آفتاب دیانت، اخلاق و فرهنگ

به گواه و شهادت تاریخ،اندیشه های بزرگ همواره در هاله ای از غربت به سربرده و در قله ی بلند تنهایی جای گرفته اند و در افق اعلاء بر انسان ها تابیده و نور وجودی خویش را اشاعه داده اند، به همین سبب وجودشان ناشناخته و جلوه ی شخصیتی ایشان بدون معرفی مانده است. شهید بزرگوار انقلاب اسلامی و صاحب عقل و شخصیت ملکوتی یعنی آیت الله دکتر بهشتی (ره) مردی است از همین دسته، که در این نوشتار با درایت بر ویژگی ها و جلوه های شخصیتی ایشان نگرشی عمیق خواهیم داشت.ابعاد شخصیتی آن بزرگمرد در عرصه های گوناگون قابل بررسی است و ما به برخی از آنها اشاره می نماییم.

الف- شخصیت عبادی و اخلاقی : مهمترین موارد و مبانی آن را می توان چنین برشمرد:
 

1-توجه فراوان به نماز اول وقت: هیچ گاه چیزی نمی توانست او را از این فضیلت باز دارد. هنگام نماز،کارها را رها می ساخت و به سوی تکلم با خدا می شتافت و اگر جلسه ای بود و موقع نماز فرا می رسید،هم به وقت نماز تذکر می داد و هم خود را برای نماز آماده می نمود و مانعی را در این مسیر نمی پذیرفت.(1)
2-انسانی حق پذیر بود و به حق در این مسیر از اسوه های مهم اخلاق بود.(2)
3-فردی منظم و نظم از ابعاد مهم زندگانی وی بود؛زیرا مظهر نظم و انضباط و زندگی او سراسر نظم بود و همیشه وقت شناس و منظم و بدین وسیله مسیر موفقیت را پیمود و این امر از بارزترین ویژگی های مدیریتی ایشان نیز محسوب می شد و به نحوی موثر و مفید آشکار گردید.(3)
مرحوم مدرس مطلق همسر ایشان در این باره می گوید:«دکتر بسیار منظم بودند،هر چند ایشان یک مرد سیاسی بودند و در جلسات زیاد شرکت می کردند ،چیزی که از وی به یاد دارم این است که امکان نداشت دیرتر از موقع مقرر در جلسه ها حاضر شود. وی می گفت:ما تا نظم در کارهایمان نداشته باشیم، نمی توانیم کارهای مملکت را به پیش ببریم.»(4)
4-هم خوش خلق بود و هم با اخلاق،گشاده رویی و مهربانی و محبت و صمیمیت ایشان زبانزد بود. سعه ی صدر بسیار داشت.ایشان حتی در رای گیری های جلسات دفتر حزب جمهوری، هرگاه نظر مخالفش رای می آورد، طعنه ای نمی زد.آرا را می پذیرفت و در رای گیری خدشه ای نمی نمود تا بخواهد نظر خویش را تصویب نماید و یا بحث را دوباره مطرح کند.(5)وی همیشه صبور بود و در برابر آماج تهمت ها آدمی نبود که از میدان به در رود و در برابر اهانت ها و توهین ها حتی اندکی برآشفته شود.ایشان آدمی بود که تحمل این را داشت که اهانت ها را با بزرگواری گوش دهد و در آخر با استدلال و توجیهات منطقی بدان ها پاسخ دهد و چنین می نمود و حتی یک بار هم عصبانی نشد.(6)
5-از خصوصیات اخلاقی شهید بهشتی(ره)،تشویق و ترغیب همه ی اطرافیان و دوستانشان به انجام فعالیت های گروهی بود. ایشان بسیار آزاداندیش بود و در برخورد با آرا و انتقادات دیگران، همیشه اصول آزادی را رعایت می نمود و در وجود ایشان لطافتی بود که همه را جذب می کرد.(7)
6-فرد امیدواری بود و همیشه دوستان خود را به آینده امیدوار می نمود و به آنان روحیه می بخشید. در مجلس و محضر ایشان منفی بافی و اظهار یاس و دلسردی و دل مردگی نبود، بلکه مجلس تجدید نشاط در کار و تقویت روحیه و اراده و خوش بینی بود.(8)
7-تقوا از بارزترین ویژگی های عبادی و نیز راس ابعاد شخصیتی ایشان بود.همه ی کسانی که با ایشان آشنا بودند، به این ویژگی گواهی می دهند.او تنها از نظر لباس روحانی نبود، بلکه به حقیقت ایمان، روحانی بود. ایمان،اخلاص و تعبد در وجود او رسوخ یافته بود و علاقه خاص به نماز و تقرب الهی داشت و در این مسیر درس های خوبی به دیگران و همکاران خود می داد.(9)در تعبد الهی او باید به طرح لایحه قصاص درآن شرایط بسیار حساس سیاسی استناد نمود که چگونه در جو مسموم سیاسی آن موقع و درحالی که در مظان اتهام و شایعات ساخته دشمنان بود؛برای اجرای دقیق احکام اسلامی و مراعات حق الناس، لایحه قصاص را مطرح کرده و بزرگمنشانه از همه مخالفین خواست که آزادانه از آن انتقاد کنند و اشکالاتشان را بگویند.(10)

