در زبان روایات میان "الغنی" و "الغناء" تفاوت معنایی وجود دارد، با این توضیح که "الغنی"به معنای بی نیازی و توان گری و "الغناء"به معنای آواز لهوی تفسیر شده است که به هر دو نمونه از روایات اشاره می شود.
"الغنی"
در مورد استفاده از واژه "الغنی" به معنای بی نیازی و توان گری روایات فراوانی نقل شده است که به دو نمونه از آن اشاره می شود.
1. مولای متقیان(ع) فرمود:
"مَا أَقْبَحَ الْخُشُوعَ عِنْدَ الْحَاجَةِ وَ الْجَفَاءَ عِنْدَ الْغِنَی"
یعنی: چه اندازه زشت است، فروتنی هنگام نیازمندی و ستم نمودن در وقت بینیازی(1)
2. باز مولای متقیان(ع) در توصیه ای به فرزندش امام حسن(ع) فرمود:
"یا بنیّ! إنّ اغنی الغنی العقل، و أکبر الفقر الحمق" (2)
یعنی: پسرم! بی نیازترین بی نیازی عقل است، و بزرگ ترین فقر و نیازمندی بی خردی و احمقی.
همان طور که ملاحظه شد در این دو روایت و روایاتی از این دست واژه "الغنی"به معنای بی نیازی و توان گری معنا شده است.
"الغناء"
و اما در مورد استفاده معصوم(ع) از واژه "الغناء" به معنای آواز مورد نهی شارع، به روایاتی استشهاد می کنیم.
1. رسول خدا(ع) فرمود" "الْغِنَاءُ یُنْبِتُ النِّفَاقَ فِی الْقَلْبِ کَمَا یُنْبِتُ الْمَاءُ الْبَقْلَ"(3)
یعنی غناء(آواز لهوی)نفاق را در قلب می رویاند، همان طور که آب گیاه را می رویاند.
2. امام صادق(ع) فرمود:الْغِنَاءُ یُورِثُ النِّفَاقَ وَ یُعْقِبُ الْفَقْر"(4)
یعنی میراث غناء نفاق و فقر است.
در این حدیث از واژه "الغناء"، اختصاصا معنای آواز لهوی که شنیدن آن ضرر های فراوان دارد، قصد شده است.
و اما جدای از زبان روایات، باید گفت از نگاه اهل لغت نیز فرق است میان کلمه "غنی" و "غناء" و هر کدام دارای معانی متفاوتی با هم می باشد. به این معنا که "غنیّ" با فتح غین، کسر نون، یاء مشدده، تنوین رفع، یاء مقصوره و همه مشتقاتش به معنای بی نیازی توان گری، ثروت و...است، ولی "غناء" با کسر غین و الف ممدوده و همزه کوچک آخر با همین شکل و قالب، به معنای آواز مخصوصی می باشد که در شرع اسلام از آن نهی شده است.
و اما "غنیّ" به معنای بی نیازی، از اسمای الهی است و در قرآن با همه مشتقاتش، فراوان به همین معنا مورد استفاده قرار گرفته است.
در کتاب های لغت، در مورد معنای "غنی" که در قرآن مورد استفاده قرار گرفته است، نوشته اند:
غنی:(یعنی)کفایت، بی نیازی.
از میان معانی این کلمه فقط این دو معنی در قرآن به کار رفته و معانی دیگر که خواهد آمد به اعتبار دو معنای فوق است و به عنوان نمونه به دو آیه شریفه اشاره می شود
1."وَ اللَّهُ غَنِیٌّ حَلِیمٌ"(5)
خدا بی نیاز و بردبار است.
2. "إِنْ یَکُونُوا فُقَراءَ یُغْنِهِمُ اللَّهُ مِنْ فَضْلِهِ"(6)
اگر بینوا باشند، خدا به کرم خود توان گرشان خواهد ساخت.
غنی در این دو آیه، به معنای کفایت و بی نیازی است.(7)
البته از این دست آیات با استفاده از کلمه غنی و مشتقات مربوطه، در جای جای قرآن استعمال شده است.
علاوه همان طور که اشاره شد، غنی از اسماء حسنی وهجده بار در قرآن مجید به کار رفته است.(8)
و اما "غناء" که به معنای آواز لهوی است در کتاب خدا استفاده نشده، اگر چه "قول زور" و یا "لهو الحدیث" در زبان روایات و تفاسیر به معنای غناء تبیین شده که در ابتدای پاسخ به آن اشاره شده است.
در مورد "غناء" نوشته اند:
روایات بسیاری ... دلالت دارند بر این که غناء و آواز خوانی از مصادیق لهو- الحدیث است و حرام می باشد که می توان خصوصا به کتاب وسایل الشیعه شیخ حرّ عاملی رجوع کرد.(9)
پی نوشت ها:
1. مجلسی محمد باقر، بحار الأنوار الجامعة لدرر أخبار الأئمة الأطهار، تهران، انتشارات اسلامیه، چاپ مکرر، ج71، ص 400.
2. سید رضی، نهج البلاغه، قم، انتشارات هجرت، سال 1414 ه ق، چاپ اول، ص 476.
3. علامه حلی، نهج الحق و کشف الصدق، لبنان، بیروت، انتشارات دار الکتب اللبنانی، سال 1982 م، چاپ اول، ص 570.
4. شیخ صدوق، الخصال، قم، انتشارات اسلامی،سال 1362 ه ش، چاپ اول، ج1، ص 24.
5. سوره بقره، آیه 263.
6. سوره نور، آیه 32.
7. با استفاده از قاموس قرآن، قرشی سید علی اکبر، تهران، انتشارات اسلامیه، سال 1371 ه ش، چاپ ششم، ج5، ص 126.
8. ر ک، خرم شاهی بهاء الدین، دانش نامه قرآن پژوهی، تهران، انتشارات دوستان، سال 1377 ه ش، چاپ اول، ج 2، ص 1528.
9. قاموس قرآن پیشین، جلد پنجم، ص 125.
