1.مقدمه
بخش مهمی از اخبار و آثار پیرامون مهدویت پیرامون فضیلت انتظار، حرکت سازنده، وظایف منتظران سخن می گویند و رویکرد آن تماما در جهت ایجاد آمادگی همه برای آینده است. انتظاری که همراه با کنش و کشش آگاهانه به سوی اهداف متعالی دین است. از طرفی دیگر یکی از مولفه های ارزشی و مورد تأکیـد در آینده پژوهی، مفهوم آمادگی و هشیاری نسبت به آینده به منظور غافل نبودن از آینـده و رویدادهای محتمل همراه با آن می باشد. لذا نویسنده این مقاله معتقد است برساخته شدن مفهومی به نام آینده پژوهی، می تواند فرصت جدیدی برای ظهور و بروز مفهوم انتظار مهیا نماید.
طرح این نگرش جدید به مفهوم انتظار در این نوشتار با آنکه حائز مراتبی از نوآوری است لیکن موجدِ یک نوآوریِ رادیکال در معرفت و روش شناسی به مفهوم انتظار نمی باشد و به دنبال فتح بابی جهت حضور فراروش آینده نگاری در ترویج مفهوم انتظار است. بدین منظور در این مقاله ابتدا برخی از مفاهیم ضروری همچون انتظار، آینده نگاری مورد اشاره قرار می گیرند و در گام بعد بعضی از مهمترین پژوهش های انجام گرفته در حوزه انتظار مرور می شوند. پس از آن سعی خواهد شد یک چارچوب برای توسعه آینده نگری در جامعه پیشنهاد شود تا بتوان آمادگی و هشیاری نسبت به آینده و به معنایی دیگر مفهوم انتظار و قانع نشدن به وضع موجود به رویه یی عمومی در جامعه تبدیل شود.
2.مروری بر مفاهیم پایه
قبل از ورود به بحث اصلی لازم است که بعضی از مفاهیم ضروری معرفی شوند.
1-2 انتظار
انتظار فردایی نکوتر، مطلوب فطری و خواست مشترک تمامی انسان ها است و زمان و مکان نمی شناسد و به هیچ قوم و گروهی اختصاص ندارد. این آموزه و باور در دین اسلام و مکتب شیعه جایگاه ویژه ای دارد. روایات بسیاری از رسول خدا و دیگر امامان معصوم (ع) در این باره نقل شده است. انسان منتظر ظهور در روایات جایگاه والایی همچون اجر هزار شهید بدر و احد، بهترین انسان های تاریخ، به منزله مجاهدان با شمشیر پیشاپیش رسول خدا (ص)، بندگاه خالص خدا، شیعیان حقیقی، دعوت کنندگاه به دین خدا در نهان و آشکار، بزرگ ترین مردم از جهت یقین، فاضل ترین مومنان و برادران پیامبر اعظم (ص) بیان فرموده اند. این توصیفات بیانگر جایگاه والای انتظار و منتظران در دین اسلام است.
از جمله محققان شیعه در دوران معاصر، که درباره مسأله انتظار ظهور به ابراز عقیده پرداخته است، موسی صدر است. بر اساس اندیشه موسی صدر، انتظار فرج به معنی رها کردن کار نیست، چه این در واقع عدم انتظار و تسلیم شدن است. از منظر وی، انتظار فرج به معنای آمادگی و بسیج شدن و تربیت کردن نیروها و آمادگی روحی، روانی، فکری، معنوی، جسمی، تکنولوژیک و نظامی نیروهاست. وی تأکید می کند انتظار فرج، انتظار وقوع انقلابی یکباره نیست، بلکه افراد جامعه شیعه باید همواره آماده همکاری باشند و از این راه خود را برای ظهور آماده سازند و نه اینکه از زیر بار مسئولیت شانه خالی کنند.
از میان دیگر دانشمندان شیعی که در دوره معاصر به مسأله « فرج امام قائم» پرداخته اند، باید از آیت الله مکارم شیرازی یاد کرد. وی در کتاب خود با نام «مهدی، انقلابی بزرگ» به بحث از مسأله انتظار فرج امام قائم در دوره معاصر می پردازد. وی بر این نکته تأکید می کند که بحث انتظار فرج در دوره معاصر از دو عنصر اصلی تشکیل یافته است: نخست عنصر «نفی» که به معنای نفی شرایط موجود است و دیگر عنصر «اثبات» که به معنای خواهان شرایط بهتر بودن است. به این ترتیب از نظر وی، انتظار فرج به معنای صبر کردن و پذیرفتن صرف وضعیت موجود نیست . مکارم شیرازی در جایی دیگر تأکید می کند که در دوره انتظار فرج امام قائم، دو گونه اقدام باید صورت گیرد: نخست اقدامی که عوامل نابسامان موجود در جامعه شیعه را نفی می کند. دوم آنکه دیگر اقداماتی که انسانها را برای پذیرش اصول چنان حکومتی آماده می سازد. وی انتظار فرج را، طراحی برنامه ای در تمام زمینه ها برای دوره فرج امام قائم و حکومت ایشان می داند.
سرانجام از پژوهشگران مطرح شیعی دوره معاصر که دست به خوانش از مفهوم انتظار فرج زده، سید محمد صدر است. وی در کتاب خود به عنوان «رسالت اسلامی در عصر غیبت» به بررسی روایت «أفضل الأعمال» می پردازد و نقل های گوناگونی از آن را ذکر می کند. صدر معتقد است که مسأله انتظار فرج را نباید امری شخصی دانست. آنجا که خداوند آن را از برترین اعمال قرار داده است، می توان دریافت که پایه ای از پایه های دین است.
