عدالت هدف پر تکرار در احادیث حکومت جهانی امام مهدی (عج)

مقدمه

از منظر منابع و اسناد آینده پژوهی دینی، بی شک حکومت حضرت مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف "جهانی" و "جاودان" خواهد بود. چون این حقیقت در قرآن و نصوص نبوی و اهل بیت علیهم السلام وجود دارد. در وحی الهی و آیات قرآنی، این خصوصیت حکومت قائم آل محمد علیهم السلام بیان شده است و این امتیاز با تفسیر اهل بیت علیهم السلام به روشنی از تعدادی از آیات قرآن مجید استنباط می گردد. بنابراین برقراری حکومت جهانی در عصر ظهور، از محکمات معارف مهدوی درآثار و متون دینی است. این حقیقت در نصوص پیامبر و اهل بیت در مساله حکومت مهدوی وجود دارد. پیامبر خدا صلی الله علیه و آله و سلم در معرفی امامان فرموده اند: آخرهم القائم الذی یفتح الله تعالی ذکره، علی یدیه مشارق الارض و مغاربها (شیخ صدوق، 1405هـ ق، ج1، ص282 * اربلی، 1401، ج3، ص297 * مجلسی، 1403 هـ ق، ج2، ص378). آخرین امام، حضرت قائم است که خداوند بادستان او شرق و غرب جهان را فتح می کند. امیر مومنان امام علی علیه السلام درباره حد و مرزهای حکومت حضرت مهدی علیه السلام فرموده اند: یملک ما بین الخافقین (مجلسی، 1403 هـ ق، ج52، ص280) بین شرق و غرب را مالک می گردد. اهداف این حکومت جهانی چیست؟ در احادیث مهدویت اهداف برزگ و بلند و مهم حکومت مهدوی آموزش داده شده است.

اهداف حکومت جهانی مهدوی

بی تردید حکومت جهانی، قائم آل محمد علیهم السلام برپا خواهد شد. اهداف حکومت جهانی مهدوی در متون دینی تبیین گردیده است. احیاء توحید و گسترش اسلام ناب و اعتلاء کلمه الله در سراسر جهان (مجلسی، 1403 هـ ق، ج51، ص83 و ص146، و ج52، ص291، و ص312، و ص338، و ص340، و ص345 و ص346). برپایی سنت های راستین نبوی (مجلسی، هـ ق، ج51، ص82 و ص88 و ص104 * نهج البلاغه، خطبه38). نابودی جاهلیت و بدعت ها (مجلسی، 1403 هـ ق، ج51، ص120). حکومت بندگان صالح خدا (مجلسی، 1403 هـ ق، ج51، ص117). پایان بخشیدن به آفات و بیماری ها و درندگی ها (مجلسی، 1403 هـ ق، ج52، ص277، ص280، ص317، ص335). حاکمیت برهان و تکمیل عقول و اخلاق (مجلسی، 1403 هـ ق، ج52، ص280، ص336). شکوفایی و گسترش دانش (مجلسی، 1403 هـ ق، ج52 ص328، ص336). نابودی همه مکاتب بشری و الحادی و مادی و ادیان ساختگی (مجلسی، 1403 هـ ق، ج51، ص133 و ص146، و ج52، ص340). ایمان جهانیان و نابودی کافران و کفر و شرک (مجلسی، 1403 هـ ق، ج51، ص157 و ج2، ص280، ص321، و ص324). رهایی از جاهلیت و بت پرستی (شیخ صدوق 1405، ج1، ص379 * مجلسی، 1403 هـ ق، ج52، ص192، ص379 * عمران و آبادی تمام زمین (مجلسی، 1403 هـ ق، ج51، ص81، ص97 و ص114 * نهج البلاغه، خطبه138). امنیت جهانی (مجلسی، 1403 هـ ق، ج52، ص338، ص345). نفی فساد و تلاش در راه اصلاح امت و جهان (مجلسی، 1403 هـ ق، ج51، ص83 و ج2، ص280) توسعه و برخورداری از نعمت های بی کران الهی (مجلسی، 1403 هـ ق، ج51، ص83، ص97 و ص146، و ج2، ص280، و ص304، ص323، و ص327، ص337، ص345). خونخواهی شهیدان کربلا و انتقام شهدای اهل بیت علیهم السلام (مجلسی، 1403 هـ ق، ج51، ص47، ص112، و ج2، ص190، ص308 و ص313 و ص314، ص317). نابودی و هلاکت جباران و طاغوت ها و دشمنان خدا و گردنکشان و متجاوزان و ناصبیها و زورگویان جهان (مجلسی، 1403 هـ ق، ج51، ص83، ص150 و ص218 و ص220 و ج2، ص251 و 312 و ص318). رضایت و خوشنودی ساکنان زمین و آسمان (مجلسی، 1403 هـ ق، ج51، ص80 و ص81 و ص104). نجات و هدایت جهانیان و رهایی آنان از ضلالت مجلسی، 1403 هـ ق، ج52، ص277). و نابودی ظلم در جهان و برقراری عدل و قسط جهانی، هجده هدف از اهداف حکومت جهانی حجه بن الحسن المهدی علیهما السلام می باشد. در این میان "اقامه عدل جهانی" بیش از سایر اهداف در احادیث تکرار و تاکید شده است. این پژوهش در حوزه حکومت جهانی مهدوی در بخش اهداف حکومت آن، به بررسی اسناد و محتوای احادیث مساله عدالت جهانی در حکومت جهانی مهدوی می پردازد.

جایگاه عدالت در آموزه های دین اسلام

بی تردید "عدالت" در آموزه ها و هدف بعثت همه انبیاء الهی و آخرین و بهترین پیامبر خدا حضرت محمدبن عبدالله صلی الله علیه و آله و سلم (حدید 25، شوری 5، مائده 8، نساء58، نحل 76 و 90، حجرات 29)، و هدف خلافت و امامت امیرمومنان امام علی بن طالب (نهج البلاغه، خطبه15 و 72 و 87 و 209 و 216 و نامه 27 و 46 و 53 و 59 و حکمت 3 و 231 و 341 و 374 و 437 و تمیمی امدی، 1366، ج1، ص81، ص104 و ص133 و ص154 و ص183 و ص354، ج2، ص90 و ص178 و ص376، ج3، ص118، و ج4، ص10 و ص109، ص363، و ج6، ص68 و ص116). و امامان از اهل بیت علیهم السلام (الکافی، ج2، ص146، ص147) جای داشته است و این هدف و مقصد مهم و بزرگ الهی، در عصر ظهور در حکومت امام مهدی علیه السلام به صورت تمام و کمال تحقق خواهد یافت.

عدالت جهانی مهدوی در رهنمودهای پیامبراکرم صلی الله علیه و آله و سلم

در احادیث نبوی همواره، برپا ساختن عدالت جهانی، در تبیین هدف از حکومت و دولت امام مهدی علیه السلام وجود دارد. این هدف در اخبار نبوی پرتکرار است به گونه ای که پیوسته مهدویت و عدالت توام با هم ذکر شده است. علی بن هلال از پدرش نقل کرده است که در زمان بیماری پیامبر خدا صلی الله و علیه و آله و سلم خدمت ایشان رسیدم، ایشان به دخترشان فاطمه علیها السلام درباره مهدی امت سخن گفتند و درباره هدف از قیام او فرمودند: یقوم بالدین فی آخرالزمان کما قمت به فی اول الزمان و یملا الارض عدلا کما ملئت جورا (خزاز رازی، 1401، ص135 * طبری آملی کبیر، 1415، ص615، * اربلی، ج4، ص * مجلسی، 1403 هـ ق، ج36، ص389 و ج51، ص79). همچنان که من در اول زمان دین را برپا داشتم او در آخر الزمان دین را برپا می دارد و زمین را همچنان که ازستم اکنده شده است از عدل پر می سازد.

