زردی در کودکان

دکتر حسین علیمددی؛ متخصص اطفال

زردی، ناشی از افزایش مقدار ماده‌ای به نام بیلی روبین در خون است.

علل زردی

افزایش سرعت تخریب گلبول‌های قرمز: به این پدیده، همولیز یا تخریب گلبول‌های قرمز می‌گویند. مثال این نوع زردی، زردی کودکانی است که با خوردن باقلا دچار این بیماری می‌شوند یا شیرخوارانی که به دلیل ناسازگاری گروه خونی با مادرشان زرد می‌شوند. اختلال در عملکرد کبد به دلیل بیماری کبد باعث ناتوانی آن در دفع بیلی روبین از بدن می‌شود و این منجر به زردی خواهد شد.

زردی نوزادی: زردی نوزادی به دلیل مجموعه ای از عوامل اتفاق می‌افتد: ناکامل بودن تکامل و عملکرد کبد به دلیل سن کم، غلیظ‌‌‌تر بودن خون نوزاد و کمتر بودن عمر گلبول‌های قرمز او ... 
زردی واقعی به دلیل بالا رفتن بیلی روبین در خون اتفاق می‌افتد و معمولاً از صلبیه (سفیدی) چشم شروع می‌شود و به صورت و بقیه بدن انتشار می‌یابد.

خوردن برخی میوه‌ها و سبزیجات نظیر هویج و پرتقال و نارنگی، به دلیل دارا بودن ماده ای به نام کاروتن می‌تواند باعث زرد شدن کودک شود که این زردی، واقعی نبوده تفاوت آن با زردی واقعی این است که عمدتاً در کف دست و پا دیده می‌شود و سفیدی چشمها زرد نیست. زردی واقعی در بسیاری از موارد به جز زردی طبیعی نوزادی، با تیره رنگ شدن ادرار و گاهی بی‌رنگ شدن مدفوع همراه است. 

علل زردی در نوزادان و شیرخواران

زردی طبیعی: بسیاری از نوزادان در روزهای اول عمر زرد می‌شوند که در اغلب موارد خودبخود بهبود می‌یابند. تصمیم گیری پزشک در مورد نیاز این زردی به درمان و بستری در بیمارستان به عواملی نظیر نارس بودن، وزن کم موقع تولد، کاهش وزن بارز، شیرنخوردن و بی‌حالی، ناسازگاری گروه‌های خونی بین مادر و نوزاد، وجود عفونت همزمان یا افت قند خون نوزاد، سن نوزاد و میزان بیلی روبین بستگی دارد. موثرترین درمان زردی نوزاد، نور درمانی یا فوتوتراپی است. لازم به ذکر است برخلاف تصور عامه مردم، نور مهتابی در منزل فاقد اثر می‌باشد. 

نکته دیگر اینکه در موقع فوتوتراپی باید چشم‌ها و ناحیه تناسلی کودک پوشانده شود. فوتوتراپی می‌تواند باعث بروز موقت و بی خطر دانه‌های قرمز در پوست، شل شدن مدفوع و کمی بالا رفتن دمای بدن نوزاد شود. لازم است همه نوزادان در روز 5-3 تولد از نظر زردی معاینه شوند زیرا زردی شدید درمان نشده می‌تواند باعث آسیب مغزی ماندگار نوزاد (بیماری کرن ایکتروس) شود. گاهی در زردی شدید، پزشک مجبور به تعویض خون نوزاد می‌شود.

زردی ناشی از کم بودن شیر مادر: تولد نوزاد به روش سزارین احتمال این زردی را به دلیل ناتوانی مادر سزارین شده در شیردهی موفق بیشتر می‌کند. درمان این نوع زردی، تأمین آرامش و استراحت مادر برای افزایش شیر و شیردهی مکرر از سینه مادر است. برخی داروهای گیاهی (شیرافزا) و نیز غیر گیاهی(قرص متوکلوپرامید و دامپریدون) باعث افزایش شیر مادر و کمک به رفع مشکل می‌شوند.

