نسل آینده هم شیرها را خواهند دید؟

درک و بورلی ژوبرت (Dereck and Beverly Joubert) از فیلم‌سازان مطرح انجمن جغرافیای ملی (نشنال ژئوگرافی) هستند که فیلم‌های آن‌ها بارها برنده جایزه شده است. ژوبرت‌ها چند سالی است که مرکز حمایت از گربه‌سانان درشت‌جثه را تاسیس کرده‌اند. در این مرکز برای حفاظت از گربه‌سانان درشت‌جثه برنامه‌ریزی‌ می‌شود. ژوبرت در آخرین مصاحبه خود با بخش خبری نشنال ژئوگرافی، به احتمال انقراض شیرها در ظرف کم‌تر از 20 سال آینده اشاره کرده و آن را یک فاجعه نامیده است. به راستی طبیعت بدون نعره‌های سلطان جنگل چگونه خواهد بود؟

طبیعت بدون شیر

جمعیت شیرها در دهه 1950 میلادی، حدود 450 هزار فرد تخمین زده می‌شد در حالی که امروز تنها 20 الی 30 هزار فرد شیر در کل دنیا باقی مانده است. در طول 50 سال گذشته، 95 درصد از جمعیت شیرها محو شده‌اند. شیر ایرانی هم که زمانی در جنوب و جنوب غربی کشور ما پراکندگی وسیعی داشت، اکنون دیگر از دست رفته است.

آخرین شیر ایرانی در سال 1942 میلادی در شمال غربی دزفول دیده شد و پس از آن دیگر شیری در طبیعت ایران مشاهده نشد. انقراض شیر ایرانی دلایل متعددی داشت که از جمله مهم‌ترین آن‌ها می‌توان به تخریب زیستگاه، کشتار دست‌جمعی به واسطه‌ی آسیب احتمالی به گله‌ها و احشام، شکار در مناطق حفاظت شده، سمی کردن لاشه حیوانات شکار شده توسط عوامل انسانی و کم شدن طعمه‌های طبیعی اشاره کرد.

چرا انقراض شیرها فاجعه است؟

دلایل متعددی اعم از اکولوژیکی، اقتصادی، معنوی و عقلانی برای نجات شیرها از خطر انقراض وجود دارد. شاید بتوان هزار و یک دلیل برای اهمیت حضور شیرها در طبیعت عنوان کرد اما مهم‌ترین دلیل برای حفاظت‌شان این است که نه‌تنها طبیعت بلکه ما انسان‌ها نیز به آن‌ها نیاز داریم.

هنوز جای خالی شیرها در دشت ارژن استان فارس احساس می‌شود. عشایر هنوز از شیرها و ابهت آن‌ها سیر نشده‌اند. کودکان هنوز داستان‌هایی را دوست دارند که در آن شیر سلطان جنگل باشد. ما انسان‌ها بدون شیرها می‌توانیم زندگی کنیم؟

در حال حاضر تنها 20 الی 30 هزار فرد شیر در کل دنیا باقی مانده است. عکس از مینا عزتی

اگر شیری نباشد که بوفالوها، کفتارها، گورخرها، آهوها و … را شکار کند؛ جمعیت آن‌ها از حد مجاز تجاوز خواهد کرد و  نظام طبیعت برهم خواهد خورد. تحت این شرایط انواع بیماری‌ها و انگل‌ها نیز مجال خودنمایی بیش‌تری پیدا خواهند کرد. جدای از این‌، شیرها منابع اقتصادی غنی برای جذب گردشگر هستند. صنعت گردشگری آفریقا سالانه 800 میلیارد دلار به خاطر حضور شیرها درآمد جذب می‌کند.

به گفته درک ژوبرت، عده کثیری از گردشگران تنها به این دلیل رنج سفر به آفریقا را بر خود هموار می‌کنند که بتوانند سلطان جنگل را از نزدیک و در زیستگاه طبیعی‌اش مشاهده کنند. حال اگر سرمایه و پشتوانه مالی که این تعداد گردشگر با خود به همراه می‌آورند، برای همیشه از دست برود، چه اتفاقی رخ خواهد داد؟ کارشناسان حفاظت از حیات‌وحش معتقدند که با حذف شیرها از طبیعت نه‌تنها مناطق حفاظت‌شده آسیب خواهند دید بلکه بالطبع آن گونه‌های بیش‌تری هم در معرض خطر انقراض قرار خواهند گرفت.

تمیز کردن و نوازش (Grooming) یک رفتار اجتماعی در شیرها و سایر حیوانات اجتماعی است. آن‌ها از این طریق با یکدیگر ارتباط برقرار می‌کنند. عکس از مینا عزتی

مردم محلی و شیرها

هم‌اکنون بسیاری از مردم بومی آفریقا برای ادامه حیات به مناطق حفاظت‌شده وابسته هستند. شیرها و بومیان آفریقا دو روی یک سکه هستند و نابودی شیرها می‌تواند قبایل آفریقایی بسیاری را متاثر سازد. انتظار می‌رود که با انقراض شیرها، میزان فقر هم در آفریقا افزایش پیدا کند و سطح بهداشت هم کم‌تر شود.

بسیاری از قبایل آفریقایی مثل نگون­یاما (Ngonyama) یا قبیله شیر  و نگلووو (Neglovo) یا قبیله فیل، اسامی جانوران بومی را برای خود انتخاب کرده‌اند و به صورت سنتی هم از شکار آن حیوان خودداری می‌کنند. نظام‌های بومی و جانوران تا امروز همیشه لازم و ملزوم یکدیگر بوده‌اند. درک این مساله برای انسان‌های شهرنشین که عملا روابط خود را با طبیعت به حداقل رسانده‌اند، شاید غیرممکن باشد اما بومیان چه در آفریقا و چه در هر جای دیگر با طبیعت اطراف‌شان یکی شده‌اند.

برخی از کارشناسان معتقدند برای نجات شیرها تنها 10 یا 15 سال زمان باقی مانده است. عکس از مینا عزتی

عدم شناخت ما انسان‌ها از محیط، سرچشمه بسیاری از بحران‌های امروزی است. ژوبرت معتقد است که آمار مرگ و میر جانوران این روزها از حد انتظار فراتر رفته است به عنوان مثال در هر 8 ساعت یک کرگدن و در هر یک ساعت 5 فیل از روی کره زمین محو می‌شوند. مطالعات نشان می‌دهند که تنها در یک روز، 5 شیر به دلیل شکار غیرمجاز و فعالیت‌های انسانی کشته می‌شود. آیا این اعداد و ارقام گویای واقعیت‌ها نیستند؟

ژوبرت که بیش از 30 سال است در مورد شیرها تحقیق و مطالعه می‌کند، باور دارد که برای نجات شیرها تنها 10 یا 15 سال زمان باقی مانده و پس از آن دیگر دفتر زندگی شیرها برای همیشه بسته خواهد شد. آیا این همان چیزی است که ما انسان‌ها به دنبال آن بوده‌ایم؟

منبع: nationalgeographic, animals.nationalgeographic