در این بین، جوانان در ترویج مفهوم انتظار نقشی محوری دارند. ترویج و گسترش اندیشه مهدویت در جامعه از وظایف منتظران و شیفتگان امام مهدی (عج) است. این وظیفه و تکلیف اگرچه درباره عموم افراد جامعه از حساسیت و اهمیت خاصی برخوردار است، اما درباره نسل جوان و نوجوان، اهمیتی فوق العاده و حساسیتی مضاعف دارد. یکی از دلایل اهمیت این مسئله، نقش پذیری و تأثیرپذیری آسان تر و بهتر قشر جوان در مسائل تربیتی و دینی است. به طور قطع برای آینده کشور، جوانان صاحب شور، احساس، تحرک و تابندگی سرنوشت ساز هستند. جوانان درصدد اظهار وجود، رشد شخصیت و ترقی در عرصه های حیات فردی و اجتماعی برمی آیند. جوان در کنار شور و احساس صاحب تفکر و اندیشه است و ذهنی تحلیل گر دارد؛ درست را از نادرست بازمی شناسد و به بایدها و نبایدها می رسد. این امر به ویژه درباره دانشجویان مصداق دارد؛ زیرا دانشجو در پی حقیقت جویی است و دانشگاه یکی از مکان های مهم اندیشه ورزی به شمار می آید.. در نتیجه غفلت از نوع نگاه قشر جوان به آینده جهان می تواند عامل نگرانی باشد؛ زیرا جوانان، آینده ساز جامعه هستند و در صورت احساس نیاز، لازم است برای این قشر از جامعه برنامه ای ویژه طراحی شود.
نکته مهم دیگر، آن است که صرف نظر از عده ای محدود، اکثر بانوان در زمینه انتظار فعال برای ظهور، تلاش چندانی از خود نشان ندهند و بیشتر به ابراز احساس عاطفی درباره امام زمان بسنده کنند. برخی دیگر نیز با وجود فهم ضمنی از لزوم تلاش در امر تربیت و اصلاح خود و جامعه، به علت ضعف در شناخت ماهیت و کیفیت حضور و فعالیت های اجتماعی زمینه ساز ظهور، ناخواسته به انجام اموری کم فایده و گاه زیان بخش در جامعه اقدام می کنند؛ در صورتی که در فرهنگ اصیل مهدوی، توجه به بعد اجتماعی زنان نه تنها مورد توجه است، بلکه برای این امر، با نگاه به آرمان های فرد و جامعه در عصر غیبت که از آن به عنوان آمادگی و زمینه سازی برای ظهور مهدی موعود یاد می شود.
2-2 آینده نگاری
پژوهشگران بسیاری به تحقیق در باره ی "آینده" پرداخته اند. بسیاری از آنان تصویری از آینده و یا اتفاقات آن را ترسیم نموده اند. مثلا کارگزاران بورس با تمرکز و توجه به مسائل و حوادث و رویدادها به تصویری از آینده دست می یابند تا بر اساس آن، به خرید یا فروش سهام بپردازند. به عبارت دیگر میزان سود یا ضرر این افراد بر اساس انطباق تصویر فرضی آنان با آینده ی واقعی است. چنانچه فردی بتواند تصویر درستی از آینده داشته باشد مسلما می تواند تصمیم های بهتری بگیرد و به منفعت و سود بالاتری برسد. ولی بر عکس، آنهایی که تصویر درستی از آینده ندارند، تصمیم هاشان ناگزیر آنان را متضرر می سازد.
اما دستیابی به تصویر آینده در زمان های گوناگون تابع پارادایم های آن زمان است. در زمان های گذشته، دستیابی به تصاویر آینده از طریق پیشگویان و جادوگرانی بود که از روی آنچه در گوی و جام پیشگویی خود می دیدند، آینده را تشریح می کردند. اما امروزه یافتن این تصویر برای کارگزاران بورس از طریق محاسبات پیچیده و اعداد و ارقام فعلی و قبلی است و نیاز به ابزارهایی مانند نرم افزارهای کامپیوتری اجتناب ناپذیر است.
بدین ترتیب پژوهش در مورد آینده متنوع و متفاوت است و هر کس بنا بر پارادایم حاکم بر فکرش، ادراکاتی از این دانش یا رشته ی تحقیقاتی دارد. امروزه و در این دسته از مطالعات، واژگان بسیاری را به کار می برند، واژگان مطرحی همچون «آینده پژوهی» «آینده اندیشی»، «پیش بینی»، و «آینده نگاری». اما هر یک از این واژگان وابسته و برآمده از تئوریها و پیش فرضهایی بسیارند و از روش هایی خاص بهره می برند.
به طور کلی می توان گفت که آینده نگاری در طی سه نسل تکامل یافته است. نسل اول فعالیتها شامل پیش بینی های فناورانه توسط خبرگان، نسل دوم ورود به صنعت و بازار و نسل سوم آینده نگاری شامل جنبه های اجتماعی و کاربردی است. قابل ذکر است که این نسلها از نوع ایده آل بوده و هر یک از فعالیتهای آینده نگاری به طور جداگانه می تواند نشان دهنده ی عناصر دو یا حتا سه نسل باشد.
این سه نسل در انواع مختلفی از ساختارهای برنامه ای منعکس می شوند. اصول تشکیل دهنده ی نسل اول، زمینه های علم و فناوری، نسل دوم، بخش های صنعتی و خدماتی اقتصاد و نسل سوم مسایلِ ریشه ای مرتبط با حل مسایل اقتصاد یـا جتماعی است (برای مثال جوامع سالخورده یا پیشگیری از جرایم). این نسل ها معمولا شامل سه دسته از بازیگران می شوند: اولین نسل آینده نگاری را خبرگان آینده شناسی یا قلمروهای فناورانه تشکیل می دهند. در نسل دوم با توجه به خصوصیات موج آیندهنگاری در دهه ی 1990، خبرگان فناوری (دانشگاهیان)، خبرگان حوزه ی بازار (از صنعت) را نیز در این امر شرکت می دهند. به طوریکه آینده شناسی (یا مهارت آینده نگاری) به عنوان پیش زمینه محسوب می شود و هدف اصلی ایجاد تماس نزدیکتر میان این دو گروه نام برده است. نسل سوم با حفظ بازیگران نسل دوم، تلاش های آشکاری جهت به کارگیری مجموعه ی دیگری که ذینفعان اجتماعی نامیده می شوند، می کند. این گروهها نماینده ی شهروندان هستند. برای مثال، سازمان های داوطلب که رفاه افراد مسن را مورد توجه قرار می دهند یا سازمان های غیردولتی که در حوزه ی مسایل محیطی فعالیت می کنند.
