بازار قاچاق پرندگان شکاری داغ‌تر از قبل نمونه‌های خون پرندگان برخلاف پستانداران حاوی DNA قابل‌توجهی است. با استفاده از تکنیک‌های مناسب نظیر استفاده از اتانول و درجه‌حرارت مناسب می‌توان از نمونه خون پرندگان کمیت و کیفیت‌های قابلتوجه DNA را به دست آورد اما بدون‌تردید هیچ‌یک از گونه‌های جانوری که هم‌اکنون در ضمائم کنوانسیون تجارت گونه‌های گیاهی و جانوری در خطر انقراض (سایتیس) قرار دارند، از نظر اجرای مفاد این کنوانسیون به اندازه خانواده شاهین‌ها مساله‌ساز نبوده‌اند. در این میان ظاهرا شاهین بحری که در ضمیمه یک سایتیس قرار دارد، جهت مقاصد تجاری از بیش‌ترین ارزش و بها برخوردار بوده است و در مقابل بالابان‌ها هستند که در دنیا در معرض خطر انقراض هستند.
خارج کردن هر نمونه‌ای از پرندگان شکاری از کشور طبیعتا مستلزم ملاحظات و مجوزهای خاصی می‌باشد که این ملاحظات متاسفانه در سال‌های اخیر به کرات نادیده گرفته شده‌اند. تازه‌ترین مورد از این دست، یک محموله بزرگ قاچاق پرندگان شکاری است که در بندر عسلویه کشف و ضبط شده است. شواهد و مستندات حاکی از آن است که در این محموله قاچاق 47 فرد شاهین، بحرى و بالابان باتلاش پلیس آگاهى، پلیس راهور و یگان محیطزیست بوشهر از پنج خودرو در بندر عسلویه کشف و ضبط شده‌اند.
رضا کیامرزی، دامپزشک و پژوهشگر فعال در زمینه پرندگان شکاری ضمن نقد جدی ارائه آمارهای مخدوش در زمینه پرندگان شکاری به دیجی‌کالامگ گفت:
«بدیهی است که ارائه هر گونه گزارش در چنین مواردی مستلزم حضور در محل، کسب اطلاعات بیش‌تر، تشخیص درست گونه‌ها، بررسی شرایط پرنده‌ها و نظارت بر درمان، تغذیه و رهاسازی می‌باشد. در حال حاضر و با توجه به کشف و ضبط این محموله اخیر، موردی که بیش‌تر از هر چیز دیگر حتی خود مقوله قاچاق پرندگان شکاری اهمیت دارد؛ موضوع نگهداری، درمان، تغذیه و رهاسازی اصولی این پرنده‌های ضبط شده است. داستان قاچاق پرندگان شکاری را این‌روزها کم و بیش همه مردم ایران می‌دانند اما مهم‌ترین سوال شاید این است که در این شرایط چه کاری درست و چه کاری غلط است؟»
چرا اغلب محموله‌های پرندگان قاچاق تلف می‌شوند؟
ماموران سازمان حفاظت محیطزیست در تلاش برای کمک به پرندگان شکاری دربند
کشف و ضبط محموله‌های مختلف قاچاق حیات‌وحش، بی‌تردید یکی از بزرگ‌ترین موفقیت‌های یگان حفاظت محیطزیست و سایر نهادهای دست‌اندرکار است اما سوال اینجاست که شرایط رهاسازی تا چه اندازه در ایران برای گونه‌های جانوری که زنده کشف و ضبط می‌شوند، مهیا است؟ در واقع چه تدابیری می‌تواند به کار بسته شود تا شرایط رهاسازی موفق برای گونه‌های مختلف جانوری و در این مورد خاص پرندگان شکاری مهیا گردد؟
کیامرزی به عنوان دامپزشکی که سال‌ها با پرندگان شکاری سروکار داشته، معتقد است که راه سخت پرندگان شکاری و حافظان طبیعت دقیقا از همین نقطه آغاز می‌شود.
وی درباره شرایط کنونی این موجودات بخت‌برگشته می‌گوید: «همان‌طور که می‌دانید، قاچاقچیان پلک‌های پرندگان شکاری را برای مدت کوتاهی می‌دوزند و همین کار احتمال عفونت را در اکثر این پرندگان تقویت می‌کند. از طرف دیگر پرندگان شکاری برای جاسازی، قنداق می‌شوند و این امر حتی اگر برای مدت زمان کوتاهی هم باشد،احتمال آسیب‌دیدگی جدی را به همراه خواهد داشت. قاچاقچیان شاهپرها، پرهای اصلی و حتی دم این پرندگان بخت‌برگشته را با نوار چسب می‌پوشانند تا در طول مسیر احیانا دچار شکستگی نشوند و مشخص است که باز کردن همه این چسب‌ها و ادوات نیازمند دقت و صبر و حوصله بسیاری است.»
