اگر می‌خواهید طفل همیشه سالم باشد، در هر هفته یک شب مقدار پنج گرم روغن بادام شیرین خالص را به طفل بخورانید.
* هفته‌ای یک بار 10 گرم ترنجبین را در آب جوش حل کنید، بعد صاف کرده و به او بخورانید.
* اگر معده‌ی طفل دچار نفخ شده باشد، اکلیل الملک را بکوبید و بعد دم کنید و آب آن را هنگام خواب به او بخورانید.
* اگر نفخ دل با یبوست همراه بود، ترنجبین، شکر سرخ، گز علفی و گز خونساری را در آب جوشیده‌ی سرد شده حل کنید و پس از صاف کردن آب آن را هنگام خواب به طفل بخورانید، که کیف‌آور، بادبر و مغذی است، استخوان‌های طفل را محکم می‌کند هم این که دستگاه گوارش را آماده و تقویت کرده و در رشد و نمو طفل مؤثر است، از بروز هر بیماری جلوگیری و مزاج طفل را منظم و مرتب نگه می‌دارد.
ضمناً به مادران توصیه می‌شود که از دادن قندداغ زیاد به طفل خودداری کنند، مخصوصاً با پستانک‌های لاستیکی که به کلی طفل را ناراحت کرده و به امعاء و احشای طفل زیان وارد می‌کند.
رشد نوزاد
برای این که نوزاد سریع‌تر رشد کند بهترین دارو برای مادر و نوزاد آب شلغم خام است.
پرورش نوزاد ضعیف و نارس
به این قبیل اطفال باید بیشتر رسیدگی کرده و بیشتر دقت کنید، تعداد شیردهی به آنها باید بیشتر از معمول باشد. اطفالی که وزن آنها کمتر از 2500 گرم است، چه یک قلو و چه دوقلو باشند و چه در موقع و چه قبل از موقع متولد شوند، ضعیف به شمار می‌آیند. علاوه بر این که شرایط جداگانه در پرورش دارند، در خصوص تغذیه آنها نیز نهایت دقت باید به عمل آید. این اطفال حتی الامکان لازم است به وسیله‌ی شیر مادر پرورش یابند زیرا اغلب جهاز هاضمه‌ی این قبیل اطفال کاملاً تشکیل و تکمیل نشده و شیر مادر را به زحمت هضم می‌کنند. چه رسد به شیرخشک یا شیر گاو و غیره.
این گونه اطفال چون از نظر ساختمان بدنی نسبت به اطفالی که طبیعی متولد شده‌اند وزن‌شان کم و پوست بدن‌شان حرارت زیاد منتشر می‌کند، بدین جهت به غذای بیشتری احتیاج دارند و اگر چنین اطفالی را به طور دل خواه پرورش دهند، در اثر نقصان مقاومت آنها و نیز در نتیجه‌ی تغذیه‌ی نامناسب، تغییرات مزاج به سهولت در آنها پیدا شده و شروع به استفراغ کرده و اسهال می‌گیرند و این باعث می‌شود که ضعیف بمانند و خوب بزرگ نشوند، اگر تدابیر لازم در موقع خود اتخاذ نشود، حیات‌شان دچار مخاطره می‌گردد. این چنین اطفال در اثر ضعف مزاج و یا به واسطه‌ی تشکیل نشدن کامل مرکزی که فعل مکیدن پستان را به وجود می‌آورند، غالباً نمی‌توانند پستان بمکند و مکیدن پستان را نمی‌دانند. و چون قادر به گرفتن پستان و مکیدن آن نیستند، لذا شیر به سهولت در پستان مادر جمع نمی‌شود و چون این اطفال فقط با شیر مادر پرورش می‌یابند، برای این که شیر مادر قطع نشود و گرسنه نمانند، لذا لازم است طفل شیرخوار دیگری را وادار به گرفتن پستان مادر طفل کرد تا اینکه شیر او تقویت یافته و کم نشود. در این صورت نه تنها شیر مادر قطع نمی‌شود، بلکه رو به ازدیاد هم می‌رود. اگر نوک پستان مادر برجستگی پیدا نکند و مانع از مکیدن آن از طرف طفل باشد، باید به وسیله‌ی تلمبه‌های مخصوص پستان، عمل را سهولت داده و یا شیر پستان را دوشیده و با قاشق چای خوری به طفل بخورانید.
در 24 ساعت اول از پستان به طفل نباید شیر بدهند و بعد تا روز هفتم به طور منظم و از هر دو پستان به فاصله‌های مرتب، 3 ساعت به 3 ساعت باید به او شیر داد، اول از پستان راست و بعد از پستان چپ، به همین ترتیب تا رشد طفل زیاد شود. اگر زود به زود به طفل شیر بدهند، استفراغ کرده و اسهال می‌گیرد و ناراحت می‌شود. در چنین مواقع لازم است زود به زود ولی به مقدار خیلی کم به آنها شیر داد، یعنی ساعتی یک بار که به روزی 10 تا 12 مرتبه برسد ولی بسیار کم.
بهترین روش برای هضم غذا و نتیجه‌ی خوب گرفتن از آن، نوع غذایی است که به طفل داده می‌شود، و بالاترین راه برای جلوگیری از خسته شدن معده و روده‌های طفل و گرفتار نشدن به نفخ معده همانا منظم و مرتب و به ساعات معین غذا دادن به طفل است و تنها علت اختلال معده که در اطفال مشاهده می‌شود، اشتباهاتی است که در اوضاع شیر دادن آنها به عمل می‌آید. اگر شیر مادر کفایت تغذیه طفل را نکند، باید برای کسری آن شیر گاو را با 0/05 قند یا شکر و نصف مقدار شیر آب مخلوط کنند که کسری غذا جبران شود و به طفل بخورانند، هنگامی که طفل به سه ماهگی رسید، آب را به نسبت یک سوم پایین بیاورند و قند را هم به نسبت 1% با شیر مخلوط کنند و از سن پنج ماهگی به بعد دیگر نیازی به آب داخل شیر نمی‌باشد و اگر شیر نمی‌خورد، می‌توانند مقداری آب سبزیِ بی‌نمک را به همراه شیر مادر به طفل بدهند. ولی در هر حال باید طفل را به خوردن شیر عادت داد.