با ظهور نسل های جدید آینده نگاری، آینده نگری اجتماعی در ادبیات این حوزه وارد شد. آینده نگری اجتماعی به چگونگی شکل گیری آینده های اجتماعی می پردازد، پیشرانهای تغییر در بستر جامعه را شناسایی و کالبدشکافی می کند، با پایش شرایط اجتماعی، علایم ضعیف را شناسایی، رهگیری و مسیریابی می کند و وقوع رویدادهای ناشی از این علامت ها در آینده پیش گویی می کند. روندهای جاری و آینده ی جامعه را شناسایی و معرفی می کند و در گامی فراتر به برونیابی آنها می پردازد. و با شناسایی عوامل تغییردهنده ی آینده ی جامعه، راه های تازه ایی را برای برنامه ریزی موثر و بهره برداری از آن ها در راستای اهداف مورد نظر پیشنهاد و معرفی می کند.
هدف نهایی آینده نگری اجتماعی، افزایش آگاهی تصمیم سازان، برنامه ریزان و سیاستگذاران امور اجتماعی در زمینه ی علایق اجتماعی و فراهم ساختن جعبه ی ابزاری برای ساختن آینده های مطلوب و مرجح است. این جعبه ابزار نگاهی جامع تر و حرفه ایی تر از آنچه که پیشتر در اختیار سیاستگذاران بوده، برای آن ها فراهم می کند. یکی دیگر از اهداف کلانی که در آینده نگری اجتماعی پیگیری می شود. تغییر از تفکر کوتاه مدت به اندیشه ورزی بلندمدت اجتماعی است. هنگامی که اولویتهای آینده اندیشی از کوتاه مدت به بلندمدت تغییر کند، تدبیراندیشی برای مسایل مقطعی و جاری جای خود را به آینده آفرینی اجتماعی می دهد.
3.مطالعه ادبیات
تا به حال نویسندگان زیادی به تبیین مفهوم انتظار، کارکردهای آن و وضعیت آن و راهکارهای ترویج آین آموزه در جامعه پرداخته اند.
بعضی از محققان اهداف تربیتی، سیاسی، اجتماعی انتظار را مورد بررسی قرار داده اند. به عنوان مثال ملایی و جعفری در تحقیقی به بررسی مناسـبات آمـوزه انتظـار ظهور و الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت و کارکردهای این آمـوزه در تـدوین الگـو با بهره گیری از اندیشه های مهدوی مقام معظم رهبری پرداخته اند و به این نتیجه رسیده است که کـه از منظـر مقـام معظـم رهبری انتظار موعود؛ روح حاکم، ابزار سنجش، هدف و معیار الگوی اسـلامی ایرانی پیشـرفت بوده و دارای کارکردهایی همچون امیدافزایی، ایجاد بلندهمتی، غرب ستیزی، تلاش جهادی و برنامه ریزی در مسیر تدوین و اجرای الگوی پیشرفت است. در همین رابطه نجفی و همکارانش پس از ذکر این مقدمه که انتظار به عنوان موهبتی الهی، برای رهایی از محرومیت ناشی از غیبت، به دنبال تصحیح ارتباط آدمی با خلیفه الهی است، به واکاوی و بازشناسی اهداف نظام تربیتی انتظار با استفاده از روایات و معارف مهدوی پرداخته است. و در قسمت نتیجه گیری هدف تربیتی انتظار اینگونه عنوان کرده که آدمی را با حقیقت ولایت آشنا و همراه می سازد و این آشنایی و متابعت، هستی معنوی انسان را تشکیل می دهد.
بعضی از پژوهش های مربوط به این حوزه مربوط به آمادگی جامعه برای مفهوم انتظار است. در این خصوص مرجع به بررسی وضعیت مولفه های انتظار در یک بین دانش آموزان پسر مدارس راهنمایی ناحیه 4 شهر شیراز پرداخته است و آن را متوسط ارزیابی کرده است. در تحقیقی دیگر در این حوزه به بررسی میزان انتظار فرج، حیطه های مختلف آن و رابطه اش با ویژگی های جمعیت شناختی در دانشجویان دانشگاه های پیام نور استان چهارمحال و بختیاری پرداخته است. نتایج این تحقیق نشان می دهد که انتظار ظهور در بین دانشجویان از سطح متوسط بالاتر است.
راهکارها
1وظایف سازمان ها و نهادها در ترویج فرهنگ مهدویت، قرائتی برگزاری برنامه های ویژه در روز نیمۀ شعبان توسط سازمان ها، برگزاری سخنرانی دربارۀ مهدویت در مناسبت های مختلف، برگزاری احیا در شب نیمۀ شعبان و برگزاری جشن و اطعام، برگزاری کلاس دربارۀ مهدویت در مساجد، پخش برنامه های مختلف دربارۀ مهدویت در صدا و سیما، پشتیبانی از فیلم هایی دربارۀ امام زمان(عج)، تولید برنامه های برون مرزی دربارۀ امام زمان(عج)، توجّه به حکومت جهانی آینده در کتاب های معارف دانشگاه، اهدای کتاب به روحانیان دربارۀ مهدویت، برگزاری دوره های تخصصی مهدویت، برگزاری مراسم های مختلف در طول سال دربارۀ امام(عج)
2چشم اندازی بر برخی از آسیب های تربیتی مهدویت معین الاسلام برخورداری از صلاحیت های لازم شناختی، عاطفی و عملکردی افرادی که عهده دار انتقال اطلاعات مهدوی هستند، استفاده از فرهنگ مهدویت به عنوان مؤ ثرترین ابزار برای تربیت دینی نسل جوان، انتخاب مباحث امیدبخش و رعایت اصول تعیین محتوا برای نهادینه سازی و درونی سازی این ارزش.
