هفته نامه صدا - مهدی روزبهانی و زینب نورانیان: فاطمه هاشمی رفسنجانی می گوید همه اعضای خانواده کمبود پدر را احساس می کنند؛ از مادرم تا نوه ها. او می گوید آیت الله هاشمی رفسنجانی رئیس فقید مجمع تشخیص مصلحت نظام در مسائل مختلف اهل تذکر دادن به ما نبود بلکه به ما آموزش می داد. در ادامه مشروح این گفتگو را می خوانید:
شما در زندگی خود از کدام وجه مرحوم هاشمی رفسنجانی بیشتر تاثیر گرفته اید؟- نمی شودت گفت از کدام وجه، چون ایشان خصوصیات زیادی داشتند که همه خصوصیات ایشان در زندگی ما تاثیر گذاشته است. البته این که می گویم در زندگی ما تاثیر داشته باید گفت که هیچ کدام از این ویژگی ها در ما قابل مقایسه با ایشان نیست. اولین مسئله تلاش و پشتکار ایشان بود که برای ما در کار به عنوان یک الگو قرار داشت. ایشان در کنار تلاش، ایمان به خدا داشتند و مسئله و اتفاقی را از زاویه خدا نگاه می کردند و نسبت به خدا آن مسئله را می سنجیدند. نگاه می کردند که خداوند چه وظیفه ای در رابطه با خدمت به مردم بر دوش انسان ها گذاشته است. ایشان همیشه خدا و مردم را در ذهن و فکرشان مورد توجه قرار می داد و می گفت که اگر ما باید کاری انجام دهیم باید نگاه کنیم که وظیفه مان هست که انجام دهیم. وظیفه ما این است که به مردم خدمت کنیم و این وظیفه است که خدا به گردن ما گذاشته است.
بحث دیگر صبوری ایشان بود که در تصمیم گیری و رفتارمان خیلی تاثیر می گذاشت. نکته قابل توجه دیگر دوری از اسراف و پرهیز از ریاکاری بود. از بچگی به خاطر دارم که ایشان خیلی بر مطالعه کردن ما و همچنین رعایت مسائل مذهبی تاکید داشت. ما هم می دیدم که خودشان چگونه عمل می کنند. مواردی که از ایشان برای ما الگو بود خیلی زیاد است.
مواردی پیش آمده بود که به شما تذکر بدهند؟
- ایشان اهل تذکر دادن نبود، اهل آموزش دادن بود و این آموزش را هم با عملش و صحبت هایش انجام می داد. به این صورت بود که وقتی به تکلیف می رسیدیم توضیح می دادند که باید چه مسائلی را انجام دهیم و رعایت کنیم و از چه مواردی باید پرهیز کنیم که بیشتر همه این موارد را با عمل خود به ما می آموختند و این باعث می شود که این آموزش در ناخودآگاه ما بماند.
وقتی در منزل ایشان بودیم که مثلا وقت نماز ظهر یا مغرب می شد تنها می گفتند که من رفتم نماز بخوانم. ما می فهمیدیم که ما هم باید برویم نماز بخوانیم. ایشان اخلاقی نداشتند که نظرشان را تحکم یا تحمیل کنند. درباره مسائل اخلاقی هم اینگونه بود. اگر دور هم جمع می شدیم و می خواستیم درباره کسی حرف بزنیم می گفتند که می دانید صحبت کردن درباره کسی درست نیست. اگر هم صحبتی درباره مسئله ای می شد اولین سوالی که می پرسیدند این بود که چقدر مطمئن هستید اطلاعات شما درست هست که صحبت می کنید. با ما برخورد نمی کردند که چرا این را می گویید بلکه می پرسیدند که چقدر اطلاعات دارید؟
درباره حجاب به شما تذکر یا توصیه ای داشتند؟- از همان روزهای اول که تکلیف شدیم می گفتند که باید حدود شرعی را رعایت کنید. البته از نظر ایشان فقط چادر حجاب نبود و می گفتند که پوشیدگی حجاب است حالا چه چادر یا با مانتو و روسری. به ما گفته بودند و مداوم تکرار نمی کردند و این یک مسئله پذیرفته شده بود.