بهتر است این تذکر داده شود که گاهی مادران در اثر بی‌مبالاتی و به خود نرسیدن، یا افکار هیچ و پوچ و بی‌سر و ته در سر خود پرورانیدن و غم و اندوه به خود راه دادن (که خود این حالات یک نوع بیماری است) کم کم شیرشان کم و کاسته می‌شود و طفل معصوم و بی‌گناه مواد مؤثر به تمام اعضا و جوارحش نمی‌رسد، در نتیجه طفل که سنین عمرش از 14-15 سال گذشت، به کندی و تنبلی کلیه و کبد مبتلا می‌شود.
روش شیردهی به طفل
قبل از دادن شیر به طفل لازم است به وسیله‌ی پنبه یا ململ یا دستمال کاغذی که در آب گرم خیس شده باشد، پستان‌ها مخصوصاً نوک آنها را شسته و پاک کنید تا میکروب و کثافات احتمالی برطرف شده و نیز پستان بوی عرق بدن را ندهد، اگر نوک پستان ترک خورده باشد در آن محل میکروب‌هایی به وجود خواهند آمد، در این صورت اگر قبل از تمیز کردن نوک پستان‌ها آن را به دهان طفل بگذارید میکروب‌ها و بعضی مواد مسموم، مخلوط شیر شده و وارد معده‌ی طفل می‌شود و باعث بیماری و ناراحتی او و زحمت خود شما می‌گردد. در صورت وجود زخم یا ترک سر پستان، پس از تمیز کردن آن برای خارج کردن میکروب‌های احتمالی مخفی شده در نوک پستان قدری آن را فشار دهید و مقداری از شیر را بیرون بدوشید و متعاقب آن با ململ یا وسیله‌ی تمیز دیگری را در آب گرم خیس کنید و دهان طفل را با آن تمیز کرده، بعد پستان را در دهان او قرار دهید.
برای شیردهی طفل، را روی زمین و جدا از خود قرار ندهید و حتماً طفل را روی زانو یا در بغل بگیرید و به او شیر بدهید تا از بوی بدن شما و تنفس و صدای قلب شما لذت ببرد و در آسایش و با آرامش خیال شیر بنوشد تا شیر بهتر جذب بدن او شده و به طفل نیروی زندگی ببخشد. در دقایقی که به او شیر می‌دهید بهتر است با خونسردی و با ملایمت با طفل صحبت کنید تا هم طفل هوشیارتر شود و هم شیرتان مقوی و مغزی‌تر شده و باعث محکمی استخوان‌ها و عضلات او هم چنین نیروبخش شود.
در حال شیردهی، نوزاد را به طور نیمه افقی در بغل بگیرید، به طوری که سر از بدن بالاتر قرار گیرد و چون پستان را در دهان او قرار دادید کمی فشار بدهید، تا چند قطره شیر به دهان طفل ترشح کند تا شروع به مک زدن نماید. باید مراقب باشید که تمامی پستان در محوطه‌ی لب و دهان و بینی طفل قرار نگیرد، با دو انگشت خود، بالاتر از نوک پستان را در دست بگیرید تا این اتفاق نیفتد. اگر پستان جلوی سوراخ‌های بینی طفل را بگیرد، قادر به نفس کشیدن نیست. لذا در آن حال برای نفس کشیدن پستان‌ها را رها می‌کند که اگر سر طفل گیر باشد، ممکن است ناراحتی یا خفگی دست بدهد.
در حین خوردن شیر به گلوی طفل نگاه کنید، اگر پستان را بمکد گلویش تکان می‌خورد و صدای نازکی که حاکی از قورت دادن اوست شنیده می‌شود.
هنگام شیردهی نباید نوزاد پیچیده باشد و اطراف او باید آزاد باشد، چون هنگام مک زدن بدن گرم می‌شود و چون احساس گرمای شدید می‌کند، نمی‌تواند شیر بخورد و در نتیجه پستان را رها می‌سازد.
گاهی نوزاد پستان را به دهان گرفته، خوابش می‌برد، باید بیدارش کرد. بعضی از اطفال به واسطه‌ی تنبلی و بی‌حالی و ضعیفی پستان را می‌گیرند ولی نمی‌مکند، در این حال باید نوک پستان را به لب‌های او مالید و با سر پستان‌ها لب‌ها را غلغلک داد، روی گونه‌هایش را آهسته آهسته زد و نوک پستان را فشار داد.
در روزهای اولیه نوک پستان زیاد درد می‌گیرد، ولی این درد زود رفع می‌شود، در این روزها باید مادر متوجه باشد، مکرر پستان‌های خود را بدوشد که ماک در آن جمع نشود، چون دچار اشکال شده و گاهی منجر به عمل جراحی و شکافتن می‌شود.
وقتی که نوزاد نتواند هوای زیاد تنفس کند، پستان را ول می‌کند و دیگر نمی‌تواند آن را بمکد، لذا لازم است طفل را راست بگیرید و چندین مرتبه آهسته روی دست کمی به طرف بالا بیندازید یا او را وارونه روی زانو خم کنید و آهسته با دست به پشت طفل بزند تا آروغ بزند، بعد از آروغ زدن راه نفس باز شده و مجدداً پستان را می‌گیرد.
بر طبق زیادی و کمی شیر، مادر در هر دفعه یکی از پستان‌ها را به دهان طفل بگذارد و هرکدام از آنها که بیشتر شیر دارد، بیشتر در دهان طفل نگه دارد و اگر مساوی بود، هرکدام از پستان‌ها را 5 دقیقه در دهان او قرار دهد. هرگاه بیش از لزوم پستان را در دهان طفل نگه دارند و یا طفل زیاد آن را بمکد، در اثر زیاد ماندن آن در دهان دچار فشار شده و نوک پستان ترک می‌خورد و اسباب زحمت می‌شود و در دفعه‌ی دیگر که مادر بخواهد شیر به طفل بدهد، دچار اذیت و شکنجه می‌شود، از طرف دیگر به واسطه‌ی این که طفل بیش از حد لزوم شیر خورده است، روده‌های او دچار زحمت شده، قی می‌کند و مبتلا به اسهال می‌شود و حیاتش به مخاطره می‌افتد. پس بنابراین نباید مدت زیادی گذاشت که پستان بخورد.