ابوسعید خدری در نقش تبیین عدالت در بعثت مهدوی

ابوسعید خدری گفته است پیامبرخدا صلی الله علیه و آله و سلم در فلسفه بعثت مهدوی فرموده اند: ابشرکم بالمهدی یبعث فی امتی... فیملا الارض عدلا و قسطا کما ملئت ظلما و جورا، یرضی عنه ساکن السماء و ساکن الارض و یقسم المال صحاحا، فقال له رجل، و ما صحاحا؟ قال: السویه بین الناس. (طوسی، 1411، ص178 * سیدبن طاووس، 1416، ص322 * اربلی، 1401، ج3، ص261 * مجلسی، 1403 هـ ق، ج51، ص81). شمارا به مهدی بشارت می دهم او در امتم برانگیخته خواهد شد... پس زمین را همچنان که از ظلم و جور آکنده شده، از عدل و قسط پر کند، ساکن آسمان و زمین از او خشنود می گردد، مال را صحاح تقسیم می نماید. پس مردی به امام گفت: صحاح چیست؟ امام فرمود: مساوات بین مردم. در حدیث دیگر ابوسعید خدری گفته است: پیامبر خدا صلی الله علیه و آله و سلم در هدف از خروج حضرت مهدی علیه السلام فرمودند: لتملان الارض ظلما و عدوانا ثم لیخرجن رجل من اهل بیتی حتی یملاها قسطا و عدلا کما ملئت جورا و ظلما (اربلی، 1401، ج3، ص261 * مجلسی، 1403، هـ ق، ج51، ص82 * شیخ حرعاملی، 1425، ج5، ص225 * بحرانی، 1411، ج6، ص461). زمین را از ظلم و عدوان پر می کنید سپس مردی از اهل بیتم خروج می نماید تا زمین را همچنان که از جور و ظلم پر شده است از قسط و عدل پر سازد. در حدیث دیگر ابوسعید خدری نقل کرده است پیامبر خدا صلی الله علیه و آله و سلم در فلسفه خروج امام مهدی علیه السلام فرمودند: یخرج رجل من اهل بیتی و یعمل بسنتی و... تملا به الارض عدلا کما ملئت ظلما و جورا. (اربلی، 1401، ج3 ف ص262 * مجلسی، 1403، هـ ق، ج51، ص82). مردی از اهل بیتم خروج می نماید و به سنت من عمل می کند... و خداوند با او زمین را همچنان که پر از ظلم و جور شده است از عدل پرخواهد ساخت. در حدیث دیگر ابوسعید خدری نقل کرده است که پیامبر خدا صلی الله علیه و آله و سلم در هدف حکومت مهدوی فرموده اند: المهدی منی... یملا الارض عدلا و قسطا کما ملئت جورا و ظلما (اربلی، 1401، ج3، ص227 * مجلسی، 1403، هـ ق، ج51، ص102). مهدی از من است... زمین را همچنان که از جور و ظلم پر شده است از عدل و قسط پر خواهد ساخت. در حدیث دیگر وی گفته است پیامبر خدا صلی الله و علیه و آله و سلم فرمود: المهدی منا اهل البیت، رجل من امتی... یملا الارض عدلا کما ملئت جورا (اربلی، 1401، ج3، ص259 * مجلسی، 1403، هـ ق، ج51، ص80) مهدی از ما اهل بیت است مردی از امت من است... زمین را همچنان که پر از جور شده است پر از عدل می کند. در حدیث دیگر ابوسعید خدری گفته است پیامبر خدا صلی الله علیه و آله و سلم از بلاء و گرفتاری امت به ظلم در آینده یاد نموده و در هدف از بعثت و بر انگیختن امام مهدی علیه السلام فرموده اند: ... فیبعث الله رجلا من عترتی اهل بیتی فیملا الارض قسطا و عدلا کما ملئت جورا و ظلما (مجلسی، 1403، هـ ق، ج51، ص104). پس خدا مردی از عترت و اهل بیتم را بر می انگیزد، زمین را همچنان که از جورو ظلم پر شده است از قسط و عدل پر می کند. در این احادیث نبوی در موضوع مهدویت که صحابی رسول الله ابوسعید خدری خود از پیامبر خدا صلی الله و علیه و آله و سلم شنیده است در همه آن ها هدف از قیام و خروج و بعثت امام مهدی علیه السلام برقراری قسط و عدل در سراسر کره زمین اعلام شده است. هدفی که در هرپنج حدیث تکرار و تاکید شده است برپا ساختن قسط و عدل می باشد. همین هدف پر تکرار، مشهورترین و اصلی ترین هدف حکومت امام مهدی علیه السلام در جهان است و همین هدف ساختار حکومت جهانی ولی عصر عجل الله تعالی فرجه الشریف در عصر ظهور را نشان می دهد.

گزارش جابر از عدالت جهانی در حکومت مهدوی

جابربن عبدالله انصاری نقل کرده است که پیامبر خدا صلی الله علیه و اله و سلم از خروج امام مهدی علیه السلام پس از حکومت پادشاهان جبّار برای برپایی حکومت عدل خبر داده و فرمودند: ثم یخرج رجل من اهل بیتی یملا الارض عدلا کما ملئت جورا (مجلسی، 1403، هـ ق، ج51، ص84، ص96 * بحرانی، 1425، ج5، ص272). سپس مردی از اهل بیتم خروج می کند و زمین را همچنان که از جور پرشده است از عدل پر خواهد کرد. جابر در حدیث دیگر گفته است پیامبرخدا صلی الله علیه و آله و سلم فرمودند: منا مهدی هذه الامه... یقوم فی الدین فی آخر الزمان کما قمت به فی اول الزمان و یملا الارض عدلا کما ملئت جورا (مجلسی، 1403، هـ ق، ج52 ص267) مهدی این امت از ماست... در آخر زمان همچنان که من در اول زمان برای برپایی دین قیام کردم قیام می کند و زمین را همچنان که ازجور پر شده است از عدل پر خواهد کرد. به حکم این سه حدیث، فلسفه اصلی و قیام امام مهدی علیه السلام برای تشکیل حکومت عدل در زمین خواهد بود. در حدیث دیگر جابربن عبدالله انصاری گفته است شنیدم پیامبر خدا صلی الهه و علیه و آله و سلم از غیبت و ظهور ذوالقرنین یاد نموده و فرمودند: الا فیکم من هو علی سنته و ان الله عزوجل مکّن له فی الارض و ان الله تبارک و تعالی سیجری سنته فی القائم من ولدی، یبلغه شرق الارض و غربها... یملا الارض عدلا و قسطا کما ملئت جورا و ظلما (اربلی، 1401 ف ج3، ص317 * مجلسی، 1403، هـ ق، ج52، ص323). در میان شما است کسی که او بر سنت ذوالقرنین است خداوند عزوجل به او سلطه و حاکمیت در زمین می دهد. و خدای تبارک و تعالی سنت او را در قائم از فرزندان من جاری خواهد ساخت و او را به شرق و غرب جهان می رساند... زمین را همچنان که از جور و ظلم پر شده است پر از عدل می کند. جابربن یزید جعفی گفته است جابربن عبدالله انصاری گفت پیامبر خدا صلی الله علیه و آله و سلم فرمود: المهدی من ولدی... یقبل کالشهاب الثاقب یملاها عدلا و قسطا کما ملئت جورا و ظلما (شیخ صدوق، 1405، ج1، ص286 * اربلی، 1401، ج3، ص311). مهدی از فرزندان من است... همانند ستاره درخشان می آید زمین را همچنان که از جور و ظلم پر شده است از عدل و قسط پر می کند.

جایگاه عدالت در حکومت مهدوی به گزارش حدیث معراج

پیامبر خدا صلی الله علیه و آله و سلم در زمان ها و مکان های بسیار، حوادث عصر ظهور را بیان نموده و معارف مهدویت را آموزش داده اند. در این آموزه های نبوی، همواره دادگستری و عدالت خواهی امام مهدی علیه السلام هویدا و برجسته است. ابن عباس حدیث معراج را از پیامبر خدا صلی الله و علیه و آله و سلم نقل کرده است. این حدیث نبوی از وحی الهی در زمینه ولایت علی بن ابی طالب خبر می دهد و در ادامه این حدیث، برای وحی الهی پیرامون حضرت مهدی علیه السلام چنین آمده است: و اعطیتک ان اخرج من صلبه احدعشر مهدیا کلهم من ذریتک من البکر البتول، آخر رجل منهم یصلی خلفه عیسی بن مریم یملا الارض عدلا کما ملئت جورا و ظلما (شیخ صدوق، 1401، ج1، ص251 * مجلسی، 1403، هـ ق، ج52، ص277). این فضیلت را به تو عطا نمودم که از صلب علی بن ابی طالب علیه السلام یازده مهدی خارج سازم همه آنان مهدی اند از ذریه تو از بکر بتول، در پایان و آخرین مرد از آنان است که عیسی بن مریم پشت او نماز می گذارد و زمین را همچنان که از جور و ظلم پرشده است از عدل پر می کند. در این حدیث معراج، وحی الهی در خصوص تلاش امام مهدی علیه السلام در برقراری عدالت در زمین وجود دارد. بنابراین به حکم وحی الهی حضرت مهدی علیه السلام خواهد آمد و در حکومت او سراسر جهان از عدل پر می گردد.