در یک سال گذشته که مرحوم هاشمی رفسنجانی نبودند، نبود ایشان را در زندگی خود بیشتر در چه مسائلی احساس کرده اید؟- به طور کلی شخصا در همه امور زندگی خودم کمبود ایشان را احساس می کنم. بعضی از روزهای هفته را در کنار ایشان می گذراندم. این از نظر ظاهری و شکلی است. به علاوه در همه مواردی که داشتم با ایشان مشورت می کردم. هر کاری که می خواستم انجام دهم چه کاری که جدید بود یا این که از گذشته جریان داشت، با ایشان در آن باره مشورت می کردم. حتی مصاحبه هایی که می کردم همیشه به ایشان می دادم که بخواند و همه را می خواندند. البته من از ایشان می خواستم و ایشان نمی خواستند، خواهش می کردم که مطلبی را که نوشته ام بخوانند. حتی در مباحثی که در کلاس ها مطرح می کردم؛ چون رشته من علوم سیاسی است و همیشه در کلاسم مسائل روز را بیان می کنم. همیشه از ایشان نظرات کارشناسی را می گرفتم. حالا نبود ایشان برای من خیلی سخت است.
تاثیر نبود ایشان را بیشتر در کدام مسائل سیاسی و اجتماعی دیده اید؟- اتفاقاتی که هم در بحث سیاست داخلی و هم بحث سیاست خارجی افتاده است؛ روز به روز روابط ما با دنیا در حال بدتر شدن است و همینطور اتفاقاتی که در داخل افتاده است. آقای هاشمی وزنه تعادل بود. جامعه جهانی به ایشان به عنوان یک فرد معتدل نگاه می کرد.
از زمانی که ایشان فوت شده اند شما این احساس را نکردید که از این به بعد مهم ترین پشتیبان خود را از دست داده اید؟- قبلا هم که ایشان بود، فشار روی ایشان زیاد بود. برای این که آیت الله هاشمی را اذیت کنند روی خانواده ایشان فشار می آوردند. البته هنوز هم برخی از فشارها ادامه دارد ولی به هر حال این که ما پشتیبان خوبی در زندگی شخصی مان داشتیم، خیلی برای مان مهم بود. ایشان برای همه ما یک ستون بود. در خانواده ما، همه ما از مادرم تا حتی نوه ها از نبود ایشان احساس کمبود می کنند ولی یک صحبت خیلی قشنگی که در مراسم سالگرد ایشان گفته شد این بود که گفتند خانواده هاشمی، شما خدا را دارید و پدر من هم همیشه روی خدا تاکید می کردند.
به نظرتان مهم ترین میراثی که از پدرتان برای شما به جا مانده است چیست؟- اعتباری بود که پدرمان برای ما به جا گذاشت. مهم ترین میراثی که از پدرمان به ما رسیده است، اعتباری است که در جامعه داخلی و جامعه جهانی داشتند.
طی یک سال گذشته مسئولان مختلفی درباره پدر شما صحبت کرده اند؛ کدام یک از آنها بیشتر از شما دلجویی کرده اند؟- من که نام نمی برم ولی اکثر افرادی که دوستان پدرم بودند بعد از حادثه، برخی چندین بار آمدند و رفتند یا ما به منزل آنان رفتیم و برخی هم رفت و آمدشان ادامه دارد. ولی هنوز هم برخی با نگاه سیاسی به رفت و آمد با ما نگاه می کنند و یک وحشتی در آنها وجود دارد.
در دیداری که اعضای خانواده هاشمی با رهبری داشتند چه نکاتی مطرح شد؟- در این دیدار هیچ یک از اعضای خانم خانواده هاشمی حضور نداشتند و فقط آقایان بودند.
بعد از فوت پدرتان هیچ فرصتی برای دیدار و صحبت شما با ایشان پیش نیامد؟- نه، فرصتی نشد. فقط روزی که در دانشگاه تهران مراسم بود چند دقیقه برای مراسم نماز در حد چند دقیقه، من دخترهای رهبری و همسر رهبری را دیدم ولی رهبری را ندیدم.
در این مدت سیاسیون به شما برای ادامه فعالیت سیاسی توصیه ای نداشته اند؟- برای من کسی توصیه ای نداشته است. درباره برادرانم یا فائزه را نمی دانم.