پستان را به فاصله‌های منظم (به طوری که شرح داده می‌شود) تحت اصول مرتبی به طفل بدهید و ابداً بی‌ترتیب و دل خواه نباشد. هر مرتبه که به طفل شیر می‌دهید باید پستان کاملاً خالی شود. هرگاه طفل هم پستان را خالی نکند، باید مابقی شیر آن را بیرون دوشید، زیرا اگر شیر در پستان بماند، قابلیت افراز آن کم شده، در نتیجه کم کم شیر در پستان تقلیل می‌یابد. در صورتی که اگر هر دفعه شیر کاملاً خالی شود رو به ازدیاد می‌گذارد.
بعد از این که طفل از خوردن شیر پستان فراغت یافت، باید دهان او را با ململ که توی آب جوشیده و خیس شده است، پاک کرد و الا ممکن است بر اثر کثیف بودن لب و دهان طفل میکروب‌هایی تولید شود و او را دچار امراض معده‌ای و ناراحتی روده و امراض دیگری کند. مادر نیز باید با یک ململ تمیز خیس شده در آب گرم دیگری بعد از سیر کردن طفل، نوک پستان خود را پاک کند والا قطره‌ی شیری که در نوک پستان باقی مانده، برای تمرکز میکروب‌ها محیط بسیار مساعدی خواهد بود، در این صورت پاک کردن نوک پستان‌ها لازم است. پس از شیر دادن به طفل باید آن قدر او را سر پا نگه دارند که آروغ بزند، بعد در گهواره یا محل خوابش بخوابانند. هیچ گاه نوزاد را در رختخواب و یا پهلو یا بغل مادر نخوابانید، زیرا خوابیدن طفل در بغل مادرش غالباً در اثر بی‌احتیاطی موجب خفه شدن نوزاد می‌شود. ناگفته نماند هرگاه مادر طفل دارای زکام و نزله باشد، در حین شیر دادن با طفل صحبت نکند هم چنین باید دهان و دماغ خود را با دستمالی ببندد یا از ماسک استفاده کند که بدین وسیله از سرایت مرض خود به طفل جلوگیری به عمل آورد.
شیر دادن به اطفال دوقلو:
هرگاه مادری دوقلو زایید و شیر کافی برای هر دو طفل داشت و بنیه و قوه‌اش هم خوب بود، بایستی هر دو را با شیر خود تغذیه کند، به طوری که در ابتدا طفل قوی‌تر را شیر داده و بعد به ضعیف‌تر بدهد و اگر شیر هر دو پستان فراوان باشد، به هر دو طفل از یک پستان و مجدداً به هر دو طفل از پستان دیگر و به مرور تعویض کرده که خلاصه هر دو طفل از هر دو پستان به مقدار مساوی در هر نوبت استفاده کنند.
ولی اگر شیر زن کم بوده و کفایت دوقلو را نکند، یکی از آن دو طفل را با شیر خود پرورش بدهد و دیگری را به دایه بسپارد یا با شیر گاو یا با شیرخشک تغذیه کند و اگر مادر هیچ شیر نداشت، هر دو طفل را با شیر گاو یا شیرخشک تغذیه کند و یا هرکدام از آنها را به یک دایه بدهد. ولی در انتخاب دایه باید کمال دقت را کرد که از خانواده‌های اصیل، عفیف، پاکدامن و پرهیزگار باشد که شیر در روحیه‌ی طفل بسیار اثر غریب و عجیبی می‌گذارد.
علت کم شیری خانم‌ها
بهتر است این تذکر داده شود که گاهی مادران در اثر بی‌مبالاتی و به خود نرسیدن، یا افکار هیچ و پوچ و بی‌سر و ته در سر خود پرورانیدن و غم و اندوه به خود راه دادن (که خود این حالات یک نوع بیماری است) کم کم شیرشان کم و کاسته می‌شود و طفل معصوم و بی‌گناه مواد مؤثر به تمام اعضا و جوارحش نمی‌رسد، در نتیجه طفل که سنین عمرش از 14-15 سال گذشت، به کندی و تنبلی کلیه و کبد مبتلا می‌شود. چون تمامی بدن منجمله مغز هم ضعیف می‌گردد، تکالیف محوله به خود را آن طور که باید و شاید نمی‌تواند انجام دهد و اگر طفل دختر باشد به کک مک در صورت و خشکی بدن مبتلا خواهد شد و اگر طفل پسر بود نوک انگشتان بزرگش یا پاشنه پایش می‌ترکد و در زمستان که دست به آب سرد می‌زند واقعاً ناراحت خواهد شد. چون بدن کلسیم موردنیاز خود را در طفولیت به وسیله‌ی شیر مادر نتوانسته تهیه کند، در سنین بزرگی مخصوصاً در کهولت و پیری به امراض گوناگون مبتلا می‌شود. لذا به مادران توصیه می‌شود که اگر واقعاً فرزند خود را دوست دارند از خشک کردن شیر خود بپرهیزند و به اسم راحتی، طفل را از خود جدا نکنند و به منظور شیر ندادن و فرار از شیر دادن، متوسل به غذاهای مصنوعی مانند: شیر خشک و امثال آنها نشوند و طفل خود را مبتلا به اقسام امراض بعدی نکنند.