به گفته این دامپزشک فعال در زمینه شناخت و درمان پرندگان شکاری، هر پرنده دارای ذخیره انرژی محدودی است و بالطبع مدت زمان زیادی هم نمی‌تواند گرسنگی را تحمل کند. کیامرزی ضمن اشاره به قاچاق پرندگان در فصول گرم سال می‌گوید: «اکثر پرندگانی که قاچاق می‌شوند، به دلیل شرایط بد و قنداق پیچ شدن، اغلب مستعد گرمازدگی هستند. پرنده در حالتی که قنداق شده باشد، نمی‌تواند به راحتی از خود فضله دفع کند و این سبب می‌شود که دستگاه گوارش و روده‌ها در معرض خطر جدی قرار گیرند.»
به گفته کیامرزی مهم‌ترین مساله حضور یک دامپزشک و چند نفر کارشناس باتجربه برای رسیدگی به وضعیت پرندگان شکاری دربند است. کیامرزی می‌گوید:«وظیفه بعدی دست‌اندرکاران و مسوولان محیطزیست این است که محیط نگهداری مناسب را برای این تعداد پرنده فراهم سازند. تامین غذای مناسب و خوراندن آب به پرندگانی که اغلب گرمازده شده‌اند، از ضروریات است که در جای خود نیاز به نیروهای مجرب را یادآور می‌شود در حالی که متاسفانه در کشور ما آن‌طور که باید و شاید مراکز تخصصی بازپروری حیات‌وحش وجود ندارد.»
رعایت اصول و ضوابط
تصاویر از جدیدترین محموله قاچاق ضبط‌شده در ایران
کیامرزی نحوه برخورد صحیح با پرندگان را این‌طور تشریح کرد: «اولین کار ایجاد شرایط مناسب برای پرندگان است. قنداق پرنده باید به سرعت باز شود و پرنده بر روی نشیمن قرار گیرد. سپس می‌بایست آب و غذای مناسب و کافی در اختیارش گذاشته شود تا وضعیت پرنده دست‌کم به شرایط عادی بازگردد. پلک‌ها باید قبل از باز کردن حتما با آنتی‌بیوتیک جلدی مثل تتراسیکلین چشمی یا قطره ضدعفونی آغشته شوند تا جلوی عفونت در حدامکان گرفته شود. این کار را باید دامپزشک انجام دهد و دوباره در محل از آنتی‌بیوتیک استفاده شود. در عین حال استفاده از اسپری آب سرد بر روی پلک‌ها کمک بزرگی به بازگشت حالت ارتجاعی پلک‌ها خواهد بود.»
کیامرزی یادآور شد: «نوار چسب شاهپرها و پرهای دم باید با اسپری آب آغشته شوند و چند ساعت بعد به دقت باز شوند. تیمارداران باید سعی کنند تا اثر چسب‌ها را روی پرها با آب گرم شسته و آن را از بین ببرند اما این‌کار بهتر است که یک روز قبل از رهاسازی انجام شود تا پرنده در آن زمان، آرایش صحیح پرها را داشته باشد. برای تغذیه این پرندگان استفاده از گوشت کبوتر سالم و بدون بیماری، بهترین انتخاب است و پس از آن بلدرچین و در صورت عدم دسترسی گوشت قرمز گاو یا گوسفندی و مرغ هم مناسب خواهد بود. از طرف دیگر توصیه می‌شود که دامپزشکان محترم خطر بیماری آنفولانزای پرندگان را هم در تغذیه در نظر داشته باشند. علاوه بر آن، خطر بیماری نیوکاسل هم وجود دارد که می‌تواند به سرعت پرندگان آسیب‌پذیر و مستعد را آلوده کند. ایجاد بستر مناسب و نشیمن مناسب برای این پرندگان الزامی است و باعث می‌شود تا پر و بال پرندگان در شرایط مناسب قرار گیرد. همچنین تهویه هوای محل نگهداری، برای این تعداد پرنده و سپس در نظر داشتن نوبت معاینه و تشخیص گونه‌ها، شناسایی افراد بالغ و نابالغ، شناسایی گونه‌های بومی و مهاجر و……است که می بایست لحاظ گردد.»