بعد از این به نظر شما سرنوشت خانواده هاشمی چه می شود؟- ما به سرنوشت مان فکر نکرده ایم. تعیین شده است. هر اتفاقی که بیفتد و هر مسئله ای که پیش بیاید ولی چیزی که همیشه برای من مهم بوده است این بوده که به خودمان می بالیم که چنین پدری داریم.
تحلیل تان از وضعیت سیاسی کشور چیست؟ به نظرتان دولت روحانی چقدر تا پایان کار موفق می شود؟- انشاءالله آقای روحانی تا پایان دولت شان هستند و شعارهایی که دادند را عملی خواهند کرد.
محسن هاشمی: اعتبار پدر میراث ماستمحسن هاشمی، فرزند مرحوم هاشمی رفسنجانی یک سال پس از درگذشت پدر خود در مصاحبه ای درباره موضوع وجود رادیواکتیو در بدن رئیس سابق مجمع تشخیص مصلحت نظام سخن گفته است. محسن هاشمی که اکنون رئیس شورای شهر تهران است اعلام کرده نباید در اطلاع رسانی در این رابطه شتابزده عمل کنیم و زمانی که گزارش نهایی به ما اعلام شد به اطلاع افکار عمومی خواهد رسید.» در ادامه مشروح این گفتگو را می خوانید:
شما از کدام وجه مرحوم هاشمی رفسنجانی بیشتر تاثیر گرفته اید؟- یکی از مهم ترین ویژگی های آیت الله هاشمی رفسنجانی، عقلانیت و سعه صدر ایشان بود. ایشان هیچ گاه بر اساس عصبانیت، هیجان یا مسائل شخصی و عاطفی تصمیم نمی گرفتند و حتی در شرایطی که ما و سایر نزدیکان و دوستداران ایشان به خاطر جفا و هتک حرمتی که به ایشان می شد دچار ناراحتی می شدیم و از ایشان می خواستیم که یا خود واکنش نشان بدهند یا اجازه بدهند که ما پاسخ بی حرمتی ها را بدهیم، آیت الله هاشمی رفسنجانی با صبر و متانتی منحصر به فرد ما را دعوت به آرامش می کردند. این رفتار ایشان که به تعبیر آیت الله جوادی آملی، خلق عظیم هاشمی بود، تاثیر عمیقی بر ذهن ما گذاشت که برای تصمیم گیری و رفتار، باید مصالح مردم و انقلاب را بر منافع و مسائل شخصی خود مقدم کنیم.
نبود هاشمی رفسنجانی طی یک سال گذشته را بیشتر در چه اتفاقاتی حس کرده اید؟ فکر می کنید اگر ایشان زنده بودند جلوی رخ دادن کدام حوادث را می گرفتند؟- یکی از مسائلی که برای آیت الله هاشمی رفسنجانی اهمیت ویژه ای داشت، وحدت و برادری بین مسئولان بود و ایشان معتقد بود اخلاقی که بوی کدورت و دشمنی و کینه ورزی بگیرد، موجب تضعیف قدرت کشور و کاهش اعتماد و حمایت مردم از انقلاب می شود، ایده وحدت ملی از اهدافی بود که همیشه آیت الله هاشمی رفسنجانی آن را دنبال می کرد، شاید اگر ایشان امروز بود در این جهت می توانست نقش موثری ایفا کند و همدلی و همگامی بین مسئولان جهت حل مشکلات مردم و کاهش نارضایتی ها و اعتراضات تفاوت محسوسی با شرایط فعلی می یافت.
به نظرتان مهم ترین میراث مرحوم هاشمی برای شما چیست؟- مهم ترین میراث ایشان برای ما، اعتبار و آبرویی است که در پیشگاه خدا و مردم دارند که مسئولیتی سنگینی برای حفظ این میراث بر دوش ما قرار دارد. اما میراث هاشمی برای جامعه، همان تفکر و راه اوست. آیت الله هاشمی رفسنجانی، همواره چشم به آینده داشت و همه تلاش خود را به کار می گرفت تا فردایی بهتر را برای مردمش و ایران رقم بزند. راه او اعتدال و عقلانیت، خویشتن داری و پویایی، شجاعت و مداراست.