آیا شیر کافی است یا نه؟
تنها وسیله‌ای که پرورش و رشد طفل را ثابت می‌کند مسئله‌ی ترازو یعنی وزن کردن است. هرچند از احوال عمومی طفل، از قبیل: استخوان بندی سر، باز شدن رنگ، گوشت آوردن صورت و درآوردن دندان یا از وضع تغییرات در مدفوع او از قبیل: رنگ و بوی آن، مقیاس به دست می‌آید، معذالک وزن کردن بدن طفل بهترین نتیجه را می‌دهد. وزن بدن طفل باید روزانه به حد متوسط 10 گرم اضافه شود و این دلیل پرورش کافی اوست و تغذیه‌ی روزانه را مثل روزهای سابق باید ادامه داد و اگر در وزن کردن معلوم شد به طور طبیعی پیش نرفته و یا سنگینی او بیش از حد معمولی رو به افزایش است. باید تغذیه‌ی او را به مناسبت سبُک یا سنگین شدنش، اضافه یا کم کرد تا به حد معمول برسد. در ماه اول، یک مرتبه و در ماه دوم، دو مرتبه و در ماه سوم، هر هفته یک مرتبه باید طفل را وزن کرد. هرگاه وزن طفل منظم پیش برود دیگر لازم نیست موقع شیر دادن شب‌ها اگر خواب است بیدارش کرد اما اگر ضعیف بود و رشد و نمو او مرتب نبود، در این موقع لازم است که شب‌ها او را از خواب بیدار کرده و شیر به وی بدهند.
خوراک اطفال
نظر به این که معده‌ی اطفال به طور متوسط، غذای محتوای خود را به مدت دو ساعت و نیم هضم کرده و نیم ساعت هم بایستی استراحت معده را بعد از خالی شدن در نظر گرفت، بنابراین مابین فاصله‌ی شیر دادن به طفل، حداقل دو و حداکثر سه ساعت بوده و در این مدت نباید پستان به دهان او داد و مدت خوردن شیر هم از 10 دقیقه تجاوز نکند. در غیر این صورت هم طفل خسته خواهد شد و هم پستان شیر خود را از دست داده و هم این که زیاد مکیدن آن برای مادر ایجاد ناراحتی می‌کند. گه گاهی در فاصله‌ی شیر دادن اگر طفل زیاد گریه و بی‌آرامی کند، باید قندداغی به او داد، قند داغ هم رفع گرسنگی موقت از وی کرده و او را ساکت می‌کند و هم خواب طفل را تأمین می‌سازد.
اگر مقداری مغز ناخونک (اکلیل الملک) را جوشانده، سپس ترنجبین و گز علفی را در آب جوشیده‌ی آن حل کرده و دو، سه قاشق از آب صاف کرده‌ی آن را به طفل بخورانند، هم نفخ معده و سنگینی شیر را برطرف می‌کند و هم دستگاه گوارش طفل را تقویت می‌سازد و هم طفل آرام و راحت می‌خوابد. غالباً پستان‌ها طرف صبح بیشتر شیر جمع می‌کنند، به علاوه شیر صبح از حیث ترکیب ارزش غذایی آن از شیر عصر بیشتر است، بانوانی که اولین طفل را زاییده‌اند، شیر آنها نسبتاً دیر جمع می‌شود و در روزهای اول کم می‌باشد ولی به مرور هر قدر که طفل را زیادتر شیر می‌دهند شیر افزون‌تر می‌شود.
بنابراین نباید کم شیری روزهای اول را حملِ بر آن کنند که شیر آنها برای تغذیه‌ی طفل کافی نیست، بلکه هرچه بیشتر طفل پستان را بمکد یا به کمک دست یا شیردوش شیر از پستان دوشیده شود، روز به روز رو به ازدیاد می‌گذارد و تا روزهای چهلم کاملاً شیر اضافه و به حد کافی می‌رسد.
برای زیاد شدن شیر باید شیرزاد را بسایند و داخل آش‌های مختلف مخصوصاً آش رشته کرده و میل کنند، شیردان گوسفند و سرکه شیره نیز شیر را زیاد می‌کند.
تغییر رنگ مو و چشم نوزاد
تبدیل موی سرخ نوزاد تازه متولد شده به مشکی:
اگر خواستید موی سر نوزادتان که قرمز رنگ است به مشکی تبدیل شود، فندق خام ساییده شده را با روغن زیتون مخلوط کنید و هر شب بر محل طلاقی استخوان جلو و پشت سر طفل بمالید، بهتر آن است که هر شب روغن فندق بر سرش مالیده شود.
تبدیل چشم زاغ نوزاد به مشکی:
اگر می‌خواهید چشم زاغ نوزادتان به مشکی تبدیل شود، باید فندق خام را نرم بسایید و با روغن زیتون مخلوط کنید و هر شب به محل طلاقی استخوان جلو و پشت سر طفل بمالید، یا بهتر آن است که شب روغن فندق بر سرش مالیده شود.
مشکی کردن چشم نوزاد، هر رنگی که باشد:
چشم نوزاد شما هر رنگی که داشته باشد، اگر میل دارید به رنگ مشکی تبدیل شود، باید فندق خام را نرم بسایید و با روغن زیتون مخلوط کنید و هر شب بر فرق سر نوزاد بمالید، بهتر آن است که هر شب روغن فندق مالیده شود.
گریه‌های مشکوک اطفال
ناراحتی‌های مشکوک اطفال که بی‌طاقتی، بی‌آرامی، گریه و فریاد زدن‌ها را شامل می‌شود والدین در طفل مشاهده می‌کنند ولی مأخذ و علت آن را نمی‌داند، چند قسم است: 1-در اثر گوش درد 2-در اثر دل درد 3-در اثر وجود حشره یا جانوری در سر یا سطح بدن 4-سوزش پا در اثر عرق یا ادرار یا مدفوع 5-در اثر اسهال و دل پیچک 6-بر اثر یبوست و خشکی مزاج و کار نکردن دستگاه گوارش 7-بد پیچیدن طفل یا تحت فشار قرار گرفتن در لباس 8-در اثر سرمای زیاد یا گرمای زیاد 9-در اثر گرسنگی یا تشنگی 10-از سر و صدا اطرافیان و غیره 11-از ترس 12-از روشنایی زیاد یا تاریکی زیاد 13-جدایی از مادر 14-احساس غریبی از دیگران 15-در اثر بیماری که در این صورت باید با پزشک اطفال تماس گرفت.
گوش درد:
اگر ناراحتی از گوش باشد، قبلاً با انگشت خود داخل گوش طفل را قدری مالش دهید، اگر ساکت شد مسلماً از گوش درد است، علت‌های گوش درد او به شرح ذیل است:
در حمام، زیر دوش آب داخل گوش رفته، یا در اثر سرماخوردگی و یا در اثر مجاورت باد و سوز، سرما خورده و یا در اثر ضربه خوردن، گوش او ناراحتی دیده است.
