به گزارش خبرگزاری مهر به نقل از روابط عمومی معاونت میراث فرهنگی؛ روستای بیده بر لبه تراس منظومه تاریخی میبد، در دل خاک به مانند یک ده - دژ بنا شده است. فضاهای بوکنی چندی به طور پراکنده در میان ابنیه روستا وجود دارد که یکی از شاخص ترین آن ها مسجد زیرک، بر لبه شمالی، رو به شهر است.
«ساشا ریاحی مقدم»مدیر پایگاه پژوهشی شهر تاریخی میبد در این خصوص گفت: باتوجه به اینکه مسجد زیرک، بر لبه شمالی و رو به شهر است اما در اثر خیابان کشی دهه های اخیر هم اکنون در حاشیه خیابان قرار دارد.
به گفته وی، در گذر از کوچه تودیه ساباطی طولانی قرار دارد که در دل بستر رسی آبادی حفر شده است و دیواره های آن که رد کلنگ بر آنهاست؛ نمایانگر دست کند بودن آن است. در پیرامون آن مسجد و بناهای مسکونی با ارزش و با قدمتی قرار دارد که متروکه شده و نیازمند حفاظت و تجدید حیات هستند. این فضاهای دستکند از لحاظ ساختار معماری، نوع و جنس و فرم مصالح معماری و فضاهای معماری در نوع خود کم نظیرند.
ریاحی مقدم در ادامه افزود: به دلیل دخل و تصرفات دوره های گذشته، متروکه شدن بافت، خیابان کشی و عوامل محیطی آسیب های فراوانی به این اثر بی همتا و منحصر به فرد وارد شده است. براین اساس با همراهی جامعه محلی و مشارکت بخشداری و دهیاری روستا در این مرحله اقدامات اجرایی رفع خطر، تثبیت وضع مجود و مرمت های اضطراری در حال انجام است.
آنطور که مدیر پایگاه تاریخی میبد می گوید: در ابتدا سازه الحاقی جدید روی این مسجد برچیده شده و بام آن سبک سازی شد. سپس ساباط و پشتبندهای گذر شرقی و غربی مسجد که دچار فرسودگی شدید بود مرمت و استحکام بخشی و ترک های موجود و ایجاد شده در بستر دستکند مسجد زیرُک با دقت فراوان و طی فرایندی زمان بر دوخت و دوز و مرمت شد.
آنطور که ریاحی معتقد است؛ساماندهی فضای مسجد جامع بالا در دستور کار قرار دارد که پیش بینی می شود تا پایان آذرماه به اتمام برسد.
مدیر پایگاه میراث فرهنگی شهر تاریخی میبد همچنین بیان داشت: مسجد مذکور شبستانی است و مشتمل بر دو دهانه بر راستای قبله و چهار فرش انداز در طول آن می شود. ورودی که تنها راه ارتباطی با فضای بیرون محسوب می شود، با سقفی کوتاه به بلندای متوسط 240 سانتی متر و به صورت دالان کشیده ای به پهنای 290 سانتی متر است.
شواهد نشان می دهد که احتمالا، دهانه شرقی که ساختار و هندسه متفاوت نسبت به دهانه اصلی دارد، توسعه متاخر مسجد باشد. ارتفاع متوسط فضاها کم تر از سه متر، اندکی بلندتر از قد فردی با قامت متوسط است. محراب بر انتهای شبستان، تورفتگی ساده ای است. نورگیری نیز بر بالای آن تعبیه کرده اند که از ضخامت خاک تا کف بالا جریان هوا و نور را پدید می آورد. مسجد که به طور کامل در دل خاک کنده شده، با لایه ای از اندود پوشانده شده و مورد استفاده اهالی بوده است. طبق نوشته زیلویی قدیمی که در مسجد پهن شده، این مسجد به نام مسجد پایین بیده نیز نامیده می شد و در زیلویی دیگر از مسجد تحتانی نام برده شده است.
