نیلوفر آبی در ایران باستان ؛ نماد صلح ، آرامش و شادی

لوتوس به معنای گل نیلوفر آبی است، این گل با نام های « نیلوفر آبی، لوتوس یا سوسن شرقی» می باشد. در اکثر کشورهای آسیایی به عنوان سمبل و نماد همگانی، مطرح شده است و گفته شده که نیلوفر آبی نماد چیست. گل لوتوس ریشه در خاک و ساقه در آب دارد و روی آن به طرف خورشید است . این گل نماد پاکی و تهذیب نفس است. نیلوفر آبی در ایران باستان پیام آن برای جهانیان دعوت برای رسیدن به نور، زندگی و تابش این نور بر جهانیان است.در افسانه ها و باورهای مردمان کهن چنین آمده است که در ابتدای خلقت، زمانی که خالق تنها در میان آبهای نخستین قرار داشت، همانطوریکه متعجب بود که خلقت را از کجا شروع کند، برگ لوتوسی را مشاهده نمود که تنها موجود بود، مقداری از گلی که لوتوس در آن رشد می کرد در دست گرفت و بر روی برگ لوتوس قرارداد و سطح زمین بوجود آمد.به این ترتیب نیلوفر سمبل جهان گردید و لایه های متعدد گلبرگهای آن نمایانگر ادوار مختلف جهان، مقاطع و مراتب گوناگون هستی شد. درباور آنها هشت گلبرگ نیلوفر نشانه ی هشت جهت وجود است که پس از خلقت از قعر آبهای اولیه ظهور کردند این هشت جهت عبارتند از «راست-چپ، جلو-عقب، بالا-پائین، بیرون- درون» ظهور نیلوفر از آبهای اولیه که عاری از هر گونه آلودگی بوده، نشانه خلوص، پاکی و نیروی بالقوه است که از درون آن نیروی مقدس حیات، دانش و معرفت ظهور می کند. نیلوفر آبی در ایران باستان بیانگر نمادهای مختلف می باشد که مشترک با عقاید سایر ملل نیز هست بعنوان مثال سمبل باروری- کامیابی-قدرت حاصلخیزی زمین- حمایت از هر موجود زنده- صلح جهانی- زیبائی، تندرستی، مظهر عشق، ریاضت و عبادت می باشد.

نیلوفر آبی در دست شاهان ایران

در اساطیر ایران این گل سمبل ایزد بانوی ناهید است که جای مهمی در آئین های ایران باستان به خود اختصاص می دهد وی ایزد بانوی آب می باشد که در نقوش برجسته به صورت زنی جوان حجاری شده است نام این خدا نخستین بار به صورت آناهیتا در کتیبه های هخامنشی دیده شده است بنابراین، گل نیلوفر آبی در ایران باستان ، گل آناهیتا به شمار آورده اند. نیلوفر با آئین مهری نیز پیوستگی نزدیک می یابد. در صحنه زایش مهر، او از درون غنچه نیلوفر متولد گردیده است بنابراین بر خلاف اینکه ریشه لوتوس را در آئین بودا پنداشته اند به آئین مهر یا میتراسیم که قدمتی بس طولانی تراز آئین بودا دارد مربوط می گردد. در دین زردتشت این گل سمبل اهورا مزداست. سمبل انسانی اهورامزدا نیم تنه مردی است که شاخه ای از گل لوتوس را در میان انگشتان خود گرفته است. زرتشتیان بر این باورند که نیلوفر آبی جایگاه نگهداری تخمه یا فر زرتشت بوده که در آب نگهداری می شده است. این که بگوییم نیلوفر آبی نماد چیست ، باید گفت در تخت جمشید در تزیینات بسیاری از بناهای دوران باستان نیز نیلوفر آبی به کار رفته است. از جمله در برخی از سنگ نگاره های تخت جمشید می توان این گل را مشاهده کرد. برخی از مردان بلند پایه پارسی و ماد به هنگام بازدید از شاه برای شادباش مهرگان یا نوروز این گل را به دست گرفته اند.«باتوجه به سنگ نگاره های تخت جمشید» گویا غنچه این گل مختص شاهان بوده است و در بسیاری از نقوش سنگی نیلوفر غنچه دار در دست شاهان است.در اسطوره های ایرانی داریوش در یک دستش عصای شهریاری دارد و در دست دیگرش گل نیلوفر آبی را می بینیم. گل نیلوفر آبی در ایران باستان که در تمام قسمت های تخت جمشید حجاری شده، می توان نماد تمدن هخامنشی به شمار آورد. نیلوفر آبی در ایران باستان که در بسیاری از تصویرها در دست شاهان و بزرگان دیده می شود، سمبلی از صلح و دوستی است. 