لذا باید اول قدری دود سیگار را با دهان خود به داخل گوش بدهند که جدار داخلی گوش گرم شده و از شدت درد کاسته شود، بعداً چند قطره روغن بادام تلخ یا گلیسیرین را در قاشق ریخته، دم آتش نگه دارند تا مختصری گرم شود و در داخل گوش بچکانند، فوری ساکت خواهد شد و بعد قدری صبر زرد یا صبر سیاه را در پشت نعلبکی بسایند و در اطراف و جوانب خارجی گوش بمالند و سپس قدری پشم یا پنبه را با حرارت آتش گرم کرده و درب گوش بگذارند و سر و گوش طفل را ببندند و طفل را به سمت آن گوش که درد می‌کند بخوابانند و اگر آب داخل گوش رفته بود و عفونت در داخل بود؛ مقداری کنجیده‌ی سرخ و سفید (انزروت) را نرم بسایند، سپس پنبه را با روغن بادام تلخ آغشته کرده، سپس با ساییده شده‌ی کنجیده آغشته کنند و داخل گوش بگذارند، چرک گوش را می‌مکد و طفل از درد گوش راحت می‌شود. ضمناً اگر چند قطره زهره‌ی گاو هم در گوش بچکانند، درد گوش آرام خواهد شد.
دل درد:
اگر دل طفل درد می‌کند، ابتدا از روی لباس دل طفل را ماساژ دهند. اگر به شدت و ناراحتی او افزوده شد، مسلماً از دل درد می‌باشد.
لذا اول قدری نبات داغ یا قندداغ با کمی عرق نعناع به او بخورانند. ولی مادر باید فکر کند و به یاد آورد که از 24 ساعت قبل تا موقع دل درد طفل، چه نوع غذاهایی به طفل داده شده و یا خود او چه غذاهایی میل کرده که اثر غذا در شیر و آن شیر در معده‌ی کودک، ایجاد ناراحتی کرده است، اگر غذاهای مرطوب و سرد میل کرده‌اید به طریق زیر معالجه‌ی دل درد طفل کنید: گز خونساری و گز علفی از هرکدام 10 را در آب جوشانده و حل کرده و قاشق قاشق به طفل بخورانید.
* قدری نبات را نرم ساییده و در گلاب حل کرده و چند قاشق به طفل بدهند و با یک انگشت روغن کرچک یا روغن بزرک دور ناف و اطراف دل و کمر کودک را چرب کرده و با پارچه‌ی نرمی که در مقابل حرارت گرم کرده باشند دل و کمر او را ببندند و اگر از حرارت و گرمی بود، مختصری شکر سرخ در آب جوشیده‌ی ولرم حل کرده و به طفل بدهند.
* مغز ناخونک (اکلیل الملک) را بسیار نرم بسایند، به قدر کافی در آب گرم حل کرده و به طفل بخورانند، اگر ناراحتی طفل از وجود جانوری در داخل بدن او باشد، به قسمی که سوز و باد به بدن طفل نخورد که ایجاد سرماخوردگی کند لباس‌های او را خارج کرده و تعویض کنند و در سر و گردن و بدن طفل دست بمالند که مورچه، ساس، کنه، شپش و غیره در بدن کودک نباشد.
در صورت مشاهده‌ی گزیدگی باید پیه بز را حرارت داده تا به صورت روغن درآید و بر موضع قرمز شده بمالند و بعد پودر بپاشند.
* وازلین را با اسید بوریک 10% مخلوط کرده، وازلین بوریکه را به پاهای طفل مالیده و بعد پودر تالک را بپاشند.
* گِل برز را نرم بسایند و به پاهای طفل بپاشند.
* پوکه‌های مغز درخت بید (فوت فوته) را نرم بسایند و بپاشند.
* گِل سرشور را نرم بسایند و بپاشند.
* گُل سرنگون را بر آتش بگذارند که بسوزد و بعد بسایند و بپاشند.
* تخم گشنیز و گِل برز را به مقدار مساوی بسایند و بپاشند.
* برگ گشنیز تازه را با برگ کاهو بکوبند و آب آن را به پای طفل بمالند که هم خنک شده و هم از سوزش آن جلوگیری خواهد شد. پاهای طفل را در 24 ساعت لااقل سه چهار ساعت باز بگذارند که دست و پایی زده باشد. اگر لازم است که طفل را به حمام ببرید، از دوش آب گرم زیاد و حمام‌های زیاد گرم خودداری لازم است که طفل طاقت هوای گرم را ندارد.
در سر حمام و رختکن مواظب و مراقب باشید که فوراً طفل را خشک کرده و لباس بر سر و اندامش بپوشانید، زیرا در آن موقع طفل مستعد و آماده‌ی سینه پهلو می‌باشد. بدن نازک و گرم او طاقت هیچ گرم و سردی را ندارد.
در ضمن مادران باید مواظبت و ممارست را از دست ندهند، مخصوصاً رعایت حفظ الصحه طفل را. طفل اگر از سن هفت سال گذشت و با تمامی میکروب‌های گوناگون دست و پنجه نرم کرد و خود را از تمام امراض نجات داد و در مقابل حملات انواع و اقسام میکروب‌ها پایداری کرد و استخوان بندی او محکم شد، می‌توان اطمینان حاصل کرد که سنین عمر او حتی از مرز 60، 70 سال هم خواهد گذشت. زیرا بدن طفل تا سنین هفت سالگی با تمام امراض و میکروب‌ها به عناوین مختلف در جدال و مبارزه بوده است و اگر در این هفت سال فائق آمد از همه گونه خطرات نجات یافته است، لذا بر مادران لازم و واجب است که در این هفت سال کاملاً مراقبت و مواظبت از طفل خود کرده که این ودیعه‌ی الهی و این بشر به وجود آمده، کاملاً از خطرات محفوظ و مصون بماند. به طور کلی نوزادان با مواجه شدن به یک ناراحتی داخلی یا خارجی گریه می‌کنند لذا باید فوراً و با سرعت در مقام جستجو و برطرف کردن ناراحتی برآمد.