3دولت زمینه ساز پورسیدآقایی اساس کار قرار گرفتن دکترین ظهور در همۀ اقدامات،
اعتقاد راسخ به فرهنگ مهدویت و زمینه سازی برای ظهور
4ارزش های خبری در حاکمیت موعودحاج محمدی ارزش آفرینی و تقویت ایمان مردم و ارزش های دینی در این راستا
5بررسی مؤلفۀ غایت شناختی الگوی هنجاری رسانه های جدید اسلامی باهنر، صمدی توجه رسانه به شناساندن امام به مخاطبان خود
6بررسی تطبیقی شخصیت انسان منتظر با شخصیت سالم از دیدگاه روان شناسی کمال پورسیدآقایی دقت در انتخاب همسر و توجه به عوامل دینی و اخلاقی، انتقال محبت حضرت با عمل به دستورات اهل البیت و نهادینه کردن محبت در درون کودکان متناسب با فهم آنان
7نقش خانواده در انتقال محبت حضرت مهدی(عج) به فرزندان بیاری، چراغی انتقال محبت اهل بیت(ع) به فرزندان توسط خانواده و نظام تربیتی _ آموزشی جامعه به ویژه محبت و عشق به حضرت حجت(عج)، انتقال محبت حضرت حجت(عج) به فرزندان به گونه ای که در رأس نیازهای فرزندان به آن توجه شود، اخلاص در انتقال محبت حضرت به فرزندان، استمرار محبت حضرت به فرزندان از کوچکی تا بزرگسالی، دقت در انتخاب همسر، توجه به لقمۀ حلال قبل و بعد از تولد فرزندان و رعایت آداب زمان بسته شدن نطفه، آداب بارداری، آداب شیر دادن، الگو بودن والدین در محبت به حضرت و گرایش دادن فرزند به الگوهای خوب در دوستان، آشنایان و محیط های آموزشی، بیان زیبایی های اخلاقی و رفتاری حضرت،بیان جایگاه والای امام در نظام عالم و فواید امام، بیان زیبایی های دوران ظهور، دقت والدین در نام گذاری برای فرزندان،. برگزاری جلسات یاد حضرت در منزل، تشویق فرزندان برای اعمالی که بیان گر محبت به حضرت است، حضور در مکان ها و مجالس مربوط به حضرت، دعا به فرزندان برای ایجاد محبت حضرت در وجود آن ها، هدیه دادن به فرزندان در مناسبت های مربوط به حضرت، بیان ویژگی های حضرت در قالب داستان، کتاب، لوح فشرده و... به فرزندان
8واکاوی شاخصه های خانوادۀ منتظرنجفی لیواری، محمدنیا، گالش کلامی ترغیب فرزندان به امام باوری و ایجاد انگیزه در وجود آنان با تشریح انتظار و امامت، تمسک به ثقلین،کسب معرفت به حضرت و توجه به خودسازی، تحکیم ارزش های دینی و تقویت باورهای مهدوی، صبر و پایداری خانواده ها در این مسیر و دعوت یکدیگر به استقامت، استمداد از حضرت و التزام به پیروی و یاری حضرت، ایجاد روابط خانوادگی با صالحان، ترویج فرهنگ صدقه برای سلامت حضرت برای ایجاد رابطۀ قلبی، مداومت در توسل به امام عصر(عج) و برگزاری مراسم به نام ایشان در منازل.
9مروری بر راهبردهای تربیتی معرفت امام زمان(عج) با تأکید بر خانواده سالم منتظر ظهور بودن والدین و تربیت فرزندان منتظر، انتخاب همسر مناسب که عشق و محبت به حضرت مهدی(عج) در او نهادینه شده باشد، زن و شوهر همدیگر را به ولایت پذیری حضرت ترغیب نمایند، توجه به آداب هنگام انعقاد نطفه، عُلقۀ عاطفی مادر باردار با حضرت مهدی(عج)، رعایت آداب حین تولد و نام گذاری فرزند و دوران شیردهی در ارتباط با مودت به امام زمان(عج)، تعمیق محبت نوجوانان به حضرت، توجه به مسائل بلوغ جنسی نوجوانان و جوانان.
