در اقتصاد، «کارایی بالا» به شرایطی اطلاق می شود که با اعتبار کم بتوانیم از آن بازدهی بالایی به دست آوریم که این موضوع در زمینه گاز صادق است.
گاز، منبع خدادادی است که اگر درست استفاده شود، می تواند توسعه را از حالت بخشی خارج کند و توسعه فراگیر داشته باشیم.
در یک گذار میان مدت، گاز همچنان برای خود مشتریانی دارد و بخشی از درآمد ارزی ما را تضمین می کند و در کمتر کشوری چنین فرصتی وجود دارد اما اگر سیاست های اقتصادی درست اعمال نشود، همین وضعیت مثبت می تواند شکلی از توسعه را به وجود آورد که فقط بخشی از اقتصاد توسعه یابد.
در ادبیات اقتصادی به این شرایط «بیماری هلندی» گفته می شود و به این مساله باز می گردد که اقتصاد شما به یک بخش وابسته شود که کارایی بالا و درآمد ارزی بالاتری برای شما دارد.
این درآمد موجب می شود نرخ ارز رقابتی نباشد و موجب می شود در بقیه صنایع نسبت به کشورهای دیگر و اقتصادهای دیگر ضعیف تر عمل کنید. وقتی فقط یک بخش از اقتصاد توسعه می یابد موجب ضربه زدن به بخش های دیگر می شود.
اینجاست که نقش سیاستگذار اقتصادی پررنگ می شود تا برای بیرون آمدن از این وضعیت چند اقدام انجام دهد.
نخست؛ بخش مربوط به انرژی و گاز به هر شکل، حلقه ارزش افزوده ای را شکل دهد و موادی که می شود در صنایع به ارزش افزوده بدل شود، تولید کند و این زنجیره را برای تبدیل به ارزش بالاتر به هم پیوند بزند.
اکنون این منبع خدادادی در پارس جنوبی وجود دارد اما در بخش نفت و گاز کشور مانند بقیه بخش ها نیازمندیم که همواره از نظر تقاضای برای محصولات ما و از نظر فناوری و در واقع سرمایه گذاری های مورد نیاز در این بخش با بازارهای جهانی پیوند بخوریم.
اگر بخش گاز ما با بازار جهانی پیوند نخورد، نمی تواند توسعه لازم را داشته باشد.
طرح های پارس جنوبی در دولت هشتم با همکاری شرکت های بین المللی زودتر از موعد به بهره برداری رسید اما با آغاز تحریم های جهانی، طرح های مشابه با چند برابر زمان و هزینه های برآورد شده آغاز به کار کرد و در عمل از بازدهی مورد انتظار خارج شد،
بنابراین فکر می کنم نخستین نکته این است که ما تا چه اندازه به بازارهای جهانی نزدیکیم؟ آیا وضعیتی که پس از برجام اتفاق افتاده است تداوم می یابد؟ و اگر ادامه یابد، وضعیت چگ.نه می تواند مطلوب باشد؟
از سوی دیگر باید در نظر داشت قیمت گاز بر مبنای نفت است و همبستگی شدیدی میان آنها وجود دارد؛ بنابراین اگر کشورهای صادرکننده گاز بتوانند همچون کشورهای صادرکننده نفت ائتلاف تشکیل دهند و در بازار جهانی تاثیر بگذارند، می توان انتظار داشت قدرتی که نفت در چانه زنی های سیاسی دارد در گاز نیز دیده شود.
در سال های گذشته صنعت نفت سبب توسعه کشور شده است و امید می رود با توجه به تجربه یکصد ساله نفت و 50 ساله گاز بتوانیم بهره بیشتری ببریم.
......................................
* دکترای اقتصاد از دانشگاه لستر انگلیس و عضو بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران- نشریه وزارت نفت (مشعل)