                                                     عکس زیر نیلوفر آبی «لوتوس» در دست داریوش در تخت جمشید است

غنچه گل تنها به دست شاهان

حال اینکه چرا غنچه گل تنها به دست شاهان بوده است و نیلوفر آبی نماد چیست؟ پرسشی است که نگارنده تا کنون پاسخ آن را در جست و جوهایش یافت نکرده است.ظاهرا این گل نماد صلح و شادی بوده است و از آنجا که این گل با آب در ارتباط است ممکن است نماد آناهیتا، ایزد بانوی آب های روان نیز باشد. و همچنین برخی 12 گلبرگ  این گل را نماد 12 ماه سال دانسته اند. در جواب دیگر نیلوفر آبی نیلوفر نماد کمال و رسایی نیز بشمار می رود. زیرا برگ ها ، گلها و میوه اش دایره ای شکل هستند و دایره خود از این جهت که کامل ترین شکل است نماد کمال به شمار می رود. از آنجا که گل نیلوفر در سپیده دم باز و در هنگام غروب بسته می شود به خورشید نیز شباهت دارد و خورشید خود منبع الهی زندگی است شاید به همین دلیل باشد که گل نیلوفر به عنوان نماد زندگی دوباره «جهان مینو» نیز بشمار می رود.

نیلوفر آبی در ملل دیگر

در فرهنگ ایران باستان هم گل نیلوفر را در تخت جمشید و در نقش برجسته های آن می بینیم. در زمان ساسانیان نیز بر روی طاق بستان کرمانشاه، حجاری هایی از گل نیلوفر انجام شده است.نیلوفر در شرق باستان به اندازه گل رز در غرب اهمیت دارد. در جواب اینکه نیلوفر آبی نماد چیست باید گفت زرتشتیان گل نیلوفر آبی در ایران باستان را مقدس میدانستند زیرا این گل زیبا در میان مرداب رشد میکند آنها معتقد بودند که محیط نامناسب زندگی نمیتواند دلیل بر بد پرورش یافتن انسان باشد.این گل از اساطیری ترین گیاهان دنیای باستان در شرق بخصوص در ایران باستان است.کهن ترین جلوه گل نیلوفر بر تزئینات سر تندیس مادر زمین، مکشوف در موهنجو دارو در دره ی سند است. لوتوس یا گل خورشید در مصر باستان نماد مصر علیا است. جنبه ی مقدس آن ابتدا از محیط آبی آن ناشی می شود. زیرا آب نماد باستانی اقیانوس کهنی بود که کیهان از آن آفریده شده است.

داستان گل نیلوفر آبی

الهه ی رود های هندی نیز گاه بر آن سوارند. در ریگ ودا آمده است که چگونه کیهان از نیلوفری زرین که بر روی آبهای کیهانی بوجود آمد و برهما از آن متولد شد.در تعلیمات بودا نیلوفر وارد قلمرو ماوراالطبیعه می شود و در چرخه ی سامسارا در جهان مادی آلوده نمی شود نماد بهشت بودایی و سلطه ی کیهانی بودا که بر آن می نشیند و آمیتابها و از هشت علامت فرخندگی در کف پای بودا و نشان هین کو یکی از هشت خدای تائویی بوده و در چین نیز علامت تابستان است.نیلوفر آبی نماد چیست ؟ باید گفت که لوتوس در تمام تمدن های باستان نماد حاصلخیزی و نمادی از خورشید بوده است. در طاق بستان، پیکر مهر یا یروش در حالیکه بر گل نیلوفر ایستاده سنگ حجاری شده است. آرتورتوپ معتقد است، گل نیلوفر در هیچ جای دنیا به اندازه ی ایران همگانی و معمول نبوده است.