10سیمای مهدویت در برنامه های آموزشی مدارس: رویکردی به فلسفۀ تربیتی انتظار مرزوقی بازنگری و اصلاح رویکرد تربیت دینی در آموزش و پرورش کشور بر اساس فلسفۀ مهدویت، توجه اساسی به اهداف رویکرد انتظار و فلسفۀ مهدویت در مجموع اهداف نظام آموزشی و دوره های تحصیلی، توجه به ترسیم سیمای مطلوب از مهدویت در کتاب های درسی، طراحی محتوای متناسب با درک و فهم دانش آموزان در پایه ها و سطوح مختلف تحصیلی، سازماندهی و برنامه ریزی فعالیت های فوق برنامه در زمینۀ گسترش تفکر و فرهنگ مهدویت
11مهدویت، رسالت نظام تعلیم و تربیت در شکل دهی جامعۀ مهدوی معصومه صمدی ایجاد بصیرت در فراگیران نسبت به امام مهدی(عج) و بیان رسالت ایشان در برپایی حکومت عدل جهانی، سرلوحۀ اهداف قرار دادن حقیقت مهدویت، تبیین نقش های سازندۀ اعتقاد به مهدویت در جریان زندگی فردی، اجتماعی و تاریخی و مسئولیت شیعه در دوران غیبت، بازنگری عملکرد آموزش و پرورش در محتوا و روش، ارائۀ محتوای متناسب با فهم دانش آموز، معرفی کمالات و قابلیت های یاران حضرت در کتاب های درسی، نظریه سازی فرهنگ مهدویت و ارائه در کتاب های درسی، ایجاد ادبیات جدید در تبیین و انتشار مهدویت، جهت گیری و ترویج گفتمان تبلیغی در تشریح ادبیات و اهداف ظهور در سطوح مختلف جامعه به خصوص در مراکز علمی، دانشگاهی، اماکن مذهبی، نهادها و ارگان های متولی امور فرهنگی، برخورداری از تربیت مهدوی و باور به مهدویتِ سیاست گذاران آموزشی، طراحی برنامه های تعلیم و تربیت در دو حوزۀ تبیین و ترویج مهدویت
12بایسته های ظهورقنبرعلی صمدی احیای فرهنگ مهدوی در جامعه و نهادینه سازی آن
13موانع و آفات انتظارنوروزی و همکاران پرورش حس زیبادوستی و زیبایی خواهی در کودکان و نوجوانان برای تبیین زیبایی های حیات طیبۀ مهدوی، تبیین و تفهیم غیبت، انتظار و ظهور و علل و عوامل مؤثر مربوط به هر کدام در مراکز آموزشی و رسانۀ ملی، بیان آموزه های اصیل مهدویت و انتظار متناسب با سطح مخاطبان، معرفی و تبیین مباحث مهدویت از تمام جوانب در مباحث و موضوعات درسی مختلف به فراخور موضوع، ارائۀ احادیث صحیح به افراد و تبیین آن به طور صریح
14بررسی آسیب های مهدویت گراییبیاری اجتماعی کردن افراد از همان کودکی با باور به حضرت مهدی(عج) و عمق بخشی به آن
15موعودگرایی و جهانی شدن فرهنگی درویشی متولی طراحی، تدوین و اجرای راهبردی قوی برای تبیین و عرضۀ نظریۀ موعودگرای مهدوی، ترویج فرهنگ موعودگرایی به عنوان نقشۀ راه ملت ها برای دستیابی به صلح و توسعه، برقراری پیوند نظری بین نظریه های گفت وگوی تمدن ها و جهانی سازی مهدویت، شناسایی و همکاری با نخبگان دیگر کشورها به منظور تبیین نظریۀ موعودگرایی
16راهبردهای دولت زمینه ساز در توسعۀ پایدار طوع و رغبت مهدوی فیروزآبادی ترغیب اجتماعی مردم به مهدویت در راستای معرفت افزایی برای مسئولیت پذیری، تعهد و مجاهدت برای برپایی جامعۀ منتظر، قرارگیری همۀ راهبردها و کاردکردهای دولت زمینه ساز بر پایۀ توسعۀ معنویت و موعودگرایی، التزام به طراحی، تبیین و استقرار برای فهم و مورد استفاده قرار گرفتن مکتب موعودگرایی و گسترش اشتیاق ظهور عدالت جهانی
17نقش انتظار فرج در انسجام اسلامی گروه های سیاسی _ اجتماعی داوودپور نهادینه سازی فرهنگ انتظار به طور صحیح در مدارس، گروه های سیاسی و به طور کلی در جامعه
18راهبردهای فرهنگی مهدویت برای جامعه و دولت زمینه ساز، بر اساس مدل SWOT پورسیدآقایی، قاسم زاده، عمرانی ساخت فیلم های سینمایی و برنامه های مفید دربارۀ مهدویت و افزایش تلویزیون های ماهواره ای برای معرفی دکترین مهدویت به زبان های گوناگون
19شناسایی عوامل مؤثربر استقرار حکومت مهدوی بر اساس رویکرد استراتژیک فروزنده و دیگران اشاعۀ فرهنگ مهدویت از طریق آموزش در مدارس و دانشگاه ها با بازنگری در سرفصل دروس و متون درسی و گنجاندن مباحث مهدویت، ساخت برنامه های ارزشی با رویکرد اسلامی و با تأکید بر مهدویت، ایجاد ساختاری مناسب و هماهنگ برای برنامه های اشاعۀ فرهنگ مهدویت در وزارتخانه های فرهنگی
20روش های اثرگذاری انتظار در جامعۀ منتظردیربازمرتبط ساختن تمامی جلسات و مجالس دینی به یاد حضرت، تهیۀ برنامه های مناسب دربارۀ امام عصر(عج)
21تبیین ضرورت های رویکرد راهبردی به آموزۀ مهدویت عرفان تحول در شیوه های تبلیغ، فراهم سازی نظام آموزش مجازی مهدویت، تهیۀ متون آموزشی مهدویت برای مدارس کشور، تولید فیلم های مهدوی، تأسیس کرسی مهدی شناسی در دانشگاه ها، برگزاری دوره های مهدویت برای دانشجویان و پژوهش گران
22تحول مأموم، زمینه ساز ظهور حاج محمدی پرورش خرد مردم به منظور ایجاد ارادۀ اصلاح در درون مردم با استفاده از اقلام فرهنگی و مداحان