در میان کودکان کمتر از هفت هفته، گرسنگی بیشتر از سایر عوامل موجب گریه می‌شود. پیش از آن که کودک سه ماهه شود، دریافته است که گریه وسیله‌ی خوب و مطمئنی برای جلب توجه دیگران است و نیز پی برده است چنانچه گریه نکند، کسی چندان توجهی به او نخواهد کرد، بدین ترتیب هر وقت وی خواهان توجه اطرافیان باشد با گریه و صدای بلند نظر خود را تأمین می‌کند، در چهار ماهگی هنگامی که بزرگسالان بازی با کودک را پایان دهند او گریه را سر می‌دهد، در پنج ماهگی اگر بزرگسالی وارد شود و به او توجهی نکند وی با گریه‌ی خود ابراز رنجش می‌کند، در ماه نهم چنانچه افراد به کودک دیگری توجه کنند این عمل موجب گریه‌ی او می‌شود. کودک خردسال هنگامی که گرسنه یا خسته یا وحشت زده و یا بیمار است، یا مشکلی دارد گریه می‌کند، ولی در کودکستان گریه‌ی کودکان بیشتر جنبه‌ی اجتماعی دارد. وقتی که کودک بیمناک باشد که کودک بزرگ‌تری قصد ربودن اسباب بازی او را دارد، یا او را آزار می‌دهد گریه می‌کند. گریه در مواقع ناراحتی کاملاً طبیعی است ولی باید توجه داشت که گریه‌ای بیش از اندازه و به خصوص در مواقع غیرضروری در روحیه‌ی کودک و محیط خانواده دارای اثرات نامطلوبی است.
در هیجانات عصبی و گریه زیاد، اگر طفل پسر باشد، دچار تناس (قر) می‌شود و نیز در رشد و تکامل کودک اثر سوء می‌گذارد و اثر سوء آن در ناسازگاری کودک با محیط مشاهده می‌شود. به تجربه رسیده است که کودکِ آرام به طور قطع بیشتر از کودکی که دائماً گریه می‌کند مورد لطف و محبت پدر و مادر و دیگران قرار می‌گیرد.
صدای غیر مشخص اطفال
در ماه‌های اول زندگی، علاوه بر گریه، صداهای نامشخص دیگری هم از طفل شنیده می‌شود. نوزاد این صداها را نیاموخته است بلکه به خودی خود آنها را ظاهر می‌سازد. این صداها جنبه‌ی عمومیت دارد و در میان نوزادانِ تمام اقوام و ملل و نژادها وجود خواهد داشت و حتی کودکان کر و لال نیز چنین صداهای غیرمشخصی را ادا می‌کنند.
کودک برای ایجاد این صداها نیازی به سنجش و عمد ندارد، بعضی از این صداها به دنبال لذت و خوشی و بعضی دیگر به همراه ناراحتی و نگرانی شنیده می‌شوند، چون این صداها برای کودک اهمیت و معنی خاصی ندارند، لذا می‌توان گفت که آن در نظر کودک یک نوع تفریح و بازی محسوب می‌شود، معمولاً کودک اغلب هنگامی که تنهاست و افراد دیگری در کنار او حضور ندارند که او را مشغول سازند به ایجاد نوعی از این صداها می‌پردازد. شنیدن این صدای کودک برای خودِ وی لذت بخش است و به همین جهت است که اغلب با شنیدن صدای خود تبسم می‌کند و گاهی نیز می‌خندد، کرها نیز در ابتدا مانند کودکان سالم شروع به ایجاد این گونه صداها می‌کنند، ولی چون صدای خود را نمی‌شنوند تا از آن محظوظ شوند، پس از چندی دست از ایجاد صدا برمی‌دارند، ناگفته نماند که این شیوه کمتر از آن دو روش دیگر به منظور تفهیم و تفهم به کار می‌رود.
اشاره‌های اطفال
در آغاز، کودک به موازات اشاره صداهایی نیز ایجاد می‌کند و می‌خواهد با کمک این دو منظور خود را بر دیگران آشکار سازد. ولی رفته رفته پی می‌برد که تنها با اشاره نیز می‌تواند منظور خود را آشکار سازد. اما اگر اشاره‌ی وی فهمیده نشود وی از گریه برای فهماندن غرض خود کمک می‌طلبد. به این ترتیب می‌بینیم که اشاره مانند گریه بیشتر جنبه‌ی تفهیم و تفهم دارد، هر یک از اشارات و حرکات طفل دارای معنی خاصی است. مثلاً دور کردن دهان از قاشق و یا بیرون ریختن غذا از دهان به علامت سیر بودن است و یا آن غذا باب میل او نیست. وقتی کودک لبخند می‌زند و دست‌های خود را بالا می‌گیرد می‌خواهد او را از زمین بردارند.
اغلب اشارات کودکان را با مختصری بذل توجه و صرف وقت می‌توان فهمید. کودک اشارات را جایگزین سخن گفتن می‌داند که به وسیله‌ی آن منظور خود را بفهماند ولی هنگامی که کودک کم کم زبان بگشاید، از احتیاجاتش به حرکات و اشارات کاسته می‌شود.
هیضه‌ی اطفال
اگر اطفال هیضه می‌شوند، مادران با یک تدبیر آسان و ارزان می‌توانند در دفع آن کوشش کرده و مرض را رفع کنند. در مرحله‌ی اول هسته‌ی هلو را بسوزانند و مغز آن را از پوست خارج کرده، بسایند و آن را بر دل و ناف و کمر طفل کاملاً بمالند هم چنین می‌توانند از روغن هسته‌ی هلو استفاده کنند، بعد پارچه‌ی گرمی گرد او ببندند.
* هسته‌ی آلبالو را نرم بسایند و با گز خوانساری یا نبات مصری قائوت کرده، روزی سه قاشق مرباخوری به کودک بخورانند، اگر سن کودک کم بود و قادر به خوردن قائوت نبود، در آب جوش حل کرده، به مرور به وی بخورانند.
* چهار مثقال زنیان را در چهار استکان آب بجوشانند، که دو استکان آب از آن حاصل شود و در روز چهار مرتبه و هر مرتبه نصف استکان به وی بخورانند ولی باید شیرینی آن نبات باشد.
