کتاب‌های حدیثی مورد تایید اهل سنت کدام است؟

آیا کتاب‌های مورد تایید اهل سنت (بعد از قرآن) فقط صحیحین است؟ ( صحیح بخاری و صحیح مسلم ) به غیر از این دو کتاب، چه کتاب‌هایی مورد تایید 100 درصد آنها می باشد؟

پاسخ:

کتاب های مهم حدیثی اهل سنت موسوم به صحاح شش‌گانه عبارتند از:
1ـ صحیح بخاری یا (الجامع الصحیح) از ابو عبد الله محمد بن اسمعیل بخاری متوفی 256 ه.
2ـ صحیح مسلم از ابو الحسین مسلم بن حجاج قشیری نیشابوری متوفی 261 ه.
3ـ سنن ابن ماجه از محمد بن یزید بن ماجه قزوینی متوفی 273 ه.
4ـ سنن ابی داود از سلیمان بن اشعث بن اسحق سجستانی متوفی 275 ه.
5ـ جامع ترمذی یا (سنن ترمذی) از ابو عیسی محمد بن عیسی بن سوره (2) متوفی 279 ه.
6ـ سنن نسائی (مسمی به مجتبی) از ابو عبد الرحمن احمد بن شعیب متوفی 303 ه.
کتب ششگانه مذکور در فوق باضافه موطأ و مسند ابن حنبل متوفی 241 ه جوامع اولیه حدیث اهل سنت را تشکیل می‏‌دهد.(1) اهل سنت، خود معتقدند که صحاح سته در بردارنده همه اخبار صحیح نیست، و بدین جهت کتاب‌های دیگری را به عنوان صحاح تألیف کرده‏‌اند، مانند: صحیح اسحاق بن خزیمه، صحیح ابی حاتم (م 354)، صحیح ابو عوانه و... و نیز کتاب‌های دیگری بدون داشتن این عنوان تدوین شده است، مانند مستدرک حاکم نیشابوری و...
نخستین و معتبرترین آن ها ، کتاب صحیح بخاری است که شامل تعداد احادیثی است که از دیدگاه بخاری کامل‌ترین و بهترین روایات هستند.یکی از نویسند گان می نویسد: " این کتاب پیش برادران اهل سنت ما از اعتبار خاصی بر خوردار است و آن را تالی تلو قرآن می‌دانند و تمام روایات آن را صحیح و لازم العمل می‌شناسند.(2) پس از آن ، کتاب صحیح مسلم تالیف مسلم نیشابوری معتبر ترین کتاب حدیثی نزد اهل سنت می باشد.
پس از این دو کتاب، کتاب های حدیثی دیگری مانند سنن تِرمذی، سنن نسایی، سنن ابن ماجه و سنن ابی داود از همیت بر خور دار هستند، البته . مجموعاً کتاب های شش گانه حدیثی اهل سنت و اولین مجموعه‌های حدیثی آنان است که در قرن سوم تدوین شده اند و از نظر آنان معتبر می‌باشد.
دانشمندان جامعه اهل سنت نیز در طول تاریخ، به دلیل اهمیت صحاح سته در شناخت احکام شرعی، شرح‌ها، پاورقی‌ها، تعلیقه‏‌ها و مقدمه‏‌ها بر آن نوشته‏‌اند.
در مقدمه صحیح بخاری (ط 1376) آمده است: «شروح و تعلیقاتی که بر صحیح بخاری نوشته شده حدود 59 شرح (تمام و ناتمام) است که یازده شرح آن به چاپ رسیده»، مانند «عمدة القاری از شیخ الاسلام ابو محمد محمود بن احمد معروف به عینی (م 855)، ارشاد الساری از ابو العباس شهاب الدین احمد بن محمد معروف به قسطلانی (م 923)، فتح الباری از شیخ الاسلام ابو الفضل شهاب الدین احمد بن علی بن محمد معروف به ابن حجر عسقلانی و شرح الکرمانی. هم چنین حدود 28 پاورقی و 16 مقدمه بر آن نگاشته شده است و نیز 16 نویسنده، هر کدام به سلیقه خویش آن را تلخیص کرده‌‏اند.
شروح صحیح مسلم و سنن‏ بر صحیح محمد بن مسلم نیز مانند صحیح بخاری شروح زیادی نگاشته شده، که مهم‌ترین آنها شرح فاضل نووی است. نیز بر سنن نسائی شرح‌های مختلفی نوشته‏‌اند که از آن جمله است: شرح ابو الحسن علی بن عبد اللَّه انصاری اندلسی و شرح حافظ جلال الدین سیوطی و بقیه سنن نیز دارای شروحی هستند.
نسبت به متون تاریخی باید دانست که این گونه کتاب‌های تاریخی نزد اهل سنت اعتباری به مانند صحیحین ندارند. بلکه مطالب نقل شده را بیش تر در بوته نقد قرار می دهند.
درباره کتاب تاریخ الرسل و الامم و الملوک باید گفت: این کتاب، ‌از کتاب‌های کهن تاریخی محسوب می‌گردد. طبری این کتاب را در فاصله سال‌های 283 ـ 290 هجری املا کرده، ‌اما بعد از آن وقایع ربیع الثانی 303 هجری بر آن افزوده است. این کتاب به رغم اینکه از منابع کهن تاریخی به حساب می‌آید و مطالب مفید و ارزشمند در آن وجود دارد، امادر سند برخی مسایل و وقایع تاریخی نیم قرن اول سیف بن عمر قرار دارد که خود طبری نیز به او اعتماد نداشته است.
برخی سیف بن عمر را متهم به زنادقه نموده و گزارش‌های وی را فاقد ارزش دانسته‌اند. همچنین جلد اول تاریخ طبری که تاریخ جهان آفرینش تا مبعث است، پر از اخبار اسرائیلی است. درست همان طور که در تفسیر طبری نیز اسرائیلیات فراوان وجود دارد. البته در این کتاب- همان طور که اشاره شد- مطالب مفید زیادی وجود نیز دارد. روشن است که معنای معتبر بودن این نیست که تمام مطالب ان را می توان پذیرفت. بلکه نسبت به کتاب های تاریخی جزو کتاب های نسبتا معتبر به حساب می آید.(3)
لازم به ذکر است اهل سنت کتاب های تاریخی دیگر را نیز معتبر می دانند. در این خصوص می توان به کتاب: منابع تاریخ اسلام، اثر رسول جعفریان مراجعه کرد.

پی‌نوشت ها :
1. کاظم مدیر شانه چی، علم الحدیث ، ص 53 - 54 ، دفتر انتشارات اسلامی، قم، 1385، چاپ شانزدهم .
2. زین العابدین قربانی، علم حدیث، ص343، قم، انتشارات انصاریان، 1382، چاپ پنجم.
3. رسول جعفریان ، منابع تاریخ اسلامی، ص 159. قم، انتشارات انصاریان ،1382 چاپ دوم.