خستگی و کوفتگی بدن مشکلی است که همه به نوعی با آن درگیر هستیم و از بزرگترین دلایلش می‌توان به تغیر سبک و سیاق زندگی اشاره کرد. خستگی میتواند بر کار و زندگی و روابط اجتماعی تأثیر منفی بگذارد.
این روزها کوفتگی و خستگی از مشکلات حاد و همه گیر بین مردم شده و پزشکان در حال بررسی علل مختلف آن هستند. دلایل بسیار زیادی برای بروز این حالت وجود دارد و برای درمان آن نیز راه‌هایی هست. در ادامه به برخی از آنها اشاره کرده‌ایم.
حقایقی کوتاه درباره خستگی و کوفتگی
- کوفتگی و خستگی زیاد بیشتر اوقات بر اثر پایین آمدن انرژی، کسل شدن روح و جسم و از دست دادن انگیزه به وجود می‌آید
- دلایل خستگی میتواند روانی، فیزیولوژیکی و فیزیکی باشد
- دکتر برای تشخیص علل خستگی سؤالاتی از جمله درباره چگونگی خوابیدن شما می‌پرسد و ممکن است آزمایشاتی نظیر خون، ادرار و معاینات فیزیکی هم بنویسد
- درمان‌های فعلی بر رفع علت اصلی خستگی تمرکز دارند
تعریف خستگی چیست؟
کوفتگی و خستگی احساس ناتوانی و ضعف در بدن است و کلاً با احساس خواب آلودگی یا احساس بی‌تفاوتی و بی‌علاقگی (از منظر روانشناسی) فرق دارد، البته این دو هم ممکن است همراه خستگی ظاهر شوند. از جمله دیگر مواردی که برای توصیف کوفتگی به کار می‌رود عبارتند از:
- انرژی کم یا صفر
- فرسودگی ذهنی یا جسمی
- فقدان انگیزه
دلایل کوفتگی و خستگی
این روزها خستگی بین مردم شایع است ولی لزوما ناشی از مریضی بدن نیست. دلایل پزشکی و غیرپزشکی زیادی برای آن وجود دارد که از جمله آنها می‌توان به رژیم غذایی و سبک زندگی اشاره کرد. عوامل زیر می‌توانند در به وجود آمدن خستگی دخیل باشند:
- روانی یا اجتماعی: استرس، اضطراب و افسردگی
- فیزیکی: کم خونی، دیابت، و سرطان
- فیزیولوژیکی: بارداری، شیردهی، خواب ناکافی، ورزش افراطی
بعضی از دلایل خستگی دلایل پزشکی نیستند که ناشی از موارد زیرند:
- فعالیت فیزیکی
- استرس عاطفی
- سر رفتن حوصله
- فقدان خواب
و حال چند نمونه از عادت‌ها و روش‌های زندگی که منجر به خستگی می‌شود را بیان می‌کنیم:
- بیدار ماندن تا دیروقت
- مصرف زیاد کافئین
- خوردن فست فود
- مصرف نوشیدنی‌های غیرحلال (الکلی)
تاب و تحمل خستگی در افراد متفاوت است، عده‌ای بیشتر و عده‌ای کمتر. برای مثال زنان خیلی زودتر ابراز خستگی می‌کنند. افرادی که در فقر زندگی می‌کنند و آنهایی که دارای بیماری‌های روحی و روانی هستند نیز همین‌طورند.
دلایل پزشکل برای خستگی
این دلایل بیشتر فیزیولوژیک و روانشناختی هستند که در اینجا چند نمونه را برای شما بیان می‌کنیم. این فهرست طولانی است، در صورتی که علائمی را در خود مشاهده کردید چه خوب که به پزشک مراجعه کنید و سوابق شخصی خود را مرور کنید:
- چاقی
- انسداد تنفسی در خواب
- داروهای آرام‌بخش و ضد افسردگی
- بی‌خوابی
- کم‌خونی
- کمبود آهن
- سرطان
- بیماری کلیوی
- بیماری کبد
- نارسایی قلبی
- بیماری کبد
- بیماری تیروئید
- دیابت
- بیماری آدیسون
- بی‌اشتهایی عصبی یا اختلالات تغذیه‌ای دیگر
- آتریت از جمله آتریت روماتوئید
- بیماری‌های خود ایمنی مانند لوپوس اریتماتیک سیستمیک
- فیبرومیالوژیا (سندرم درد اسکلتی-عضلانی مزمن)
- عفونت، به خصوص دراز مدت
- ایدز، سل، مونونوکلئوز
- سوءتغذیه
گزینه‌های درمان خستگی چیست؟
هیچ درمان تک و مشخصی برای خستگی و کوفتگی وجود ندارد زیرا محققان معتقدند که درمان‌های خستگی بستگی به فرد مورد نظر دارد. اگر هیچگونه تشخیصی درباره علت خستگی وجود نداشت، چند نوع سبک زندگی و رژیم تغذیه‌ای را برای شما نوشته‌ایم که شاید به حل مشکل کمک کند:
- بهبود دادن عادات خواب برای داشتن استراحت شبانه کافی.
- تمرین ورزشی روزانه و برقراری تعادل بین کار و استراحت.
- ترک کافئین و خوردن آب به جای آن.
- خوردن غذاهای سالم برای جلوگیری از افزایش یا کاهش وزن.
- تنظیم انتظارات واقعی برای کار روزانه و برنامه‌ریزی مناسب.
- اختصاص زمانی برای استراحت و انجام یوگا و مدیتیشن.
- شناسایی و مقابله با عوامل استرس‌زا (برای مثال حل مشکلات ارتباطی).