* تخم خیار و تخم مرو از هرکدام 4 مثقال را بسایند و بو بدهند و با 16 مثقال نبات قائوت کرده و به مرور به مدت 3 روز آن مقدار را به کودک بخورانند.
* مغز ناخونک (اکلیل الملک) 5 گرم و نبات 10 گرم را نرم بسایند و بعد در آب جوش حل کرده و به کودک بخورانند.
* تخم مرو و مغز ارزن را بو بدهند و بسایند و با غذای روزانه مخلوط کرده و به طفل بخورانند.
* مغز بادام شیرینِ شیره کشیده شده را به طفل بخورانند. به جای آن می‌توان از روغن بادام شیرین نیز استفاده کرد.
* تخم هماض، تخم مرو، بارهنگ و تخم خشخاش را به نسبت مساوی بو داده، بعد هم وزن همه‌ی آنها نبات را نرم بسایند و با موارد نام برده مخلوط و به مرور و کم کم در آب جوش مخلوط کنند و به طفل بخورانند.
ناراحتی طفل برای کم شیری
طفل شیرخوار نوعاً ناراحتی‌هایی که دارد و گریه زیاد می‌کند، اکثر اوقات در اثر گرسنگی و کم شیری مادر است. ای مادرانی که طفل خود را دوست دارید، اگر آن چه کوشش کردید که شیر زیاد شود و دستوراتی به کار بستید ولی نتیجه حاصل نشد، باز هم سعی کنید و طفل معصوم خود را به دست دایه ندهید و با شیر خانم دیگری طفل خود را رشد ندهید، بلکه به دستورات زیر عمل کنید.
همه روزه نصف استکان شیر گاو را بجوشانید، چربی آن را بگیرید و با 5%، نبات به طفل بدهید. روزی نصف استکان آب هویج صاف کرده را با قاشق مرباخوری در ساعات مختلف، چندین بار به طفل بخورانید. همه روزه صبح‌ها نیمی از یک قاشق چای خوری را داخل زرده‌ی تخم مرغ خام کرده و به قدری که فقط از زرده‌ی تخم به جدار و قاشق مالیده شود، سپس با کمی آب جوش مخلوط کنید و به طفل بخورانید و روزهای بعد این عمل را به همین مقدار اضافه کنید تا برسد به روزی که طفل بتواند یک زرده‌ی تخم مرغ را کامل میل کند، پس از چندین روز که طفل به حدی رسید که بتواند یک زرده‌ی تخم مرغ را بخورد، آن وقت است که مادر راحت و بچه هم سلامت و قوی خواهد شد و کم کم می‌توانید همه روزه یک زرده‌ی تخم مرغ را در یک فنجان شیر سالم مخلوط کرده و با نبات به طفل بخورانید. طفل که از ماه چهار گذشت می‌توان در طول روز، روزی 10 گرم (2 مثقال) پنیر تازه و بدون نمک را ریزه ریزه به دهان او گذاشت. (البته هر مرتبه که می‌گذارید، به قدر دو سه نخود بیشتر نباشد) و عصرها مقدار کمی آب سیب یا آب هویج به طفل بدهید و اگر پستان شیر ندارد، فاصله به فاصله در دهان بچه بگذارید، اگر حتی یک قطره هم از شیر مادر بخورد خوب است، طفل را قبل از ظهر و بعدازظهر باید اقلاً هر مرتبه 3 ساعت بخوابانید و برای خواب طفل، ابداً اقدام به دادن قندداغ یا خورانیدن شکر به طفل نکنند، زیرا به دست خود طفل را مبتلا به کرمک کرده و شب که باید طفل 10 ساعت را راحت بخوابد تا صبح در اثر کرمک ناراحت شده و نمی‌خوابد و مادر هم تا صبح معذب و ناراحت به سر می‌برد.
هرگاه که طفل از خواب بیدار شد، باید پستان را در دهانش بگذارید که او قدری بمکد. اگر شیر بود از آن استفاده کند و اگر شیر نبود و طفل شیر مادر نخورد، شیر گاو را طبق دستور قبلی به او بدهید و 1 ساعت بعد قدری نان خشک را در آب حل کرده و از محلول آن چند قاشق چای خوری به طفل بخورانید. شب‌ها چند دانه بادام شیرین پوست کنده را بکوبید و با آب نیم گرم مخلوط کنید، مختصری شیرینی (نبات)به آن اضافه کرده و در ظرف پاکی با ململ یا صافی صاف کنید و به طفل بخورانید و نزدیک به خواب او، یک ته استکان آب سیب یا آب هویج نیز به طفل بخورانید تا بدین منوال به مرور طفل رشد کند و روده‌های او از حالت مویی بیرون آید، قدری ضخیم‌تر گردد و دستگاه گوارش وی قوی شده و تقویت شود، بعداً به مرور زمان قدری هویج، تره، جعفری و یا کلم را با هم مخلوط کرده، خوب بپزید. بعد با پارچه یا صافی آنها را صاف کرده و عوض غذا به قدر کافی به او بخورانید. از دادن نان بیسکویت و نان سوخاری و مواد نشاسته‌ای خودداری شود، زیرا در جدار روده‌ها حالت چسبندگی پیدا می‌کنند و چون معده‌ی طفل قوی نیست تا آن را بگذراند. لذا ممکن است جان طفل به خطر افتد. ولی به جای مواد نشاسته‌ای می‌توانید از آب سبزی البته بدون نمک استفاده کنید و روزی یک استکان آب سبزی به طفل بخورانید.
در این صورت بدون شیر می‌توانید اطفال خود را با خوراکی‌های گوناگون فوق تغذیه کنید. و البته صد در صد بهتر است که شیرهای خشک را که احتمالاً چند سال در کارخانه‌ها و چند ماه در بین راه و دریاها و چندین سال در گمرک‌ها و بعداً در انبارهای داروفروشان مانده و احتمال فاسد بودن آن زیاد است و با وسیله‌ی دستگاه‌های مختلف پروپکاند کرده‌اند را به قیمت‌های گزاف خریداری نکرده و بخورد طفل بی‌گناه ندهید و کلیه و کبد و دستگاه گوارش او را تنبل و کند نکنید و از دستورات فوق الذکر استفاده فرمایید.