رضایت اهل زمین و زمان از عدالت جهانی مهدی

در حدیث حدیفه آمده است رسول خدا صلی الله و آله و سلم فرمود: المهدی من ولدی... یملا الارض عدلا کما ملئت جورا، یرضی فی خلافته اهل الارض و اهل السماء و الطیر فی الجوّ (اربلی، 1401، ج3، ص259 و ص276 * فیض کاشانی، 1406، ج2، ص467 * مجلسی، 1403، هـ ق، ج51، ص80). مهدی از فرزندان من است... زمین را همچنان که از جور پر شده است از عدل پر می کند، در خلافت او اهل زمین و آسمان و پرنده در جو راضی و خشنود می گردند. حدیفه در حدیث دیگر گزارش پیامبر از حوادث عصر ظهور را بیان کرده است. در این حدیث سخنی از ندای آسمانی در زمان خروج قائم آل محمد علیهم السلام است، و در آن نابودی جباران، و تشکیل حکومت بهترین فرد از امت محمد صلی الله علیه و آله و سلم، و اوصاف و امتیازات اصحاب و یاران امام مهدی علیه السلام، و بیعت مردم بین رکن و مقام با امام زمان وجود دارد و حدیفه در ادامه این حدیث، پرسش عمران بن حصین را آورده است که به پیامبر عرض کرد: یا رسول الله! صف لنا هذا الرجل. ای پیامبر خدا، این مرد را برای ما وصف نما. پیامبر فرمود: هو رجل من ولد الحسین... فیملا الارض عدلا و قسطا کما ملئت جورا و ظلما (شیخ مفید، 1413، ص208 * جزائری، 1427، ج3، ص182 * مجلسی، 1403، هـ ق، ج52، ص304). او مردی از فرزندان حسین است... پس زمین را همچنان که از جور و ظلم پر شده است پر از عدل می کند.

مالکیت دنیا برای تشکیل حکومت عدل

عبدالله بن مسعود گفته است پیامبر خدا صلی الله علیه و آله و سلم در تبیین کارکرد اصلی حکومت امام مهدی علیه السلام فرمودند: لو لم یبق من الدنیا الا لیله، لطول الله تلک اللیله حتی یملک رجل من اهل بیتی یواطی اسمه اسمی... یملا ها قسطا عدلا کما ملئت ظلما و جورا و یقسم المال بالسویه و یجعل الغنی فی قلوب هذه الامه. (اربلی، 1401، ج3، ص264 * مجلسی، 1403، هـ ق، ج51، ص84 و ص96). اگر از دنیا جز یک شب باقی نماند، خداوند همان شب را طولانی گرداند تا مردی از اهل بیتم که نامش نام من است مالک دنیا و جهان شود... دنیا را همچنان که از ظلم و جور پر شده است از قسط و عدل پر کند و مال را مساوی تقسیم نماید و بی نیازی را در دل های این امت جای دهد. عبدالله بن عمر نیز گفته است پیامبر خدا صلی الله علیه و آله و سلم فرمود: لایقوم الساعه حتی یملک رجل من اهل بیتی یو اطی اسمه اسمی یملا الارض عدلا و قسطا کما ملئت ظلما و جورا (مجلسی، 1403، هـ ق، ج51، ص81). قیامت برپا نمی گردد تا مردی از اهل بیتم که نامش نام من است مالک گردد، او زمین را همچنان که پر از ظلم و جور شده است پر از عدل و قسط نماید. به حکم این دو حدیث نبوی، امام مهدی علیه السلام مالک دنیا خواهد شد و این قدرت و سلطه برای پایان ظلم و پرکردن دنیا از عدالت است. در حدیث دیگر عبدالله بن عمر درباره فلسفه بعثت امام مهدی علیه السلام گفته است پیامبر خدا فرمود: لا یذهب الدنیا حتی یبعث الله رجل من اهل بیتی یواطی اسمه اسمی یملا ها قسطا و عدلا (اربلی، 1401، ج3، ص261 * مجلسی، 1403، هـ ق، ج51، ص82). دنیا پایان نمی یابد تا خداوند مردی از اهل بیت من را برانگیزد نامش نام من است دنیا و جهان را پر از قسط و عدل می کند.

بیان پیامبر اعظم در جمع جوانان بنی هاشم

علقمه بن عبدالله گفته است ما نزد پیامبر خدا صلی الله و علیه و آله و سلم بودیم. اذ اقبل فتیه من بنی هاشم. جوانانی از بنی هاشم آمدند. چون پیامبر آنان را دید رنگ چهره شان دگرگون شد. ما دلیل آن را پرسیدیم. پیامبر از رنج ها و سختی های اهل بیت در آینده سخن گفت. در پایان از قیام قومی در شرق خبر داد که پیروز می شوند و حکومت تشکیل خواهند داد و ید فعونها الی رجل من اهل بیتی فیملاها قسطا و عدلا کما ملاوها جورا (اربلی، 1401، ج3، ص262 * مجلسی، 1403، هـ ق، ج51، ص83، ص87). پرچم وحکومت را به مردی از اهل بیتم می دهند، پس او جهان را همچنان که ظالمان پر از جور کرده اند پر از قسط و عدل می نماید.

عدالت مهدوی درکلام امیرمومنان امام علی علیه السلام

پیش بینی عدالت جهانی مهدوی در سخنان امام علی علیه السلام وجود داشته است. آن حضرت این هدف حکومت امام مهدی علیه السلام را بارها به فرزندان و یاران خویش آموزش داده اند. ابو وائل و ابواسحاق گفته اند امام علی علیه السلام به فرزند خویش امام حسین علیه السلام نگریست و فرمود: ان ابنی هذا سید کما سماه رسول الله و سیخرج من صلبه رجل، باسم نبیکم... یملا الارض عدلا (ابن بطریق، 1407، ص434 و ص437 * سیدبن طاووس، 1400، ج1، ص177 * شیخ حرعاملی، ج5، ص238 * مجلسی، 1403، هـ ق، ج6، ص368 و ج51، ص116 و ص120). همانا این فرزندم سرور و بزرگ است همچنان که پیامبر خدا او را سرور نامید و به زودی از صلب او مردی به نام پیامبرتان خارج می شود... زمین را از عدالت پر خواهد ساخت. عاصم بن ضمره گفته است امام علی علیه السلام فرمود: لتملان الارض ظلما و جورا حتی لا یقول احد: الله الّا مستخفیا ثم یاتی الله بقوم صالحین یملاونها قسطاو عدلا کما ملئت ظلما و جورا (طوسی، 1414، ص382 * مجلسی، 1403، هـ ق، ج51، ص117). زمین را از ظلم و جور پر خواهید کرد تا این که احدی جز در پنهانی الله نمی گوید سپس خداوند قوم صالحی را می آورد که زمین را همچنان که پر از ظلم و جور شده است پر از قسط و عدل خواهند نمود. اصبغ ابن نباته گفته است نزد علی بن ابی طالب علیه السلام آمدم. امام را در حال نگاه به زمین وفکرکردن دیدم. علت تفکر را پرسیدم فرمودند: فکّرت فی مولود یکون من ظهری، الحادی عشر من ولدی هو المهدی یملاها عدلا کما ملئت ظلما و جورا (شیخ صدوق، 1405، ج1، ص289 * مجلسی، 1403، هـ ق، ج21، ص118). فکر می کردم در مولودی که از پشت و صلب من یازدهمین فرزند از فرزندانم می باشد، او مهدی است زمین را همچنانکه از ظلم و جور پر شده است از عدل پر می نماید. امام علی علیه السلام در خطبه ای اهداف حکومت مهدوی را توصیف نموده و فرموده اند: فیریکم کیف عدل السیره (نهج البلاغه، خطبه138). پس عدالت در روش مملکت داری را به شما می نمایاند و نشان می دهد شیوه عدالت چگونه است. امام علی علیه السلام در بیان دیگر با تاکید فرموده اند: ولیعزلن عنکم امراء الجور و لیطهرنَّ الارض من کل غاش و لیعملن بالعدل (شرح نهج البلاغه ابن میثم، بی تا، ج 2، ص125 * مجلسی، 1403، هـ ق، ج51، ص120). قطعا فرمانروایان جور را عزل می کند و زمین را از هر فریبکار و نیرنگ باز خائن پاک می نماید و با عدل عمل خواهد کرد. امام علی علیه السلام در تبیین فلسفه بعثت مهدوی این سخن پیامبر خدا صلی الله و علیه و آله و سلم را نیز نقل کرده اند: لولم یبق من الدهر الّا یوم بعث الله رجلا من اهل بیتی یملاها عدلا کما ملئت جورا (سیدبن طاووس، ج1، ص176 * اربلی، ج3، ص337 * شاهی، 1420، ص754 * مجلسی، 1403، هـ ق، ج36، ص368 و ج51، ص85 و ص102). اگر ازروزگار جز یک روز باقی نباشد، خداوند مردی از اهل بیتم را بر انگیزد که جهان را همچنان که از جور پر شده است پر از عدل کند. در این شش حدیث علوی ساختار حکومت امام مهدی علیه السلام نشان داده شده است. بر اساس این احادیث علوی، عدالت ار سرفصل های اصلی و برجسته حکومت مهدوی خواهد بود و بقیه الله جهان را پر از عدل می نماید و اساسا شیوه و روش عدالت را برای جهانیان روشن و آشکار خواهد ساخت. بنابراین عدالت و مهدویت در پیش بینی و گزارش امیر مومنان امام علی علیه السلام پیوند ناگسستنی خواهند داشت وعدالت مهدوی درجهان بی نظیر می ماند.

