قالی اردبیل

این قالی مشهور از آن جهت قالی اردبیل نامیده می‌شود که از مسجدی واقع در مصلّی اردبیل که شاه اسماعیل و جد او شیخ صفی الدین (که سلسله صفویه نام خود را از او گرفته) مدفون شده‌اند، به دست آمده‌است. این قالی بنابه توصیه ویلیام موریساز شرکت ونیست رابینسون خریداری شد که شرکت مزبور آن را از شرکت زیگلر واقع در تبریز خریده بود. قالی اردبیل از نظر طرح و بافت یکی از نفیس‌ترین و مشهورترین قالی‌های جهان است. از لحاظ تاریخی نیز سند و مدرک مهمی محسوب می‌شود زیرا دارای تاریخ و امضاء است، و از این رو هسته مرکزی گروه قالی‌های ترنجدان یاسبک مشابه‌است که با اطمینان کامل می‌توان آن را متعلق به اواسط قرن شانزدهم دانست. چه قالی در سال 1539 میلادی(946ه. ق.) یعنی در سیزدهمین سال سلطنت پنجاه و دوساله شاه طهماسب بافته شده‌است. تار و پود این قالی ابریشم و گره آن فارسی است و در هراینج مربع تقریباً 19 × 17 گره دارد، که مساوی بهترین نوع قالی کاشان است. قالی اردبیل برخلاف بسیاری دیگر از قالی‌های مشهور آن زمان طرحی آرام دارد و فاقد تصاویر حیوان و انسان است، چه هدف از بافت قالی استفاده از آن در مکانی مقدس بوده‌است. قالی در تبریز و در دربار شاه طهماسب که تبریز را به پایتختی برگزیده بود و در کارگاههای سلطنتی بافته شده‌است.قالی معروف به اردبیل که مکان اصلی آن بقعه شیخ صفی الدین اردبیلی جد شاهان صفوی بوده است اکنون در موزه ی ویکتوریا و آلبرت انگلستان در محفظه شیشه ای مخصوص نگهداری می شود و یکی از آثار شاخص این موزه به شمار می آید.
در زیر مشخصات و چگونگی انتقال آن به نقل از وب سایت موزه آمده است:
قالی بافته شده از پشم و ابریشم 1540-1539 م
پهنا: 535٫5 سانتیمتر و طول 1044 سانتیمتر
شماره ثبت در موزه ویکتوریا و آلبرت: 1893-272
ترجمه متن بافته شده در قالی:
جز آستان تو پناهگاهی در جهان نیست
جزدرگاه تو جایی برای آرامش نیست
بنده ی این درگاه : مقصود کاشانی
مقصود احتمالا شخصی از صاحب منصبان است که برای ابراز فروتنی در برابر این مکان خود را بنده خوانده و لزوما به معنای لغوی آن نیست. در خط چهارم این نوشته سال 946 هجری قمری ذکر شده که معادل 1539-1540 میلادی است.

پشم عنصر اصلی تشکیل دهنده ی این قالی است. مانند اغلب منسوجات این اثر نیز تشکیل شده از تار و پود. پودها در تمام طول کار به دور تارها تابیده شده اند. سطح قالی اردبیل پوشیده شده است با یک طرح یکپارچه نسبتا ساده با اجزا قرینه و یک شمسه در وسط آن که دو چراغدان در طول آن قرار دارد.
وقتی دو انگلیسی در سال 1843 از زیارتگاه شیخ صفی الدین اردبیلی دیدار کردند دو قالی در آن محل قرار داشت. سه سال و اندی بعد از آن در اثر زلزله این مکان آسیب دید و احتمالا برای تهیه وجه لازم برای تعمیر، فرشها فروخته شدند. قالی های آسیب دیده در ایران توسط کمپانی”زیگلر” (Ziegler & Co) که در کار خرید فروش فرش بود خریداری شد. تکه های آن که هنوز قابل استفاده بود به هم متصل و نتیجه آن شد که یک قالی کامل و سالم به دست آمد و یک قالی بدون حاشیه با ابعاد کوچکتر.
در سال 1892 قالی بزرگتر توسط کمپانی “رابینسون” (Vincent Robinson & Co )در معرض فروش گذاشته شد. “ویلیام موریس” (William Morris )که از جانب موزه در مورد آثار هنری تحقیق می کرد طی گزارشی این فرش را فوق العاده و منحصر به فرد و بسیار زیبا توصیف و اصرار به خرید آن کرد. در ماه مارس 1893 با پرداخت 2000 پوند موزه ی “ویکتوریا و آلبرت” صاحب این قالی شد.

قالی کوچکتر به طور مخفیانه توسط کلکسیونر امریکا یی نگهداری می شد تا اینکه در سال 1953 توسط موزه هنر شهر لوس آنجلس (Los Angeles County Museum of Art) خریداری شدقالی اردبیل سالیان دراز از دیوار موزه آویزان بود تا اینکه در سال 2006 داخل یک محفظه مخصوص در مرکز گالری بر روی کف زمین قرار داده شد. برای محافظت از رنگهای آن تنها ده دقیقه یا نیم ساعت در طول روز چراغ های محفظه روشن می شود.