شاش‌بند کودک
اگر طفلی به سختی ادرار کند و یا هنگام ادرار ناراحت شود، باید وسمه (رنگ نساییده‌ی گیاهی) را خمیر کرده و پشت بیضه‌ی طفل ببندید و این عمل را سه، چهار روز تکرار کنید.
* 20 گرم تخم شنبلیله را در یک لیوان آب جوش دم کنید و ساعت به ساعت یک قاشق غذاخوری از آب آن را به طفل بخورانید.
* هر صبح، ظهر و شب مقداری گیلاس را له کنید و با فشار آبش را خارج ساخته و یک قاشق از آن آب را به طفل بخورانید.
* مقداری کاکل ذرت را دم کنید و روزی چند قاشق از آب آن را به مرور به طفل بخورانید.
برفک دهان کودکان
اغلب در دهان کودکان دانه‌های ریز سفیدی می‌زند که به برفک مشهور است و در بعضی کودکان به قدری زیاد می‌شود که زبان، دهان و لب را فرا می‌گیرد.
طرز تداوی و علاج برفک دهان کودکان به این قسم است: قدری گشنیز تازه را بکوبند و آب آن را در دهان طفل بمالند.
* پولک‌های مغز فلوس را بکوبند و در آب بجوشانید، سپس صاف کرده و با آب گشنیز تازه مخلوط کنند و آن را در دهان طفل بمالند.
* جوهر طباشیر را بر دهان کودک بپاشند، بسیار نافع است.
* برفک را روزی سه مرتبه مخصوصاً در موقع خواب کودک در دهان طفل بپاشند.
* می‌توانند محلول پنیسیلین و محلول بلودومتیل را به دهان طفل بمالند، سپس او را وادار کنند بیرون بریزد، اگر بخورد ضعف به طفل غلبه خواهد کرد.
* محلول جوش شیرین را در دهان طفل بمالند، در برطرف کردن برفک نافع است.
آب‌ریزش چشم اطفال
گاهی غفلتاً چشم اطفال شروع به آب ریزش می‌کند و مرتباً از چشم آب می‌ریزد و گاهی نیز کناره‌ی چشم یا روی پلک‌ها دچار قی می‌شود. علت آن سرماخوردگی ملاج و جلوی سر طفل است. در این صورت باید سر و پیشانی طفل را با پارچه‌ای پشمی یا کرکی بپوشانید، کلاهی گرم بر سر او بگذارید و او را از سوز و باد محفوظ بدارید، هم چنین می‌توانید ملاج را با روغن ویکس چرب کنید یا مقداری گندم خام را گرم کرده و در دستمال یا کیسه‌ی کوچکی بریزید و روی سر و ملاج طفل قرار دهید.
باد دماغ شدگی نوزاد
اگر طفلی باد دماغ شده است و به سختی نفس می‌کشد، عناب را بر سر سوزن یا میله‌ای فرو کنید و آن را روی آتش بسوزانید تا دودی از آن متصاعد شود و آن دود را به بینی طفل بدهید.
* قدری خاکشیر را روی آتش بریزید و دود آن را به بینی طفل بدهید.
* طفل را به پشت بخوابانید (طاق‌واز) و 2 قطره روغن بادام یا روغن بنفشه‌ی بادام را داخل بینی او بچکانید.
ورم بیضه‌ی اطفال
اگر در اثر گریه‌ی زیاد و یا زور زدن‌ها و فریاد زدن‌های مکرر و شدید بیضه‌ی طفل متورم شد (باد کرد)، مقدار کمی استات دوپلمب (جوهر سرب) را در آب نیم گرم بریزید و بیضه‌ی طفل را در آن بگذارید و آرام آرام مالش دهید. ولی اگر طرفین بیضه متورم شد، مختصری تنظور و جدوار را پشت یک نعلبکی بسایید و روی موضع ورم کرده و جای درد بمالید، سپس چند عدد سوزن را به هم ببندید و با نوک آنها به محل ورم و درد بزنید، به طوری که سر سوزن‌ها موضع را سوراخ نکنند.
یا تخم لاک پشت را داخل شیر حل کنید و بر موضع بمالید. ضمناً می‌توانید روزی یک عدس از تخم لاک پشت را هم به طفل بخورانید.
زبان باز کردن کودک
چگونه باید به کودکان در فراگرفتن لغات و کلمات کمک کرد:
غرض از (سخن) صداها یا کلماتی است که به کار می‌رود تا منظور یا مفهومی را بیان دارد. تمام صداهایی که از گلوی آدمی بیرون می‌آید را نمی‌توان سخن و کلام نامید. فریاد و صداهای شبیه آن، وقتی مبدل به سخن و کلام می‌شود که با معنی و مفهوم خاصی همراه باشد. لذا تمام صداهایی که کودک پیش از آن که مفهوم و معنی را با آن صداها مربوط نکند، از خود ظاهر می‌سازد، آن صداها را متعلق به دوران پیش از تکلم می‌دانیم. کودکان در شروع به تکلم هم مانند بسیاری از چیزهای دیگر با هم تفاوت دارند و اصولاً تشخیص این که آیا کودک واقعاً صحبت می‌کند و یا آن که صرفاً صدایی را تقلید می‌کند بسیار دشوار است، زیرا ممکن است کودکی نداند که معنی لغتی چیست ولی ناآگاهانه صدایی را که شنیده است، تکرار کند. لذا به این نکته باید توجه کرد: کودک باید لغات را طوری تلفظ کند که برای عموم قابل فهم باشد، نه آن که فقط والدین کسانی که با کودکان دمخور هستند منظور او را درک کنند. کودک باید معنی لغات را که به کار می‌برد بداند و آنها را با اصل انشاء مربوط کند، مثلاً وقتی می‌گوید (بابا) شخص معین را در نظر آورد و منظورش از (توپ) واقعاً توپ باشد؛ نه اسباب بازی دیگر.
منبع مقاله :
حاجی شریفی، احمد، (1395)، دائرةالمعارف گیاه درمانی ایران، تهران: انتشارات حافظ نوین، چاپ پانزدهم. 