جمع‌بندی
رعایت ملاحظات برای رهاسازی صحیح پرندگان شکاری الزامی است
کیامرزی وضعیت مسیرهای مهاجرتی پرندگان شکاری را در ایران این‌طور تشریح می‌کند: «کشور عزیز ما ایران در مسیر یکی از مهم‌ترین شاهراه‌ها و مسیرهای مهاجرتی پرندگان شکاری خصوصا بالابان و بحری یا پرگرین فالکون قرار گرفته است. هرساله با شروع فصل سرما و در اوایل پاییز، تعداد زیادی از پرندگان شکاری از جمله بالابان و پرگرین فالکون که در عرض‌های شمالی‌تر مانند کشورهای روسیه، چین، قرقیزستان، قزاقستان و…..زادو ولد می‌کنند؛ مسیرهای مهاجرتی جنوب و جنوب غربی را در پیش گرفته و به طرف نواحی گرم‌تر همچون جنوب آسیا، کشورهای عربی و شمال آفریقا روانه می‌شوند. آن‌ها از شمال و شمال‌شرقی کشور وارد و از جنوب و جنوب غربی هم خارج می‌شوند و یا در کشور ما زمستان‌گذرانی می‌کنند.»
به گفته این کارشناس یک مسیر مهاجرتی دیگر هم در شرق کشور ما وجود دارد که پرندگان از کشورهای چین، هند، افغانستان و پاکستان وارد ایران می‌شوند و در نهایت هم از جنوب یا جنوب‌غربی خارج می‌شوند که این مسیر اغلب شامل پرگرین‌ها می‌شود و بالابان‌ها کم‌تر از آن استفاده می‌کنند.
قاچاق حیات‌وحش یکی از تجارت‌های پر سود در سطح جهان است
متاسفانه ایران دارای یک جمعیت بسیار اندک بالابان، شاهین و پرگرین بومی است که این جمعیت کم تنها در کشور ما زادآوری می‌کنند. این پرندگان با سرد شدن هوا، مهاجرت داخلی کوتاه در داخل کشور را آغاز می‌کنند. کیامرزی معتقد است که بر اساس همین مستندات می‌توان گفت که ما یک جمعیت بسیار زیاد از بالابان و پرگرین فالکون مهاجر در طول فصل مهاجرت در کشورمان داریم و یک جمعیت بسیار اندک هم از بالابان، شاهین و پرگرین بومی هستند بنابراین در کل در ایران دو مسیر ترانزیت بزرگ پرندگان شکاری وجود دارد: یک مسیر شمال به بنادر جنوب که می‌تواند مسیر ترانزیت پرندگان شکاری باشد که در کشورهای شمالی مانند قرقیزستان، قزاقستان، روسیه و….صید شده و به طرف بنادر جنوبی ما برای کشورهای عربی ترانزیت می‌شوند و یک مسیر دیگر هم در شرق است که به بنادر جنوبی منتهی شده و پرندگان را در کشورهای افغانستان، پاکستان، هند و حتی چین از مرزهای شرقی کشور وارد و به سمت بنادر جنوبی ما از راه زمینی یا دریایی ترانزیت می‌کنند.»
کیامرزی در خاتمه گفت: «با توجه به کشورهای عربی درخواست‌کننده مثل قطر، کویت، بحرین و امارات مسیر زمینی و دریایی ایران یکی از مهم‌ترین مسیرهای قاچاق یا ترانزیت بین‌المللی قاچاق این گونه‌ها می‌باشد. در نتیجه پرندگانی که در مسیر ترانزیت در ایران توقیف می‌شوند، بیش‌تر پرندگان صید شده در کشورهای دیگر و یا پرندگان مهاجر در حال عبور از روی ایران هستند. متاسفانه به علت جمعیت بسیار کم پرندگان شکاری بومی اغلب هم تحقیق درستی بر روی آن‌ها انجام نشده است. این امر اهمیت شناخت و تشخیص گونه‌های مهاجر و بومی موجود در محموله‌های قاچاق را یادآور می‌شود. بنابراین می‌توان گفت که این پرندگان می‌توانند پرندگان بومی کشور ما و غیرمهاجر باشند یا پرندگان مهاجر کشورهای دیگر باشند و یا حتی پرندگان بومی و غیرمهاجری باشند که از کشورهای دیگر به ایران آمده‌اند همه این اما و اگرها می‌بایست پاسخ داده شود در حالی که ما در ایران با مرزهای فراخ ناآگاهی در زمینه پرندگان شکاری دست به گریبان هستیم.»