آیا در طول این یک سال با رهبری دیدار داشته اید، مضمون دیدارها چه بوده است؟- در ملاقات هایی هم به طور خانوادگی هم به طور خصوصی خدمت رهبر معظم انقلاب رسیده ایم و ایشان لطف و مهر زیادی به آیت الله هاشمی رفسنجانی ابراز کردند و فرمودند که هر سحر برای آقای هاشمی دعا می کنم و نماز می خوانم. در مورد سایر مسائل خانواده نیز تذکرات مفید و موثری می دهند.
در مورد علت فوت آیت الله چقدر در جریان پیگیری پرونده هستید؟- این موضوع در دبیرخانه شورای عالی امنیت ملی پیگیری می شود و از طریق دبیرخانه در جلساتی مطالب به خانواده منتقل می شود. موضوع مواد رادیواکتیو نیز در همین چارچوب منتقل شد اما این که این مواد چه میزان در وضعیت ایشان تاثیر دارد مسئله ای نیست که ما بتوانیم در مورد آن با اطلاعات فعلی قضاوت کنیم و نباید در اطلاع رسانی در این رابطه شتاب زده عمل کنیم و زمانی که گزارش نهایی به ما اعلام شد به اطلاع افکار عمومی خواهد رسید.
محمد هاشمی: آینده احمدی نژاد را در خشت خام می دیدمحمد هاشمی، برادر رئیس فقید مجمع تشخیص مصلحت نظام می گوید صبح روزی که آیت الله هاشمی رفسنجانی دار فانی را وداع گفت بسیار سرحال و بشاش بود و هیچ کسالتی نداشت. او معتقد است اگر آیت الله هاشمی در قید حیات بود حوادث اخیر هیچگاه روی نمی داد و علاج واقعه را قبل از وقوع آن می کرد.
آخرین دیدار شما با آیت الله هاشمی کی بود؟- آخرین دیدار من با آیت الله هاشمی روز سه شنبه، یعنی همان روزی که فوت شدند بود. از صبح تا ظهر با هم بودیم.
در مجمع تشخیص مصلحت نظام؟- بله.
حال شان چطور بود؟- حال شان خیلی خوب بود. هیچ کسالتی نداشتند. خیلی هم بشاش و سرحال بودند.
یادتان می آید آخرین صحبتی که با هم داشتید چه بود؟- صحبت هایی که در روز آخر با هم داشتیم درباره برنامه های ایشان بود. آقای قاضی زاده هاشمی وزیر بهداشت با دفتر تماس گرفته بود که می خواهد بیاید حاج آقا را ببیند و کار فوری دارد. من به ایشان اطلاع دادم که حاج آقا گفتند بیاید. بعد دو مرتبه آقای قاضی زاده هاشمی گفتند می خواهند برای ناهار بمانند که باز هم حاج آقا قبول کردند و ناهار با هم خوردند؛ بنابراین صحبت خاصی نبود.
در این یک سال بعد از فوت آیت الله هاشمی، خواب ایشان را هم دیدید؟- زیاد. من زیاد خواب ایشان را می بینم.
خواب خاصی دیدید که برای شما جالب بوده باشد؟- از همین خواب های معمولی بوده است. در زمان حیات شان بودند. مثلا فرض کنید نشسته بودند و داشتند مطالعه می کردند. چون من معمولا می رفتم پیش ایشان تا برخی کارها که می خواستم انجام دهم و به اتاق استراحت ایشان می رفتم، موقع ناهار و سر نماز به اتاق شان می رفتم. الان هم بیشتر همان شرایط را خواب می بینم.
در این یک سال زمان خاصی بوده که به صورت ویژه یاد ایشان کنید؟- تقریبا هر روز و همیشه.
می خواهم بدانم اتفاق ویژه ای افتاده که به یاد ایشان افتاده باشید؟- بیشتر مواقع به یاد ایشان می افتم. من از نظر عاطفی بسیار به ایشان وابسته بودم. الان هم بیشتر مواقع در شرایط وابستگی و عاطفی که قرار می گیرم یاد ایشان می افتم. مثلا گاهی در خانواده و فامیل اتفاقی می افتد و مسئله ای پیش می آید که ناخودآگاه به یاد ایشان می افتم.