- دوری کردن از نیکوتین و مواد مخدر.
بعضی مواقع پزشک برای حل مشکل بی‌خوابی شما را برای درمان شناختی-رفتاری نزد مشاور می‌فرستد. برخی از پزشکان سندرم خستگی مزمن را در بیمار بررسی می‌کنند و مشاوری را جهت تشخیص دلایل خستگی به او معرفی می‌کنند.
تشخیص خستگی
تشخیص خستگی از موارد سخت برای پزشکان است. چه بسا دلایل فیزیکی مهم‌تر از دلایل روانشناسی باشند. نتیجه‌گیری‌های زیر از یک مقاله تحقیقاتی دربارهٔ خستگی‌های روانشناختی به دست آمده و ضرورت مشارکت بین پزشک و بیمار برای تشخیص صحیح را بیان می‌کند.
بیمارانی که نزد مشاور می‌روند معمولا علائم پریشانی روانی را گزارش می‌دهند و بیشتر هم به جلسات پایبندی دارند. اما خودشان تصور می‌کنند که مشکل فیزیکی است. با تشخیص اینکه مشکل فیزیکی وجود ندارد، وقتی بیماران از خستگی زیادشان صحبت می‌کنند پزشکان بیشتر روی به اشتراک گذاشتن ایده‌ها و توضیحات بیمار تاکید می‌کنند. سپس وقتی بیماران شروع به بیان وضعیت خود می‌کنند پزشکان بعد از کم صحبت تخصصی در مورد نشانه‌ها، نهایتاً شروع به پرسیدن سؤالات زیر می‌کنند:
- آیا شما احساس چُرت هم دارید یا این کوفتگی بیشتر از جنس ضعف است؟ -پاسخ تشخیص را ساده می‌کند چون خواب‌آلودگی ممکن است نشانه‌ای از اختلال خواب باشد در حالی که ضعف ممکن است نشانه تضعیف عصبی و عضلانی باشد.
- آیا در طی ماه‌های گذشته احساس غمگینی یا ناامیدی هم داشته‌ای؟ -پاسخ مثبت میتواند به معنای افسردگی باشد.
- آیا خستگی شما به تدریج به وجود آمده یا به شکل ناگهانی بوده؟
- آیا خستگی شما تکرارشونده است؟ -به عنوان مثال افسردگی صبح‌ها شدیدتر است ولی در طول روز هم ادامه دارد. در حالی که خستگی ناشی از ورزش به ضعف عضلانی از فعالیت در طول روز بر می‌گردد.
- خودتان در مورد خستگیتان چه فکری می‌کنید؟ به نظرتان علتش چیست؟ -شاید پزشک با پرسیدن این سوال به دنبال یافتن رویدادهای افسرده‌کننده در زندگی‌تان باشد.
پزشکان و مشاوران معمولا از قبل سؤالاتی را طراحی می‌کنند تا اطلاعات کلی در مورد مسائل روانی و شیوه زندگی مراجع به دست آورند. سؤالاتی در مورد روابط او و هرگونه نارضایتی شغلی یا خانگی. پزشک ممکن است در مورد رژیم غذایی بیمار هم سؤالاتی بپرسد.
سابقهٔ خواب
پزشک ممکن است سابقه خواب فرد را مورد بررسی قرار دهد به دلیل اینکه اختلال خواب خود میتواند باعث خستگی شود. سؤالاتی از قبیل:
- در طول شب چند ساعت می‌خوابید؟
- آیا مشکل خاصی هنگام خواب دارید و آیا در طول شب بیدار می‌شوید؟
- آیا تا به حال کسی به شما گفته خرناس می‌کشید؟
- کسی تا به حال به شما گوشزد کرده که حتی برای زمان‌های کوتاه در خواب نفس نمی‌کشید؟
طراحی اینگونه سؤالات برای فهمیدن کیفیت، کمیت و روتین خواب شما است.
معاینه فیزیکی
پزشک ممکن است بیمار را برای تشخیص وضعیت جسمی و روحی او معاینه کند، اگر علت خاصی نیافت یک سری آزمایش‌های استاندارد برای کمک به دقیق‌سازی تشخیص وجود دارند که بر اساس نظرات بیمار طراحی شده‌اند. آنها عبارتند از:
- آزمایش کامل خون
- آزمایشات عملکرد کبدی
- اوره و الکترولیت‌ها
- هورمون تحریک‌کننده تیروئید و تست‌های عملکرد تیروئید
- آزمایش ادرار و خون برای گلوکز
- ازمایش ادرار برای پروتئین
سندروم خستگی مزمن چیست؟
هر خستگی که به مدت طولانی ادامه پیدا کند میتواند مزمن باشد. اما از نظر علمی، مقالات پزشکی خستگی مداوم برای بیش از 6 ماه را مزمن می‌دانند. شخص باید یک یا چند نشانه زیر را داشته باشد:
- مشکلات خواب
- درد عضلانی یا مفصلی - در چند محل بدون نشانه التهاب
- سردرد
- گره‌های لنفاوی دردناک
- گلودرد
- اختلالات ادراکی
- علایم آنفولانزا
- سرگیجه یا حالت تهوع
- تشنج
با در نظر داشتن این موارد کلی به خاطر بسپارید که انسان نمی‌تواند پزشک خودش باشد. بسیاری افراد با خستگی مزمن زندگی می‌کنند ولی حتی متوجه آن نیستند، زیرا تبدیل به بخشی از وجودشان شده است. اما با مراجعه به متخصص و شروع درمان، دریچه‌های جدید به رویشان گشوده می‌شود.