زردی ناشی از خود شیر مادر: برخی نوزادان به دلیل برخی خواص شیرمادر، از هفته دوم زندگی دچار این نوع زردی می‌شوند که ممکن است تا چندین هفته ادامه یابد اما با توجه به اینکه در اغلب موارد خفیف است عارضه ای ندارد. تشخیص اینکه زردی نوزاد به این دلیل است به عهده پزشک متخصص کودکان خواهد بود. گاهی با توصیه پزشک در این نوع زردی شیرمادر به مدت کوتاهی قطع شده و شیرخوار در این فاصله (معمولاً 48 ساعت) با شیرخشک تغذیه می‌شود و سپس مجدداً تغذیه با شیرمادر ادامه می‌یابد. این اقدام می‌تواند باعث کاهش زردی برخی شیرخواران شود اما نباید تغذیه با شیرخشک ادامه یابد.

زردی ناشی از بسته بودن مجاری صفراوی (آترزی صفراوی): این زردی، جدی‌ترین نوع زردی نوزادی محسوب می‌شود. علت آن، انسداد مجاری صفراوی کبدی بوده در صورت عدم تشخیص زودرس و اقدام جراحی تا قبل از دو ماهگی، باعث تخریب ماندگار کبد، نارسایی کبد و نیاز به پیوند کبد در اوایل عمر می‌شود. مشخصه این نوع زردی، «بی‌رنگ بودن یا سفید و رنگ پریده بودن» مدفوع شیرخوار است. ضروری است مادر نوزاد مبتلا به زردی به رنگ مدفوع کودکش دقت کند و در صورت زرد یا سبز نبودن مدفوع حتماً به پزشک مراجعه کند. 

زردی ناشی از بیماری‌های مختلف: بیماری‌های ارثی کبد، کم کاری تیروئید، عفونت‌های ادرار و خون، ناسازگاری خونی مادر و نوزاد، خونریزی‌های نوزادی حین زایمان، ابتلای مادر به دیابت بارداری و... همگی می‌توانند باعث زردی اوایل زندگی شوند که تشخیص و درمان مناسب هر کدام از اینها به عهده پزشک می‌باشد.

علل زردی در سنین بالاتر (کودکان)
فاویسم: برخی کودکان به دلیل ابتلا به این بیماری ارثی، به دنبال خوردن باقلا با برخی داروها (کوتری موکسازول و...)، تماس با حنا و نفتالین و ... دچار زردی و پررنگ شدن ادرار و کم‌خونی می‌شوند. دلیل این بیماری تخریب شدید گلبول‌های قرمز خون است. در موارد شدید ممکن است نیاز به تزریق خون و سرم تا عبور کودک از مرحله حاد بیماری باشد.

هپاتیت‌های ویروسی: کلیه ویروس‌های هپاتیت (A تا E) همگی می‌توانند باعث زردی شوند. 

بیماری ویلسون: این بیماری به دلیل اختلال مادرزادی در سوخت‌وساز مس در بدن اتفاق می‌افتد و یکی از تظاهرات آن به ویژه بعد از 3-2 سال اول عمر زردی است. 

بیماری خود ایمنی کبد: در این بیماری، سلول‌های ایمنی بدن برعلیه بافت کبد وارد عمل شده با تخریب آن باعث هپاتیت و زردی می‌شوند. 

سنگ‌های صفراوی: سنگ‌های صفراوی علاوه بر زردی می‌توانند باعث درد شکم نیز بشوند.

بیماری ژیلبرت: مشخصه این بیماری ارثی، زردی خفیف بدون عارضه‌ای است که به ویژه همراه با گرسنگی طولانی دیده می‌شود. این بیماری درمان خاصی نیاز ندارد و مشکلی نیز ایجاد نمی‌کند.