23بررسی رسالت ها و راهبردهای فرهنگی _ تربیتی دولت زمینه ساز کریم زاده، ملّایی تلاش در ایجاد رغبت عمومی به حکومت مهدویبرنامه ریزی دولت برای همۀ نهادهایی که به نحوی در تربیت نقش دارد در ارتباط با تربیت زمینه ساز ظهور، شناسایی، جذب و تربیت نیروهای مستعد مهدی باور، تهیۀ متون درسی مهدوی از دبستان تا دانشگاه
24زمینه سازی تربیتی مهدویت احسانی تعلیم دعاهای مربوط به ظهور به فرزندان، پرورش فرزندان با فرهنگ مهدویت و آشناسازی آنان با امام زمان(عج)، شرکت دادن فرزندان در مراسمی که به نام حضرت برگزار می شود، استقرار فعالیت های نوشتاری، مطبوعاتی، هنری، سمعی و بصری بر محور ترویج فرهنگ مهدویت، استفاده از رسانۀ ملی برای آشنا سازی مردم با حضرت و تهیه فیلم های مناسب در این زمینه بر محور متون اسلامی
25طراحی فضای سناریوی ترویج و آموزش فرهنگ مهدویت از طریق رسانه ملی موسویان زمینه سازی استدلالی برای آشنا کردن مخاطبان با جایگاه امام و ارائۀ اصول و مصادیق دشمن شناسی
26بسط گفتمان خوش فرجام انگاری جهان بر مبنای گفتمان فرج و موعودگرایی با عاملیت صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران احمدی تهیه و پخش برنامه ها و فیلم های سینمایی و پویانمایی مناسب برای مقاطع سنی مختلف در راستای ترویج فرهنگ اصیل اسلامی و مهدوی برای مقابله با مفاسد اجتماعی و آشنایی تمامی اقشار جامعه با شخصیت امام، فلسفۀ غیبت و عوامل زمینه ساز، برگزاری مسابقاتی دربارۀ آشنایی با امام برای کودکان و نوجوانان،، تولید میان برنامه های متعدد مهدوی در همۀ شبکه های رسانه ملی و محدود نکردن به شبکۀ قرآن، تهیه، تأمین و پخش برنامه های متعدد در قالب های متعدد مستند، خبری، آموزشی، فرهنگی، تبلیغی، سریال، سینما، مسابقات، گزارش ها و مباحثات علمی برای تبیین معارف مهدوی در شبکه های داخلی و برون مرزی
27اهداف دولت زمینه ساز کریمی تبارطراحی همۀ فعالیت های فرهنگی بر اساس آموزۀ مهدویت، برگزاری دوره های تخصصی مهدویت در سطوح مختلف آموزشی، راه اندازی شبکۀ مهدویت در سطح داخلی و بین المللی، حمایت از مبلغان مهدویت، ارائۀ معارف مهدوی به جامعه از طریق دستگاه های تبلیغاتی و رسانه های دولتی، برگزاری همایش های داخلی و بین المللی در زمینۀ مهدویت و حمایت ویژۀ دولت از آن ها، تألیف و تدوین کتاب ها و نشریات با بهره گیری از منابع اصلی و متقن شیعه برای گروه های مختلف سنی و قشرهای مختلف اجتماعی جهت آشناسازی افراد به وظایف و تکالیفشان دربارۀ امام
28کارکرد آموزۀ انتظار در کنترل اجتماعی ربانی طرح مباحث مهدویت و انتظار امام زمان(عج) در کتاب های درسی دینی توسط آموزش و پرورش و پرداختن به مسائل اصلی و ریشه ای انتظار، استفاده از وسائل ارتباط جمعی در جامعه پذیر کردن فرهنگ انتظار، طرح مباحث و میزگردهایی دربارۀ مهدویت و انتظار و آثار انتظار مثبت در وسائل ارتباط جمعی، طرح مباحثی دربارۀ فرهنگ انتظار و مهدویت در قالب میزگردهای علمی، پخش دعاهای منسوب به حضرت مهدی(عج) همچون دعای ندبه، دعای عهد، زیارت آل یس و...)، تهیه فیلم هایی با موضوع مهدویت و انتظار و آثار سازندۀ آن، چاپ و انتشار مجله هایی دربارۀ بحث انتظار و مهدویت (اعم از ماه نامه و فصل نامه)
29مدرسۀ مهدوی موسوی تدوین آموزش و پرورش با نگاه به مؤلفۀ مهدویت و انتظار و تاثیرگذاری مستقیم در سیاست گذاری ها و برنامه ریزی های آموزشی و تربیتی، تأسیس مدرسۀ مهدوی مبتنی بر فلسفۀ تعلیم و تربیت اسلامی
4.چارچوب پیشنهادی
به نظر می رسد معرفی چارچوبی برای بالاتر بردن هوش آینده نگر جامعه و تبدیل کردن توجه کردن به آینده به رویه عمومی می تواند در کنار راهکارهای معرفی شده برای ترویج مفهوم انتظار، برای سیاست گذاران و تصمیم گیران این حوزه یک نقشه راه ایجاد نماید.
همان طور که گفته شد هدف از آینده نگری تغییر از تفکر کوتاه مدت به اندیشه ورزی بلندمدت اجتماعی است. هنگامی که اولویتهای آینده اندیشی از کوتاه مدت به بلندمدت تغییر کند، تدبیراندیشی برای مسایل مقطعی و جاری جای خود را به آینده آفرینی اجتماعی می دهد. همچنین آینده نگری اجتماعی به دنبال افزایش آگاهی تصمیم سازان، برنامه ریزان و سیاستگذاران امور اجتماعی در زمینه ی علایق اجتماعی و فراهم ساختن جعبه ی ابزاری برای ساختن آینده های مطلوب و مرجح است. این جعبه ابزار نگاهی جامع تر و حرفه ایی تر از آنچه که پیشتر در اختیار سیاستگذاران بوده، برای آن ها فراهم می کند. یکی دیگر از اهداف کلانی که در آینده نگری اجتماعی پیگیری می شود.
با پدید آمدن ظرفیت اجتماعی لازم در یک جامعه، اندیشه ورزی بلندمدت به رویه ایی اجتماعی تبدیل می شود. به نحوی که در آن آینده نگری به عادت شهروندان تبدیل میشود و آینده ورزی به مثابه رویه ایی عمومی نمایان می شود از طرفی آینده پژوهان دریافته اند که آینده نگری اجتماعی سطح به سطح پیشرفت می کند...