سیمای حکومت جهانی مهدوی در بیان امام حسن مجتبی علیه السلام

عدالت ویژگی بارز حکومت امام مهدی علیه السلام خواهد بود. اهل بیت و امامان علیهم السلام، از این امتیاز بزرگ و مهم به جهانیان خبرداده اند. در معارف اهل بیت در موضوع مهدویت در بخش اهداف بعثت و خروج و قیام امام زمان در وصف ساختار و منشور حکومت مهدوی، همین حقیقت به صراحت بیان شده است. بنابراین در گزارش امامان از حوادث عصر ظهور نیز ویژگی بارز حکومت مهدوی، همین عدالت جهانی مهدوی خواهد بود. وهب جهنی گفته است حسن بن علی علیهما السلام درباره دستاوردهای بعثت امام مهدی علیه السلام فرمود: یبعث الله رجلا فی آخر الزمان... یو یدّه الله بملائکته و یعصم انصاره و ینصره بآیاته و یظهره علی الارض حتی یدینوا طوعا اوکرها یملا الارض عدلا و قسطا و نورا و برهانا (طبرسی، 1403، ج2، ص291 * شیخ حرعاملی، 1425، ج5، ص145 * مجلسی، 1403، هـ ق، ج44، ص20 و ج52، ص280). خداوند در آخر زمان مردی را بر می انگیزد... خداوند او را با فرشتگانش تایید می نماید و یارانش را حفظ می کند و او را با آیات و نشانه هایش یاری خواهد کرد و او را بر زمین حاکم می سازد تا همه داوطلبانه و با رضایت یا کراهت به دین روی آورند، زمین را از عدل و قسط و نور و برهان پر می کند. امام دوم در این حدیث از سلطه جهانی امام زمان برای پر شدن زمین از عدل و قسط در حکومت مهدی در عصر ظهور خبرداده اند.

عدالت در حکومت مهدوی در بیان امام حسین علیه السلام

امام سوم نیز در بیان ماهیت حکومت امام مهدی علیه السلام، از عدالت یاد کرده اند. یحیی بن وثّاب گفته است عبدالله بن عمر گفت شنیدم حسین بن علی علیهما السلام می فرمود: لو لم یبق من الدنیا الّا یوم واحد لطوّل الله عزّوجلّ ذلک الیوم حتی یخرج رجل من ولدی یملاها عدلا و قسطا کما ملئت جورا و ظلما کذلک سمعت رسول الله یقول (شیخ صدوق، 1405، ج1، ص318 * مجلسی، 1403، هـ ق، ج51، ص133). اگر از دنیا جز یک روز باقی نماند خداوند همان روز را طولانی گرداند تا مردی از فرزندان من خروج کند جهان و دنیا را همچنان که از جور و ظلم پرشده است از عدل و قسط پرکند، شنیدم رسول خدا این چنین می گفت. امام حسین علیه السلام در این حدیث هدف از خروج امام مهدی علیه السلام را پر کردن جهان از عدالت اعلام نموده و همین حقیقت را سخن رسول الله شمرده اند.

عنصر اصلی حکومت مهدوی علیه السلام در کلام امام محمدباقر علیه السلام

اصحاب امام باقر علیه السلام نیز جایگاه عدالت در حکومت مهدوی را از امام خود گرفتند و گزارش کردند. جابر گفته است امام محمدباقر علیه السلام درباره رفتار و هدف قیام قائم آل محمد علیهم السلام فرمودند: اذا قام قائم اهل البیت قسّم بالسویه و عدل فی الرعیه... یجمع الیه اموال الدنیا من بطن الارض و ظهرها... فیعطی شیئا لم یعطه احد کان قبله و یملا الارض عدلا و قسطا و نورا کما ملئت ظلما و جورا و شرا (نعمانی، 1397هـ ق، ص237 * مجلسی، 1403، هـ ق، ج52، ص351). زمانی که قائم اهل بیت قیام کند مال را برابر و راست و درست و مساوی تقسیم می کند و در رعیت با عدالت رفتار می کند... اموال جهان از شکم و روی زمین نزد او جمع می شود... پس چیزی عطا می نماید که احدی پیش از او عطا نکرده است و زمین را همچنان که از ظلم و جور و شر پر شده است از عدل و قسط و نور پر می سازد. ابوحمزه ثمالی گفته است روزی خدمت امام محمدباقر علیه السلام بودم، زمانی که همه رفتند فرمود: یا اباحمزه! من المحتوم الذی حتمه الله قیام قائمنا، فمن شکّ فیما اقول لقی الله و هو به کافر... یملا الارض عدلا و قسطا کما ملئت ظلما و جورا (استرآبادی، 1409، ص208 * شیخ حرعاملی، 1425، ج5، ص188 * مجلسی، 1403، هـ ق، ج51، ص40). ای اباحمزه! از امور قطعی که خداوند آن را حتمی ساخته است قیام قایم ماست، پس هرکس در آن چه می گویم شک کند خداوند را در حالی که به او کافر است ملاقات خواهد کرد. .. زمین را همچنان که پراز ظلم و جور شده است پر از عدل و قسط می نماید. در این حدیث شریف ظهور امام مهدی علیه السلام و برقراری حکومت عدل جهانی در سراسر زمین، از امور قطعی و حتمی و تقدیر بی بازگشت الهی شمرده شده است. علی بن مهزیار نیز گفته است امام باقر علیه السلام فرمود: کانی بالقائم یوم عاشوراء یوم السبت قائما بین الرکن و المقام بین یدیه جبرئیل ینادی: البیعه لله فیملاها عدلا کما ملئت ظلما و جورا (اربلی، 1401، ج3، ص252 * مجلسی، 1403، هـ ق، ج52 ف ص290). گویا می بینیم قائم علیه السلام روز عاشورا روز شنبه بین رکن و مقام ایستاده است و پیش روی او جبرئیل ندا می دهد: بیعت برای خداست پس جهان را همچنان که از ظلم و جور پر شده است از عدل پر می کند. ابو جارود گفته است: امام محمدباقر علیه السلام در هدف مالکیت و سلطه و حکومت جهانی امام مهدی علیه السلام فرمودند: ان القائم یملک ثلاثماه و تسع سنین کما لبث اهل الکهف فی کهفهم یملا الارض عدلا و قسطا کما ملئت ظلما و جورا، و یفتح الله له شرق الارض و غربها (طوسی، 1411، ص474 * طبرسی، 1422، ص116 * مجلسی، 1403، هـ ق، ج52، ص291). زمین را همچنان که از ظلم و جور پر شده است پر از عدل و قسط می نماید و خداوند برای او شرق و غرب زمین را فتح می کند. حضرت قائم علیه السلام سیصدو نه سال مالک جهان می گردد همچنان که اهل کهف در غارشان درنگ کردند. جابربن یزید جعفی در حدیث دیگر گفته است امام باقر علیه السلام درباره ظلم ستیزی امام مهدی علیه السلام فرمودند: فیبعث المهدی جنوده الی الآفاق ویمیت الجور واهله(بحرانی، 1403،ج3،ص141*ابومعاش، 1422، ص79). مهدی سپاهیانش را به سراسر جهان می فرستد و ستم و اهل ستم را نابود می کند و می میراند. در حدیث دیگر ابوجارود نقل کرده است امام باقر علیه السلام درباره سرانجام ظلم ستیزی امام مهدی علیه السلام ویارانش فرموده اند: یمیت الله به واصحابه البدع والباطل کما امات السفهاء الحق حتی لا یری اثر من الظلم (بحرانی،1403،ص143). خداوند همانطور که سفیهان حق را نابود کرده بودند،با مهدی و یارانش بدعت ها و باطل را می میراند و نابود می کند تا این که اثری از ظلم مشاهده نشود.

ابوحمزه ثمالی و علی بن مهزیار و ابوجارود، هر سه در احادیثی که در موضوع مهدویت از امام باقر علیه السلام نقل کرده اند، نقش جهانی عظیم و برجسته امام مهدی علیه السلام در برپایی حکومت عدل در سراسر زمین را با تاکید نشان داده اند.

