خود آب جذب کنند و در روده به شکل ژله درآیند. التبه با مصرف این داروها باز هم آب زیادی از بدن دفع خواهد شد. اما کمی بر غلظت آن افزوده می گردد و دفعات اجابت مزاج به طور مثال از ده بار در روز به 7-8 بار کاهش می یابد. از جمله ملین های دیگری می توان به اکوالاکتین، فیبرکون و میترولان اشاره کرد.

مصرف اوپیات برای درمان سریع

داروهای ضد اسهال حاوی اوپیات (مخدر)، انقباضات و تحریک روده را متوقف می کنند و امکان جذب آب و مواد معدنی و املاح را فراهم می آورند. این داروهای بسیار مؤثر، که در بعضی از داروخانه ها بدون نسخه با فروش می رسند، به صورت محلول، قرص و سوسپانسیون موجودند. اسامی تجارتی آن ها عبارتند از: باناتُل (8)، دوناجل پی جی (9) و کویاژل پی جی (10). لوپرآمید (11) که با نام تجاری ایمودیوم ای دی (12) یافت می شود و به صورت محلول در دسترس است. جدیدترین داروی ضد اسهال حاوی اوپیات است که بدون نسخه در آمریکا به فروش می رسد. این داروها سیرِ اسهال را کند می کنند.

هشدار:

اوپیات ها نیز مانند مواد جاذب ممکن است باعث شوند مدت اقامت باکتری در روده کمی طولانی تر گردد(13).

مصرف آنتی بیوتیک

خریداری آنتی بیوتیک ها فقط در آمریکا بدون نسخه ممکن نیست. ولی در بسیاری از کشورها بدون نسخه نیز به فروش می رسند. TMP/SMZ و داکسی سایکلین دو آنتی بیوتیکی هستند که مطالعات زیادی روی آن ها صورت گرفته و اثر خوبی دارند. دکتر«بزروکا» در این باره می گوید: «بیشتر مواقع مصرف حتی یک دوز آنتی بیوتیک جواب می دهد. من فکر می کنم با خوردن آنتی بیوتیک برای کشتن بیشتر باکتری ها، به بدن کمک می کنیم و مبارزه با بقیه را به عهده ی بدن می گذاریم». وی مصرف یک عدد TMP/SMZ یا داکسی سایکلین (14) دوبار در روز، تا متوقف شدن اسهال را توصیه می کند. اما قبل از ترک خانه حتماً در مورد مصرف آنتی بیوتیک با پزشک خود مشورت نمایید.

اثر دارو را دو برابر کنید

اگر آنتی بیوتیک همراه با داروهای ضد اسهال مصرف شود، اثری دوچندان خواهد داشت و اسهال به سرعت متوقف می شود.
هشدار: آنتی بیوتیک ها داروهایی قوی بوده و اثرات جانبی شدیدی از جمله حساسیت به نور خورشید بجای می گذارند؛ از این رو ممکن است زمینه برای یک اسهال مسافرتی دیگر فراهم شود. در این مورد هم نظر پزشک خود را جویا شوید.

با باکتری به جنگ باکتری بروید

دکتر«کِم شهانی» و دیگر محققان به این نتیجه دست یافته اند که شاید آنچه فرد مبتلا به اسهال نیاز دارد، تنها نوعی باکتری به نام «لاکتوباسیلوس» است. این باکتری ها با قرارگرفتن بجای باکتری های مولد اسهال، میکرو اکولوژی روده را تغییر داده و موادی تولید می کنند که مانع از رشد باکتری های عامل اسهال می شود. دکتر «شهانی» می افزاید تأثیر مثبت جایگزین کردن باکتری های مولد اسهال با باکتری لاکتوباسیلوس توأم با آنتی بیوتیک درمانی به اثبات رسیده است. زیرا با مصرف آنتی بیوتیک تمامی میکروارگانیسم های مفید دستگاه گوارش از بین می روند. یکی از بهترین نوع این باکتری ها، لاکتوباسیلوس اسید و فیلوس، که در شیر یافت می شود و دیگری بُلغاریکوس که در ماست وجود دارد، می باشند. استفاده از کپسول های حاوی اسید وفیلوس و بلغاریکوس، می توانند حین کمک سفر نمایند. البته این کپسول ها به اندازه ی ماست و شیر مؤثر نیستند و با خوردن ماست به راحتی می توان به باکتری لاکتوفیلوس دسترسی یافت. در ژاپن به ماست « یاکولت » (15)، درکره « یائوگورت » (16)، درهند « داهی » (17) در مصر « لِبن »(18) و « لِبِن رِید »(19)، در ترکیه « اِیران » (20) و در ساردینیا « گیودو » (21) می گویند. در آمریکا و کشورهای انگلیسی زبان هم به ماست « یوگورت » (22) می گویند!

پی نوشت ها :

1. عامل بعضی موارد اسهال خونی نیز هست. «ویراستار پزشکی»
2. Oral Rehydration Solution.
3. U.S Public Health Sevice.
4. W.H.O-
5. در ایران، همان پودر O.R.S در همه ی نقاط قابل دسترسی بوده و محلول ارجح است. «ویراستار پزشکی»
6. در ایران، این دارو به « کوتری موکسازول » موسوم است و با توجه به این که نوعی آنتی بیوتیک محسوب می گردد، مصرف خودسرانه و بدون توصیه ی پزشک، توصیه نمی شود. «ویراستار پزشکی»
7. التهاب روده ی بزرگ. «ویراستار پزشکی»
8. Banatol.
9. Donnagel P.G.
10. Quiagel P.G.
11. Loperamide.
12. Imodium A.D
13. در ایران داروهای دیفنوکسیلات با نحوه ی مشابهی عمل کرده و بنابراین مصرف آن در اسهال عفونی توصیه نمی شود. «ویراستار پزشکی»
14. داروی داکسی سایکلین عارضه ی وخیمی بنام «ازوفاژیت» (التهاب مری) ایجاد می کند. حتماً باید با دستور پزشک مصرف شود. «ویراستار پزشکی»
15. Yakult.
16. Yaogurt.
17. Dahi.
18. Leben.
19. Lebenraid.
20. Eyran.
21. Gioddu.
22. Yogurt.

منبع مقاله :
تکاک، دبورا، (1388) درمان های خانگی، مترجم: مینا اسماعیلی، ویراستار پزشکی: نوید محمدی، تهران: گلبرگ، چاپ پنجم