در تشریح این چارچوب می توان گفت که در سطح نخست، آینده نگری با زندگی روزمره ی افراد آغاز می شود. توانایی استفاده از آینده نگری به منظور گزینش گزینه های خردمندانه و مصلحت آمیز یکی از قدرتمندترین توانمندیهای فردی به شمار می آید. با این وجود، تاکنون به نظریه های چگونگی نمایان شدن این توانمندی در افراد به اندازه ی کافی توجه نشده است. واقعیت این است که در هر جامعه، هر شهروند یک آینده نگر بالقوه به شمار می آید. اگر استعداد و توانمندی آینده نگری طبیعی موجود در شهروندان پرورش یابد، می توان آنها را به آینده نگران حرفه ای مبدل کرد.
در سطح دوم این موضوع روشن می شود که ایده ها و مفاهیم اینده زمانی می توانند اثرگذار شوند و جامعه را به سوی آینده های مرجح به جنبش درآورند که از طریق سخنرانی یا در قالب آثار مکتوب تبیین شوند. تا هنگامی که ایده ها و افکار در ذهن آیندهاندیشان باقی بمانند، نمی توان انتظار تحقق آنها در لایه های گوناگون جامعه داشت.
در سطح سوم با این حقیقت آشنا می شویم که تبیین ایده ها و مفاهیم آینده به نوبه ی خود نیازمند آگاهی از روش شناسی ها و ابزارهای آینده پژوهی است تا به این وسیله قدرت تحلیل ایده پردازان تقویت شده و افزایش یابد. سطح چهارم، آینده نگری را در عرصه های سازمانی به کار می گیرد و کاربردهای سازمانی آن در نظر می گیرد. از رهگذر همین کاربردها است که مهارت های اینده نگری سازمانی توسعه می یابند. در سطح پنجم با پدید آمدن ظرفیت اجتماعی لازم، اندیشه ورزی بلندمدت به رویه ایی اجتماعی تبدیل می شود. به تعبیری می توان گفت که آینده نگری اجتماعی پدیداری فرهنگی است که در آن آینده نگری به عادت شهروندان تبدیل میشود و آینده ورزی به مثابه رویه ایی عمومی نمایان می شود.
نتیجه گیری
با بررسی مفهوم انتظار، می توان گفت که انتظار یک واکنش فعالانه (نه منفعلانه) و جمعی از سوی مردم نسبت به آینده پیش رو است، لذا به نظر می رسد برای ترویج مفهوم انتظار در بین مردم ایران، در قدم اول باید آینده نگری عادت روزانه مردم و رویه عمومی در جامعه بشود. در این بین چارچوب آینده نگری اجتماعی پیشنهاد شده می تواند فتح بابی جهت حرکت در این عرصه باشد.
مراجع
1-قربانی، سعید (1392)، تبیین کارکردهای آینده پژوهانه ی مهدویت، مطالعات آینده پژوهی، سال دوم، شماره 6
2-مرادی، اعظم، قلمکاریان، محمد (1393)، بررسی وضعیت حیطه های مختلف انتظار فرج در دانشجویان و رابطه آن با ویژگی های جمعیت شناختی، انتظار موعود، شماره 32، صص 107-126
3-ادیب، یوسف؛ فتحی آذر، اسکندر؛ ابراهیمی هرستانی، اصغر (1392)، بررسی تحلیلی-نظری راهکارهای بهبود عملکرد نهادهای تربیتی جمهوری اسلامی ایران در تربیت زمینه ساز ظهور، مشرق موعود، سال هفتم، شماره 26، صص 115-141
4-دهقانی فارسانی، یونس؛ طباطبایی، کاظم؛ نقی زاده، حسن؛ جلالی، مهدی (1393)، بررسی تحولات در خوانش از مفهوم «انتظار فرج» در دوران غیب کبری، مطالعات قرآن و حدیث، سال هفتم، شماره دوم، صص 91-116
5-ناظمی، امیر؛ قدیری، روح الله (1385)، آینده نگاری از مفهوم تا اجرا، تهران: فرااندیش
6-گروه آینده نگاری سازمان توسعه ملل متحد (یونیدو) (1387)، راهنمای آینده نگاری فناوری یونیدو-جلد اول سازمان و روش ها (مترجم: سونیا شفیعی اردستانی و همکاران)، تهرن: مرکز آینده پژوهی علوم و فنون دفاعی، موسسه آموزشی و تحقیقاتی صنایع دفاعی
7-حجازی، علیرضا (1389)، آینده نگری اجتماعی چیست؟، خبرنامه الکترونیکی انجمن آینده نگری ایران، شماره نخست
8-نجفی، محمد؛ هاشمی، فاطمه؛ کیانی، سمیه؛ رجایی راد، حسین (1392)، نگاهی به فلسفه تربیتی انتظار موعود در رویکرد شیعی با تاکید بر اهداف تربیتی، انتظار موعود، سال هفتم، شماره 28، صص 23-56
9-مهدوی زادگان، داود (1394)، امام خمینی و فلسفه ی سیاسی انتظار (ولایت فقیه؛ دولت انتظار)، سیاست متعالیه، سال سوم، شماره یازدهم، صص 7-26
10-ربانی، محمد صادق (1387)، کارکرد آموزه انتظار در کنترل اجتماعی، انتظار موعود، شماره 25-26
11-ملایی، حسن؛ جعفری، محمد صابر (1393)، بررسی مناسبات انتظار موعود و الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت در اندیشه مقام معظم رهبری، انتظار موعود، سال چهاردهم، شماره 45، صص 103-130