امام صادق علیه السلام و عدالت درحکومت امام مهدی علیه السلام

امام جعفر صادق علیه السلام اصول و گزاره های برجسته و مهم حکومت حضرت مهدی علیه السلام را به اصحاب خویش آموزش داده اند، عدالت در بین آن ها، جایگاه بی نظیری دارد. صفوان بن مهران جمال گفته است امام جعفرصادق علیه السلام درباره غیبت و ظهور امام مهدی علیه السلام و کار ایشان در عصر ظهور فرمودند: اما والله لیغیبنّ عنکم مهدیّکم حتی یقول الجاهل منکم: 

ما لله فی آل محمد حاجه ثم یقبل کالشهاب الثاقب فیملاها عدلا و قسطا کما ملئت جورا و ظلما (شیخ صدوق، 1405، ج1، ص342 * خراز، 1401، ص67 * طبرسی، 1390هـ ق، ص424 * مجلسی، 1403، هـ ق، ج51، ص145 ). آگاه باشید به خدا سوگند مهدی شما از شما غیبت خواهد کرد تا این که جاهل از شما می گوید: برای خدا در آل محمد چه نیازی است؟ سپس همانند ستاره درخشان روی می آورد پس جهان را همچنان که پر از جورو ظلم شده است پر از عدل خواهد نمود. سیدبن محمدحمیری پرسش و پاسخی با امام صادق علیه السلام پیرامون مهدویت و غیبت دارد. وی از امام می پرسد: ای فرزند پیامبر خدا اخباری از پدران شما درباره غیبت و صحت آن برای ما روایت شده است، به ما خبر بدهید این غیبت درکدام یک از شما واقع می شود؟ امام فرموده اند: ستقع بالسادس من ولدی و الثانی عشر من الائمه الهداه بعد رسول الله اولهم امیر المومنین علی بن ابی طالب و آخرهم القائم بالحق بقیه الله فی ارضه صاحب الزمان و خلیفه الرحمن و الله لو بقی فی غیبته ما بقی نوح فی قومه، لم یخرج من الدنیا حتی یظهر فیملا الارض قسطا و عدلا کما ملئت جورا و ظلما (شیخ صدوق، 1405، ج1، ص342 * مجلسی، 1403، هـ ق، ج51، ص145). غیبت در ششمی از فرزندانم و دوازدهمی از امامان هدایت پس ار پیامبر خدا روی خواهد داد، نخستین آنان امیرمومنان علی بن ابی طالب و آخر آنان قائم به حق، بقیه الله در زمین خدا، صاحب الزمان و خلیفه الرحمن است. به خدا سوگند اگر به اندازه ای که نوح در قومش باقی ماند در غیبت باقی بماند از دنیا نمیرود تا ظهور کند پس زمین را همچنان که پر از جور و ظلم شده است پر از قسط و عدل نماید. در این پاسخ امام صادق علیه السلام فلسفه ظهور پرکردن زمین از عدالت معرفی گردیده است. یحیی بن علاء مازنی گفته است شنیدم امام صادق علیه السلام فرمود: ینتج فی هذه الامه رجلا منی... و یملا الارض قسطا و عدلا کما ملئت ظلما و جورا (مجلسی، 1403، هـ ق، ج51، ص46). در این امت مردی از نسل من خواهد آمد... و زمین را همچنان که پر از ظلم و جور شده است پر از قسط و عدل می نماید. ابوبصیر گفته است امام صادق علیه السلام فرمود: الله اجّل و اکرم و اعظم من ان یترک الارض بلا امام عادل... اتاح الله برجل منا اهل البیت... یملاها عدلا و قسطا کما ملاها الفجار جورا و ظلما (سیدبن طاووس، 1376، ج3، ص167 * شیخ حرعاملی، 1425، ج5، ص211 * مجلسی، 1403، هـ ق، ج52، ص269). خداوند جلیل تر و کریم تر و عظیم تر از این است که زمین را بی امام عادل رها کند... خداوند مردی از ما اهل بیت فراهم آورد... جهان را همچنان که فاجران پر از جورو ظلم کرده اند پر از عدل و قسط خواهد نمود. مفضل بن عمر گفته است امام صادق علیه السلام از چهارده نور یاد کردند. من پرسیدم آنان چه کسانی اند؟ امام فرمود: محمد و علی فاطمه و الحسن و الحسین و الائمه من ولدالحسین علیهم السلام آخر هم القائم الذی یقوم بعد غیبته فیقتل الدجال و یطهر الارض من کل جور و ظلم (شیخ صدوق، 1405، ج1، ص326 * مجلسی، 1403، هـ ق، ج51، ص145). محمد و علی و فاطمه و حسن و حسین و امامان از فرزندان حسین علیهم السلام، آخرین آنان قائمی است که پس از غیبتش قیام میکند و دجال را می کشد و زمین را از جور و ظلم پاک می سازد. فضیل از امام صادق علیه السلام نقل کرده است که درباره عدل گستری حضرت مهدی علیه السلام فرمودند: اماوالله لیدخلن علیهم عدله اما والله لیدخلن علیهم عدله جوف بیتهم کما یدخل الحرّ والقرّ (نعمانی،1397 ه ق، ص297 *مجلسی،9403،ج52، ص363). به خدا سوگند مهدی عدل خود را در دل خانه هاشان وارد می نماید همان طور که گرما و سرما وارد می شود.

هشام بن سالم گفته است امام صادق علیه السلام درباره عدالت برتر و جهانی و نهایی بی نظیر امام مهدی علیه السلام فرمودند: مَا یکونُ هَذَا الْأَمْرُ حَتَّی لَا یبْقَی صِنْفٌ مِنَ النَّاسِ إِلَّا وَ قَدْ وُلُّوا عَلَی النَّاسِ حَتَّی لَا یقُولَ قَائِلٌ إِنَّا لَوْ وُلِّینَا لَعَدَلْنَا ثُمَّ یقُومُ الْقَائِمُ بِالْحَقِّ وَ الْعَدْلِ (نعمانی،1397 ه ق،ص274 *مجلسی،1403،ج52،ص244). ظهور امام مهدی علیه السلام فرا نمی رسد مگر هر صنف وقشری از مردم به حکومت برسند و امتحان بدهند تا در عصر ظهور کسی ادعا نکند اگر به حکومت می رسیدیم عدالت را برقرار می کردیم، سرانجام حضرت قائم علیه السلام به حق و عدل قیام می کند.

هشام بن سالم و فضیل و صفوان بن مهران جمال و سیدبن محمد حمیری و یحیی بن علاء مازنی و ابوبصیر و مفضل بن عمر آموزه های دینی مهدوی را از امام جعفرصادق علیه السلام فرا گرفته اند و برای آیندگان روایت و گزارش کرده اند. تشکیل حکومت برای عدالت در سرفصل های اصلی معارف مهدوی وجود دارد.

آموزه های امام کاظم علیه السلام در جایگاه عدالت در حکومت امام مهدی علیه السلام

امام هفتم نیز در توصیف حوادث عصر ظهور بر تشکیل حکومت مهدوی برای عدالت جهانی تاکید داشته اند. محمدبن زیاد ازدی گفته است از نعمت ظاهری و باطنی از امام موسی بن جعفر علیهما السلام پرسیدم. امام فرمود: نعمت ظاهری امام ظاهر و نعمت باطنی امام غائب است. پرسیدم: در امامان کسی غیبت می کند؟ امام فرمود: نعم. یغیب عن ابصار الناس شخصه ولا یغیب عن قلوب المومنین ذکره و هوالثانی عشر منّا... و لا یحل تسمیته حتی یظهره الله عزوجل فیملا به الارض قسطا و عدلا کما ملئت جورا و ظلما (شیخ صدوق، 1405، ج1، ص369 * مجلسی، 1403، هـ ق، ج51، ص151). آری. شخص او از چشمان مردم غائب می شود و یاد او از دل های مومنان غائب نمی گردد. او دوازدهمی از ماست... نام او را بردن حلال نیست تا خداوند او را ظاهر سازد پس با او زمین را همچنان که از جور و ظلم پر شده است از قسط و عدل پر کند. یونس بن عبد الرحمن گفته است محضر امام کاظم علیه السلام رسیدم پرسیدم: ای فرزند پیامر خدا! شما قائم به حق اید؟ امام فرمود: انا القائم بالحق و لکن القائم الذی یطهر الارض من اعداء الله و یملاها عدلا کما ملئت جورا هو الخامس من ولدی (شیخ صدوق، 1405، ج1، ص361 * اربلی 1401، ج3، ص313 * مجلسی، 1403، هـ ق، ج51، ص151). من قائم به حق هستم و لکن قائمی که زمین را ازدشمنان خدا پاک می سازد و همچنان که پر از جور شده است پراز عدل می کند او پنجمین از فرزندان من است.