                                                                 در این تصویر لوتوس در حاشیه بالا قرار گرفته است

نیلوفر آبی در کاشی های سنتی

گلبرگهای نیلوفر در لایه های گوناگون رشد کرده و مردم باستان از آن به عنوان لایه های مختلف جهان هستی و ادوار بی پایان نام می برند. این گل در دوره اسلامی با تغییراتی در نقوش قالی و کاشیکاری عرضه شد.

نماد باستانی گل نیلوفر

جنبه تقدس نیلوفر به محیط آبی آن برمی گردد. زیرا آب نماد باستانی اقیانوس کهنی بود که کیهان از آن آفریده شده است. نیلوفر که بر روی سطح آب در حرکت بود به مثابه زهدان آن به شمار می رفت.خورشید خود منبع الهی حیات است و از این رو گل نیلوفر مظهر تجدید حیات شمسی به شمار می رفت. پس مظهر همه روشنگری ها، آفرینش، باروری، تجدید حیات و بی مرگی است. نیلوفر، نماد کمال است. زیرا برگ ها، گل ها و میوه اش دایره ای شکلند. و دایره خود از این جهت که کامل ترین شکل است، نماد کمال به شمار می آید.

نیلوفر یعنی شکفتن معنوی

 زیرا ریشه هایش در لجن است و با این حال به سمت بالا و آسمان می روید، از آب های تیره خارج می شود و گل هایش زیر نور خورشید و روشنایی آسمان رشد می کنند. نیلوفر کمال زیبایی نیز به شمار می رود. ریشه های نیلوفر مظهر ماندگاری و ساقه اش نماد بند ناف است که انسان را به اصلش پیوند می دهد و گلش پرتوهای خورشید را تداعی می کنند. 

معنویت نیلوفر آبی

نیلوفر نماد انسان فوق العاده یا تولد الهی است زیرا بدون هیچ ناپاکی از آب های گل آلود خارج می شود.گل نیلوفر در تاریخ ایران و در دوره های اشکانی و هخامنشی و ساسانی در حجاریها و تزیینات و جشنها و آیین ها حضور و بروز دارد به طوریکه در نقش برجسته طاق بستان شاپور دوم را می بینیم که تاج را از دست مهر «میترا» می گیرد و زیر پای مهر گل نیلوفری روییده است که حکایت از قدسی و معنوی و تبرک این گل در این آیین دارد.نیلوفر که به معنی نیروی فراوان ایزدی نیز ترجمه شده و معنی فر حکایت از فراوانی و سروری آن است همیشه حضوری آرامش بخش و نیلی و آبی سفید میان ایرانیان داشته است .  در کشورهای ایران، چین و مصر باستان و برخی کشورهای شرق آسیا، نیلوفر از جایگاه منحصر به فردی برخوردار است. در برخی کشورهای آسیایی، سازه های معماری را به شکل نیلوفر طراحی می کنند و روی لباس زنان نقش نیلوفر می زنند. می توان گفت، این گل مهربانی و دوستی مردم ایران را نشان می دهد. در آیین بودا و زرتشت نیز گل نیلوفر آبی نقش نمادین دارد و در برخی فرهنگ ها، نماد عارفی است که خود را از رذالت ها در امان نگه داشته است، زیرا نیلوفر آبی در مرداب می روید و زیبایی آن از محیط ناپاک مرداب سربرمی آورد.

                                         گل های انار تزئینی است و صرفا به دلیل شباهت آن با گل نیلوفر در تصویر آمده است