12-زروندی، نفیسه؛ زروندی، جواد؛ خنیفر، حسین (1394)، تحلیلی دینی بر فرهنگ انتظار در جامعه زمینه ساز ظهور (بررسی موردی در میان دانش اموزان پسر مدارس راهنمایی ناحیه 4 شهر شیراز)، انتظار موعود، سال نهم، شماره 35، صص 83-100
13-قرائتی، محسن (1382)، وظایف سازمان ها و نهادها در ترویج فرهنگ مهدویت، مجلۀ انتظار موعود، شماره 5
14-معین الاسلام، مریم (1383)، چشم اندازی بر برخی از آسیب های تربیتی مهدویت»، مجلۀ انتظار موعود، ش11 - 12
15-پورسیدآقایی، سید مسعود(1384)، دولت زمینه ساز، مجلۀ انتظار موعود، شماره 15
16-حاج محمدی، علی (1389)، ارزش های خبری در حاکمیت موعود، مشرق موعود، سال چهارم، شماره 1
17-باهنر، ناصر؛ صمدی، مجتبی(1389)، بررسی مؤلفۀ غایت شناختی الگوی هنجاری رسانه های جدید اسلامی، مشرق موعود، سال چهارم، شماره 16
18-پورسیدآقایی، سیده زهرا (1388)، بررسی تطبیقی شخصیت انسان منتظر با شخصیت سالم از دیدگاه روان شناسی کمال، مشرق موعود، سال سوم، شماره 12
19-بیاری، علی اکبر؛ چراغی، اسماعیل (1385) نقش خانواده در انتقال محبت حضرت مهدی (عج) به فرزندان»، فصل نامۀ علمی _ پژوهشی مشرق موعود، سال اول، شماره 1
20-نجفی لیواری، مریم؛ محمدنیا، نرگس (1391)، واکاوی شاخصه های خانوادۀ منتظر، مجلۀ معرفت، سال بیست و یکم، شماره 176
21-سالم، مریم (1389)، مروری بر راهبردهای تربیتی معرفت امام زمان(عج) با تأکید بر خانواده، نامۀ پژوهش فرهنگی، سال یازدهم، شماره 10
22-مرزوقی، رحمت الله (1387)، سیمای مهدویت در برنامه های آموزشی مدارس: رویکردی به فلسفۀ تربیتی انتظار، تربیت اسلامی، سال سوم، شماره 7
23-صمدی، معصومه (1387)، مهدویت، رسالت نظام تعلیم و تربیت در شکل دهی جامعۀ مهدوی، مجلۀ علوم انسانی، سال پانزدهم، شماره 66
24-صمدی، قنبرعلی (1387)، بایسته های ظهور، مشرق موعود، سال دوم، شماره 5
25-نوروزی، رضاعلی و دیگران (1390)، موانع و آفات انتظار، مشرق موعود، سال پنجم، شماره 17.
26-بیاری، علی اکبر (1387)، بررسی آسیب های مهدویت گرایی، فصل نامۀ علمی _ پژوهشی مشرق موعود، قم، مؤسسۀ آینده روشن، سال دوم، شماره 7
27-درویشی متولی، حسین (1388)، موعودگرایی و جهانی شدن فرهنگی، مشرق موعود، سال سوم، ش11
28-فیروزآبادی، سید حسن (1388)، راهبردهای دولت زمینه ساز در توسعۀ پایدار طوع و رغبت مهدوی، مشرق موعود،سال سوم، شماره 11
29-داوودپور، مرتضی (1388)، نقش انتظار فرج در انسجام اسلامی گروه های سیاسی _ اجتماعی، مشرق موعود، سال سوم، شماره 11
30-پورسیدآقایی، سید محسن و دیگران (1389)، راهبردهای فرهنگی مهدویت برای جامعه و دولت زمینه ساز، بر اساس مدل SWOT، مشرق موعود، سال چهارم، شماره 15
31-فروزنده، لطف الله و دیگران (1390)، شناسایی عوامل موثر بر استقرار حکومت مهدوی بر اساس رویکرد استراتژیک، مشرق موعود، سال پنجم، شماره 19
32-دیرباز، عسکر (1390)، روش های اثرگذاری انتظار در جامعۀ منتظر، پژوهش های مهدوی، قم، مؤسسۀ آینده روشن، سال اول، شماره 3
33-عرفان، امیرمحسن (1390)، تبیین ضرورت های رویکرد راهبردی به آموزۀ مهدویت، پژوهش های مهدوی، سال اول، شماره 3
34-حاج محمدی، علی (1388)، تحول مأموم، زمینه ساز ظهور، مشرق موعود، شماره 10
35-کریم زاده، اصغر؛ ملّایی، حسن (1388)، بررسی رسالت ها و راهبردهای فرهنگی _ تربیتی دولت زمینه ساز، مشرق موعود، قم، آینده روشن، سال سوم، شماره 10
36-احسانی، محمّد (1390)، زمینه سازی تربیتی مهدویت، مجلۀ معرفت، سال بیستم، شماره 160
37-موسویان، سیدمرتضی (1390)، طراحی فضای سناریوی ترویج و آموزش فرهنگ مهدویت از طریق رسانه ملی، مشرق موعود، سال پنجم، شماره 18
38-احمدی، ظهیر (1390)، بسط گفتمان خوش فرجام انگاری جهان بر مبنای گفتمان فرج و موعودگرایی با عاملیت صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران»، مشرق موعود، قم، مؤسسۀ آینده روشن، سال پنجم، شماره 18
39-کریمی تبار، مریم (1387)، اهداف دولت زمینه ساز، مشرق موعود، قم، سال دوم، شماره 6
40-موسوی، سیدمهدی (1388)، مدرسه مهدوی؛ درآمدی بر فلسفه و نظام آموزش و پرورش زمینه ساز ظهور، مشرق موعود، سال سوم، شماره 10