وضعیت عدالت درحکومت امام مهدی علیه السلام در آموزه های رضوی علیه السلام

دعبل بن علی خزاعی در حضور امام رضا علیه السلام شعر خویش را انشاد کرد به دو بیت آخر که درباره خروج قطعی صاحب زمان علیه السلام بود رسید، امام رضا علیه السلام گریه شدیدی کرده و فرمودند: ای خزاعی روح القدس بر زبانت با این دو بیت سخن گفت، آیا می دانی این امام کیست؟ دعبل گفت: لا یا مولای الّا انی سمعت بخروج امام منکم یطهر الارض من الفساد و یملاها کما ملئت جورا. نه ای مولایم، جز این که شنیده ام امامی از شما خروج دارد زمین را از فساد پاک می کند و همچنان که از جور پرشده پر از عدل می نماید. امام فرمود: یا دعبل الامام بعدی محمد ابنی، و بعد محمد ابنه علی، و بعد علی ابنه الحسن، و بعد الحسن ابنه الحجه القائم المنتظرفی غیبته المطاع فی ظهوره، لو لم یبق من الدنیا الایوم واحد لطول الله ذلک الیوم حتی یخرج فیملاها عدلا کما ملئت جورا (شیخ صدوق، 1405، ج2، ص372 * طبرسی، 1390 هـ ق، ص331 * مجلسی، 1403، هـ ق، ج51، ص154). ای دعبل! امام پس از من محمد فرزندم، و بعد محمد علی فرزند او، و پس از علی فرزندش حسن، و پس از حسن فرزند او حجت قائمی است که در غیبتش انتظار او می رود و در ظهورش اطاعت میشود، اگر از دنیا جز یک روز باقی نماند خداوند آن روز را طولانی گرداند تا خارج شود پس دنیا را همچنان که از جور پر شده است ازعدل پر کند. این گفتگو نشان می دهد آن چنان پیوندی در معارف مهدوی بین حکومت عدالت جهانی و مهدویت برقرار بوده است که دعبل در پاسخ پرسش امام رضا علیه السلام از همین حقیقت در تعریف و توصیف امام زمان یاد کرده است. حسین خالد گفته است از ا امام رضا علیه السلام سوال شد: ای فرزند پیامبر خدا قائم از شما اهل بیت کیست؟ امام فرمود: الرابع من ولدی ابن سیده الاماء یطهر الله به الارض من کل جور و یقدسّها من ظلم... فاذا اخرج اشرقت الارض بنور ربّها و وضع میزان العدل بین الناس فلایظلم احد احدا (یخ صدوق، 1405، ج1، ص372 * اربلی، 1401، ج3، ص315 * مجلسی، 1403، هـ ق، ج52، ص322). چهارمی از فرزندانم فرزند سرور کنیزان است. خداوند با او زمین را از هر جورپاک می کند و از ظلم می رهاند و مقدس می سازد... زمانی که خروج نماید زمین را با نور پروردگارش روشن می سازد و میزان عدل را بین مردم قرار می دهد پس احدی به احدی ظلم نمی کند. ریان بن صلت گفته است از امام رضا علیه السلام پرسیدم: شما صاحب این امر هستید؟ امام فرمود: انا صاحب هذا الامرو لکنی لست بالذی املاها عدلا کما ملئت جورا... ذاک الرابع من ولدی یغیب الله فی ستره ماشاءالله، ثم یظهره فیملا به الارض قسطا و عدلا کما ملئت جورا و ظلما (شیخ صدوق، 1405، ج1، ص376 * ارلی، 1401، ج3، ص314 * مجلسی، 1403، هـ ق، ج52، ص322). من صاحب این امر می باشیم ولکن من آن کسی که زمین را همچنان که پر از جور شده است پر از عدل می گرداند نیستم... او چهارمی از فرزندانم می باشد، تا زمانی که خدا بخواهد او را در پوشش خودش غائب می گرداند سپس خداوند او را ظاهر می سازد و با او زمین را همچنان که از جور و ظلم پر شده است از قسط و عدل پر می کند.

عدالت طلبی امام مهدی علیه السلام دربیان امام جواد علیه السلام

عبدالعظیم حسنی محضر امام جواد علیه السلام رسید و تصمیم داشت بپرسد: حضرت قائم علیه السلام همان مهدی است یا کسی غیر اوست؟ امام جواد علیه السلام بی پرسش او سخن آغاز نموده فرمودند: یا ابا القاسم ان القائم منا هو المهدی الذی یحب ان ینتظر فی غیبته و یطاع فی ظهوره و هو الثالث من ولدی... لو لم یبق من الدنیا الّا یوم واحد لطّول الله ذلک الیوم حتی یخرج فیملا الارض قسطا و عدلا کما ملئت جورا ظلما (شیخ صدوق، 1405، ج1 ف ص377 * اربلی، 1401، ج3، ص315 * مجلسی، 1403، هـ ق، ج51، ص156). ای اباالقاسم! قائم از ما همان مهدی است که در غیبت او انتظارش واجب است و در ظهورش اطاعت و فرمانبرداری او لازم است و او سومی از فرزندان من است... اگر از دنیا جز یک روز باقی نماند خداوند همان روز را طولانی گرداند تا خروج کند پس زمین را همچنان که پر از جور و ظلم شده است پر از قسط و عدل کند. در حدیث دیگر عبدالعظیم حسنی گفته است از امام جواد علیه السلام پرسیدم: انی لارجو ان تکون القائم من اهل بیت محمد الذی یملا الارض قسطا و عدلا کما ملئت جورا و ظلما. من امیدوارم شما همان قائم از اهل بیت محمد علیهم السلام باشیدکه زمین را همچنان که از جور و ظلم پرشده است از قسط و عدل پر می کند! امام فرمودند: یا اباالقاسم ما منا الّا قائم بامرالله و هاد الی دین الله، لست القائم الذی یطهر الله به الارض من اهل الکفر و الجور و یملاها عدلا و قسطا (شیخ صدوق، 1405، ج1، ص378 * مجلسی، 1403، هـ ق، ج51 ف ص157 و ج52، ص283). ای اباالقاسم هیچ یک ازما نیست جز این که قائم به فرمان خدا و هادی وراهنمای به سوی دین خدا می باشد، من قائمی که خداوند با او زمین را از اهل کفر و انکار پاک می سازد و از عدل و قسط پر می کند نیستم! این گفتگو نیز نشان می دهد ویژگی بارز حکومت امام مهدی علیه السلام اجرای عدالت در زمین است و این خصوصیت را اصحاب امامان به خوبی می دانسته اند. در این پرسش عبدالعظیم حسنی از امام جواد علیه السلام، امتیاز برجسته قائم آل محمد علیهم السلام پرساختن زمین از عدالت است و امام جواد علیه السلام نیز همین امتیاز را در وصف امام مهدی علیه السلام آورده اند. ابوهاشم داودبن قاسم جعفری گفته است: امام جواد علیه السلام فرمود: روزی امیرمومنان امام علی علیه السلام به مسجد الحرام آمد و با او امام حسن علیه السلام و سلمان بودند حضرت خضر وارد شد و اسامی دوازده امام را نام برد و درباره امام مهدی علیه السلام گفت: لا یکنی ولا یسمی حتی یظهر امره فیملا الارض عدلا کما ملئت جورا (شیخ صدوق، 1405، ج1، ص315). کنیه و نام او برده نشود تا امرش آشکار گردد پس زمین را همچنان که از جور پر شده است از عدل پرنماید.

امام هادی علیه السلام و عدالت در حکومت امام مهدی علیه السلام

صقربن ابی دلف گفته است امام هادی علیه السلام در نام گذاری روزهای هفته به نام امامان فرمودند: و الجمعه ابن ابنی و الیه تجتمع عصابه الحق، و هو الذی یملاها قسطا و عدلا کما ملئت جورا و ظلما (شیخ صدوق، 1405، ج1، ص383). جمعه نام فرزند فرزند من است به سوی او گروه حق جمع می شوند و او کسی است که زمین را همچنان که پر از جور و ظلم شده است پر از عدل می کند. در این حدیث پیوند روز جمعه با امام مهدی علیه السلام و پیوند عدالت در زمین و امام مهدی علیه السلام تبیین شده است.