فکر می کنید اگر آیت الله هاشمی در قید حیات بودند در جریان اتفاقات و اعتراضات اخیر چگونه رفتار می کردند؟- به عقیده من اگر ایشان در قید حیات بودند دو فرضیه وجود داشت؛ یکی این که اگر ایشان زنده بودند هم این اتفاق هایی که افتاد به همین شکل رخ می داد یا نه؟ فرضیه دوم هم این است اگر این اتفاقات زمانی که ایشان در قید حیات بودند رخ می داد آیت الله هاشمی چه واکنشی داشتند و چه می گفتند.
درباره هر دو فرضیه توضیح دهید.- در مورد اول یعنی اگر ایشان زنده بودند هم این اتفاق هایی که افتاد به همین شکل رخ می داد یا نه؟ من معتقدم خیر چنین اتفاقی نمی افتاد و ایشان پیش بینی می کردند و جلوی این اتفاقات را می گرفتند.
چطور؟- شما ببینید شرایطی که بعد از انتخابات و قبل از انتخابات برای کشور به وجود آمد چه بود. در ایام انتخابات شاهد بودیم که چه بداخلاقی هایی شد. در مناظره ها خیلی بداخلاقی صورت گرفت و نسبت های ناروایی به مدیران عالی کشور وارد شد. نسبت هایی که به مدیران عالی کشور در مناظره ها زدند سه مورد بیشتر نبود؛ دروغگو، دزد یا قاتل سه واژه ای بود که در مناظره ها به مسئولان نظام نسبت داده شد.
آقای هاشمی همیشه از این نوع مسائل و بداخلاقی ها رنج می برد بنابراین شاید مانع این ادبیات و دیالوگ ها در مناظره های انتخاباتی می شد. بعد از انتخابات هم که نتیجه آن منجر به شکست یک طرف و پیروزی جناح دیگر شده بود ما رفتارهای جناح شکست خورده را دیدیم. من معتقدم اگر آقای هاشمی در قید حیات بودند سعی می کردند بعد از انتخابات قلب ها را به هم نزدیک کنند و مانع این جدایی و دلخوری شوند و حتما اعتدالی رفتار می کردند.
بر اساس سوابقی که از ایشان وجود دارد اگر آیت الله هاشمی در قید حیات بودند اعتراضات به این شکلی که اتفاق افتاد و با شعار مرگ بر روحانی شروع شد و شعارها توسعه پیدا کرد ادامه پیدا نمی کرد و معتقدم ایشان علاج واقعه را قبل از وقوع آن می کرد.
فرضیه دومی هم بود که اگر این اتفاقات زمانی که ایشان در قید حیات بودند رخ می داد آیت الله هاشمی چه واکنشی داشتند و چه می گفتند. من معتقدم واکنش ایشان در اینجا دو وجهی بود. اولا با توجه به حمایت هایی که آمریکا، اسرائیل، عربستان و ضد انقلاب خارج از کشور از معترضان داشتند حتما ایشان آن را مذموم می دانستند و این راهکار را درست نمی دانستند. ایشان حتما به معترضان می گفتند که باید مطالبات خود را از راه مدنی مطرح کنند. از طرف دیگر هم حتما به مسئولان دولتی و حاکمیت هشدار می دادند که به حقوق مردم توجه کنند.
ایشان در سال 88 نامه مشهوری دارند که به نامه بدون سلام شهرت یافته است؛ در انتهای آن نامه با بیتی که «سرچشمه شاید گرفتن به پیل/ چو پر شد نشاید گذشتن به پیل» آینده حمایت ها از محمود احمدی نژاد را پیش بینی کرده بودند. نظر شما چیست؟- ایشان از نظر تحلیل مسائل و آینده نگری خیلی خوب بودند. همان نامه ای که شما به آن اشاره کردید نامه ای است که تحلیل و روایتی از امروز است و ایشان این روزهای آقای احمدی نژاد را پیش بینی کرده بودند. هر کسی که آن نامه را بخواند، می بیند حوادثی که امروز اتفاق افتاد و رفتارهایی که آقای احمدی نژاد انجام می دهد، همه تحلیل و پیش بینی شده است. الان هم افراد محفلی می گویند آقای هاشمی چقدر آینده نگر بوده و چقدر خوب آینده را پیش بینی کرد. به تعبیری ایشان آنچه را جوان در آیینه می دید، در «خشت خام» می دید.