عدالت جهانی امام مهدی علیه السلام در گفتار امام حسن عسکری علیه السلام

امام حسن بن علی علیهما السلام پدر امام مهدی علیه السلام نیز ویژگی برجسته حکومت فرزندشان را بیان کرده و امتیاز عصر ظهور را همین برپایی عدالت در سراسر زمین معرفی نموده اند. احمدبن اسحاق گفته است شنیدم امام عسکری علیه السلام فرمود: الحمدلله الذی لم یخرجنی من الدنیا حتی ارانی الخلف من بعدی اشبه الناس برسول الله خلقا و خلقا، یحفظه الله تبارک و تعالی فی غیبته ثم یظهره فیملا الارض عدلا و قسطا کما ملئت جورا و ظلما (شیخ صدوق، 1405، ج1، ص384 * مجلسی، 1403، هـ ق، ج51، ص161). ستایش برای خدایی است که مرا از دنیا نبرد تا جانشین پس از من را که شبیه ترین مردم به رسول الله در خلقت و اخلاق است به من نشان داد، خداوند تبارک و تعالی او را در غیبتش حفظ کند سپس او را ظاهر می نماید پس زمین را همچنان که از جور و ظلم پرشده است از عدل و قسط پر می کند. عیسی بن صبیح گفته است در حبس امام را دیدم و از امام پرسیدم: الک ولد؟ آیا برای شما فرزندی است؟ امام فرمودند: ای والله سیکون لی ولد یملا الارض قسطا فامّا الان فلا (مجلسی، 1403، هـ ق، ج51، ص162). آری به خدا سوگند به زودی برای من فرزندی خواهد بود که زمین را از قسط پر می کند اما اکنون پس نه! علی بن حسن سائح گفته است امام حسن عسکری علیه السلام فرمود که پیامبر خدا صلی الله و عیله و آله و سلم در معرفی امامان پس از خویش فرمودند: ... تاسعهم قائم امتی یملا الارض قسطا و عدلا کما ملئت جورا و ظلما (شیخ صدوق، 1405، ج1، ص261 و ص262)نهمین انان قایم امتم است زمین را همچنان که اکنده از جور وظلم شده است از قسط وعدل اکنده خواهد ساخت.

مفهوم شناسی واژگان احادیث

در احادیث پیامبر خدا صلی الله علیه و آله و سلم و اهل بیت علیهم السلام در زمینه عدالت طلبی امام مهدی علیه السلام کلماتی وجود دارد که در احادیث تکرار شده است. توضیح مفهوم آن ها، برای درک هدف برجسته و بزرگ و مقصد عالی حکومت حضرت مهدی علیه السلام سودمند است. کوشش در جهت نفی "ظلم" و "جور" تلاش در راه برپایی "عدل" و "قسط" در معارف مهدویت برای تبیین کارکرد اصلی حکومت جهانی امام عصر و صاحب زمان، زیاد تکرار شده است. ابوالحسین در ترتیب مقاییس اللغه می نویسد: العدل من الناس: المرضی المستوی الطریقه... العدل الحکم بالاستواء و یقال للشی یساوی الشی هو عدله... والعدل نقیض الجور (احمدبن فارس، 1387، ص618). عادل از مردم: کسی است که مردم از او خشنود و راضی باشند و راهش مستوی و درست و راست است... عدل حکم به مساوات و راستی و برابری است و به شی مساوی شی عِدل (باکسره) گفته می شود... و عدل نقیض جور است. وی جور را میل از راه راست و حرکت در کژ راهه میشمارد (همان، ص198). او قسط را همان عدل می داند (همان، ص818). وی در ماده ظلم می نویسد: اصلان صحیحان، احد هما خلاف الضیاء و النور و الاخر وضع الشی غیر موضعه تعدّیا (همان، ص592). برای آن دو اصل صحیح است. یکی از آن ها خلاف درخشش و تابش و نور و روشنایی است و دیگری قرار دادن چیز ی در غیر جایگاه آن از روی تعدی و تجاوز می باشد. ابوالقاسم در المفردات فی غریب القرآن در ماده عدل می نویسد: العداله و المعادله لفظ یقتضی معنی المساوات... فالعدل هو التقسیط علی سواء (راغب اصفهانی، ص325). عدالت و معادله لفظی است که اقتضای معنای مساوات دارد... پس عدل همان تقسیط برابر و مساوی است. وی قسط را سهم و نصیب بر اساس عدل می داند و گرفتن سهم دیگری را جور می شمارد (همان، 403). وی درباره ظلم می گوید: الظلم عند اهل اللغه و کثیر من العلماء وضع الشی فی غیر موضعه المختص به اما بنقصان او بزیاده و اما بعدول عن وقته او مکانه (همان، ص315). ظلم نزد اهل نعمت و بسیاری از دانشمندان قرار دادن هر چیز در غیر موضع و جایگاه ویژه آن است به کاهش یا افزایش یا به عدول از زمان و مکانش. او جور را رفتن به بی راهه و عدول از هر حق می شمارد و جائر را کسی می بیند که از التزام و اجرای آن چه شرع به آن امر می کند منع نماید (همان، ص103). الرائد ظلم را ستم، بی انصافی، کاستن حق و کج شدن از راه میانه می شمارد (جبران مسعود، ص523). وی عدل را داد و استواری و راستی می بیند (همان، ص536). او قسط را بهره و حصه و بخشی از بدهی می نامد (همان، ص626). در منجدالطلاب نیز قسط به عدالت، داد قسمت و حصه، بهره، مقدار، میزان، ترازو و روزی و یک قسط از وام (فواد افرام البستانی، ص444) و عدل به راستی، درستی، تطهیر، همتا، مانند، پیمانه، پاداش، میانه روی، مساوات و برابری (همان، ص352) و ظلم به چیزی را در غیر محل خود قرار دادن و ستم و حق کسی را خوردن (همان، ص345) و جور به ظلم ( همان، ص80) توضیح داده شده است. در مجمع الفروق اللغویه قسط را اجزاء و تحقق عدل می شمارد که پیامدش تطبیق عدل بر موارد و جایگاه های خارجی اش می باشد همچنین قسط عدلی است که ظهور یافته است و محسوس گردیده است و از همین روست که ترازو کردن اشیا را قسط می گویند چون عدل و تعادل را به صورت آشکار نمایش می دهد (ابوهلال عسکری، ص428). بنابراین عدل مفهوم عامی دارد که عدالت ظاهری و باطنی و عدل الهی در سه بخش تکوین و تشریع و جزاء را بیان می کند اما قسط در رفتار انسان ها و عدالت اجتماعی و عدالت آشکار و پای بندی به احکام عادلانه و اجرای حقوق انسان ها و توزیع ثروت و نمودارعملی برابری و تساوی و تقسیم برابر بیت المال است. ظلم حق دیگری را به خود اختصاص دادن و غصب دسترنج دیگران است و جور گرفتن حق افراد و دادن آن به دیگران، برای استحکام سلطه و قدرت خویش و یارانش بر جان و مال و ناموس انسان ها و کسب قدرت با تبعیض ها و جنایت است. واژگان بعثت و خروج و قیام، برای تبیین حرکت و سازندگی امام مهدی علیه السلام در احادیث مهدویت وجود دارد. این هر سه کلمه بیانگر ظهور و حرکت و تحول و پویایی و اقدامات الهی و نهضت و انقلاب اسلامی بزرگ جهانی حضرت صاحب زمان عجل الله تعالی فرجه الشریف است.

نتایج تحقیق

مطالعات دینی عدالت پژوهی در حوزه مهدویت نشان داد اهتمام به عدالت در حکومت جهانی امام مهدی علیه السلام فراوان و بی نظیر است. واژگان عدل و قسط بیش از هر چیز دیگر در متن نصوص مهدویت جای گرفته و در احادیث آمده است. بنابراین عدالت هدف اصلی و برجسته و بسیار مهم و پرتکرار در گزارش اهداف تشکیل حکومت جهانی در عصر ظهور می باشد. پیامبر خدا صلی الله علیه و آله و سلم و امامان علیهم السلام در تبیین اهداف ظهور و آموزش فلسفه ی تاسیس حکومت جهانی مهدوی، همواره عدالت طلبی را یادآوری نموده اند. پیوند رخدادهای عصر ظهور و حکومت جهانی مهدوی با عدالت، همه جانبه و بنیادین و جدایی ناپذیر است. ظرفیت حکومت امام مهدی علیه السلام و نوآوری آن در مساله عدالت بی پایان و شگفت انگیز خواهد بود. آری امام زمان خواهد آمد و جهان را پر از عدل و قسط خواهد کرد. بنابراین لازم است منتظران ظهور همواره در راه عدالت گام بردارند و دغدغه اصلی آنان نفی ظلم و گسترش عدالت در خانواده و محله و شهر و کشور و جهان باشد. شایسته است منتظران عدالت جهانی در طریق عدالت حرکت کنند و هیچ گاه از عدالت طلبی غفلت ننمایند و هرگز عدالت را فراموش نکنند. اصحاب پیامبر و امامان، همواره حکومت امام مهدی علیه السلام را با امتیاز و خصوصیت عدالت طلبی می شناخته اند و این حقیقت را از زبان پیشوایان مذهبی فرا گرفته اند. اکنون بشریت در جهان پر از ظلم و جور، تشنه عدالت جهانی است. امام زمان خواهد آمد و در سراسر زمین عدالت برقرار خواهد ساخت. عدالت، مطلوب همه جهانیان و پیروان همه ادیان است و در اندیشه ی موعود باوران جهان نیز همواره جریان داشته است. این پژوهش نشان داد در منطق مسلمانان و منابع آینده پژوهی آنان، عدالت جایگاه بلند و پرکاربردی دارد و این حقیقت موعود باوران جهان را به هم نزدیک می کند. مطالعات حدیثی همین حقیقت را ثابت می نماید. این حقیقت بارها در احادیث پیامبر اکرم صلی الله و علیه و آله و سلم، و خلیفه رسول الله امیرمومنان امام علی بن ابی طالب علیه السلام، و گفتار امام حسن مجتبی علیه السلام، و امام حسین علیه السلام، و امام محمدباقر علیه السلام، و امام صادق علیه السلام، و امام کاظم علیه السلام، و امام رضا علیه السلام، و امام جواد علیه السلام، و امام حسن عسکری علیه السلام یادآوری شده است . عدالت طلبی قائم آل محمد علیهم السلام به صراحت و بی ابهام درون نصوص اهل بیت وجود دارد.

هدف از تحقیق، تبیین سطح توجه به عدالت در حکومت جهانی امام مهدی علیه السلام بود و روشن شد که «عدالت» هدف پرتکرار در بیان پیامبر و امامان است و در پیش بینی های اهل بیت درباره مهدویت با تاکید و تکرار آمده است. در احادیث عدالت مهدوی، ابعاد واقسام وسطوح عدالت در حکومت جهانی قائم آل محمد علیهم السلام نیز تبیین گردیده است.

عدالت صاحب زمان علیه السلام، فراگیر و جهانی وسراسری و عمومی است.اختصاص به زمین وانسان ها نیز ندارد و درجهان حتی در آسمان ها عدالت را برقرار می سازد واهل آسمان ها از عدالت امام خشنود می گردند. عدالت در محیط زیست وحقوق پرندگان و حیوانات در حکومت امام آشکار می گردد

براساس گزارش احادیث ونصوص دینی همه جنبه های عدالت در حکومت امام مهدی علیه السلام وجود خواهد داشت. بنابراین عدالت امام مهدی علیه السلام همه جانبه است و تمامی اقسام عدالت را شامل می شود.در حکومت جهانی مهدوی، عدالت اجتماعی،عدالت اقتصادی و عدالت سیاسی و عدالت در قانون گزاری و اجرا و عدالت قضایی حاکم می گردد.

منابع

قرآن کریم

نهج البلاغه

1.ابن بطریق، یحیی بن حسن (1407)، عمده عیون صحاح الاخبار فی مناقب الامام الابرار، قم، موسسه النشر الاسلامی.

2.ابن میثم،کمال الدین میثم بن علی(بی تا)،شرح نهج البلاغه،قم،دفتر تبلیغات اسلامی.

3.ابومعاش،سعید،(1422)،الامام المهدی فی القرآن والسنه،مشهد،بنیاد پژوهش های آستان قدس رضوی.

4.احمد بن فارس بن زکریا،ابوالحسین،(1387)،ترتیب مقاییس اللغه،ترتیب و تنقیح علی عسگری و حیدر مسجدی،قم،پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.

5.اربلی، ابوالحسن علی بن عیسی بن ابی الفتح (1401) کشف الغمه فی معرفه الائمه علیهم السلام، بیروت، دارالکتاب الاسلامی.

6.استرآبادی، علی (1409) تاویل الآیات الظاهره فی فضائل العتره الطاهره، تصحیح حسین استاد ولی، قم، موسسه النشر الاسلامی.

7.بحرانی، سیدهاشم بن سلیمان (1411). حلیه الابرار فی احوال محمد و آله الاطهار علیهم السلام، قم، موسسه المعارف الاسلامیه.

8.بحرانی،سیدهاشم،(1403)،البرهان فی تفسیر القرآن،بیروت،موسسه الوفاء.

9.بحرانی،سیدهاشم،(1403)،المحجه فیما نزل فی القائم الحجه علیه السلام، تحقیق و تعلیق محمد منیر میلانی،بیروت،موسسه الوفاء.

10.البستانی فواد افرام، (1362)،منجدالطلاب،ترجمه محمد بندر ریگی،تهران،انتشارات اسلامی.

11.تمیمی آمدی،عبدالواحدبن محمد،(1366)،غررالحکم و دررالکلم،شرح جمال الدین محمد خوانساری،مقدمه و تصحیح و تعلیق میرجلال الدین حسینی ارموی،تهران،دانشگاه تهران.

12.جزائری، نعمت الله بن عبدالله (1427) ریاض الابرار فی مناقب الائمه الاطهار علیهم السلام، بیروت، موسسه التاریخ العربی.

13.خزاز رازی، علی بن محمد (1401) کفایه الاثر فی النص علی الائمه الاثنی عشرعلیهم السلام، تصحیح عبداللطیف حسینی کوهکمری، قم، بیدار.

14.راغب اصفهانی، ابوالقاسم حسن بن محمد بن مفضل،(1404 هـ ق)، المفردات فی غریب القرآن، دفتر نشر الکتاب، چاپ دوم.

15.سیدبن طاوس، علی بن موسی (1400) الطوائف فی معرفه مذاهب الطوائف، قم، خیام.

16.سیدبن طاووس، علی بن موسی (1376) الاقبال بالاعمال الحسنه، قم، دفتر تبلیغات اسلامی.

17.سیدبن طاووس، علی بن موسی (1416) التشریف بالمنن فی التعریف بالفتن، قم، موسسه صاحب الامر عجل الله تعالی فرجه الشریف.

18.شامی، یوسف بن حاتم (1420) الدر النظیم فی مناقب الائمه الهامیم، قم، جامعه مدرسین.

19.شیخ حر عاملی، محمدبن حسن (1425) اثبات الهداه بالنصوص و المعجرات، بیروت، اعلمی.

20.شیخ صدوق، ابوجعفر محمد بن علی بن حسین بن بابوبه قمی، (1363 هـ ش). کمال الدین و تمام النعمه، جامعه مدرسین حوزه علمیه، قم.

21.شیخ مفید، محمدبن محمد (1413) الاختصاص، تصحیح علی اکبر غفاری، قم، الموتمر العالمی لالفیه الشیخ المفید.

22.طبرسی، احمدبن علی (1403) الاحتجاج علی اهل اللجاج، مشهد، نشر مرتضی.

23.طبرسی، فضل بن حسن (1390 هـ ق) اعلام الوری باعلام الهدی، تهران، اسلامیه.

24.طبرسی، فضل بن حسن، (1422) تاج الموالید، بیروت، دارالقاری.

25.طبری آمل کبیر، محمدبن جریر بن رستم (1415) المسترشد فی امامه علی بن ابی طالب علیه السلام، تصحیح احمد محمودی، قم، کوشان پور.

26.طوسی، محمدبن حسن (1411) الغیبه، تصحیح عبادالله تهرانی و علی احمد ناصح، قم، دارالمعارف الاسلامیه.

27.طوسی، محمدبن حسن (1414) الامالی، قم، دارالثقافه.

28.العسکری،ابوهلال،(بی تا)، معجم الفروق اللغویة، قم،جامعه مدرسین حوزه علمیه.

29.فیض کاشانی، محمدمحسن بن شاه مرتضی (1406) الوافی، اصفهان، کتابخانه امام امیرالمومنین علی علیه السلام.

30.کلینی رازی، ابوجعفر محمدبن یعقوب بن اسحاق، (1401 هرق). الکافی، بیروت، دار صعب و دار التعارف للمطبوعات.

31.مجلسی،محمدباقر، (1403)، بحارالانوار الجامعه لدرر اخبار الائمه الاطهار علیهم السلام، بیروت،موسسه الوفاء.

32.مسعود،جبران،(1392)،الرائد،ترجمه دکتر رضا انزابی نژاد،فرهنگ الفبایی عربی _ فارسی برای دانشجویان، مشهد،به نشر.

33.نعمانی، ابن ابی زینب محمدبن ابراهیم (1397 هـ ق) الغیبه، تهران، نشر صدوق.