ب-شخصیت علمی و فرهنگی:
 

1-اولین حرکت فرهنگی وی در دوران زندگیش تاسیس دبیرستان دین و دانش بود که به کمک برخی از دوستانش شکل گرفت و خود مسئولیت آن را عهده دار شد، تا دانش آموز و دانشجوی مکتبی، دین و دانش را دو مقوله ی مجزا نداند، بلکه این دو را با هم فرا گیرد و او با این معیار نسیم و نوید سحری را به گوش جان جامعه رساند.(11)
2-حضور موثر در بخش برنامه ریزی و تدوین و تالیف کتب درسی دینی و قرآن مدارس کشور، گواهی بر بصیرت علمی و فرهنگی او بود.
3-شهید بهشتی (ره) فردی باهوش و با استعداد بود و علاوه بر دروس رایج در حوزه ها که از محضر اساتید گرانقدری چون مرحوم آیت الله العظمی بروجردی و امام خمینی (ره) آموخته بود، با معارف دیگری نیز،جز آن چه در حوزه تدریس می شد آشنایی داشت.وی علاوه بر زبان عربی ، به زبان های انگلیسی و آلمانی مسلط بود و فارسی را بسیار خوب می دانست، خوب می نوشت و خوب سخن می گفت. در دوران اقامت در آلمان مکتب ها و دیدگاه های فلسفی رایج در اروپا را به خوبی می شناخت و قبل از پیروزی انقلاب، درس های فلسفی در مکتب هگل و نیز اقتصاد را برای جوانان دانشگاهی تدریس می نمود و در این جلسات مستقیماً به متون اصلی هگل و نیز به کتاب کاپیتال مارکس مراجعه و از آنها استفاده می نمود.(12)
3-او فقیه و اصولی و فیلسوفی برجسته بود و در این عرصه ها زحمات بسیار کشید. در مسایل علمی اطلاعات بسیار داشت و از آگاهی وسیعی برخوردار بود و نوآوری هایی داشت که مخصوص خود او و نتیجه ی تفکر و تحقیق او بود. بیان صریح و قاطع و منطق نیرومندی داشت و کمتر اشخاصی بودند که جذب شخصیت علمی او مغلوب نگردند. از مسایل جهانی، انسانی و دینی آگاهی های بسیار داشت. با روش های علمی نوین دشمنان اسلام و نقشه های آنها را می شناخت .(13)
4-شهید بهشتی (ره) افکار بلند مدتی داشت.
متین و روشن بود و به اصطلاح علمی و فرهنگی آدم دوراندیشی بود و بسیار سیستماتیک کار می کرد. در مسایل علمی با طمأنینه و دقت نظر و نیز ملاحظه ی زمان و مکان عمل می نمود. محبوبیت علمی و فرهنگی او عام و تفکرش خاص و منحصر به فرد و بی نظیر بود. وی همیشه معتقد بود که طلبه باید زبان خارجی بداند که متون مکاتب مختلف را مطالعه نموده و مورد نقد، بررسی و تحلیل علمی قرار دهد. همچنین ویژگی های مثبت علمی را حتی در دشمنان خویش تحسین می نمود.(14)
5-از اخلاق علمی او این که همیشه اجازه نقد به دیگران و حتی فرزندان خود می داد و به هیچ وجه سرسپردگی علمی را تشویق نمی کرد و تقویت نمی نمود. او در مورد تابعیت محض و مطلق دغدغه داشت.(15)
6-کتابخانه ای داشت که بیشتر کتاب هایش به زبان خارجی بود تا فارسی و عربی، دیده می شد که پس از نماز جماعت که در خانه اش واقع در قلهک با جمعی از تحصیل کرده ها برگزار می کرد، مهندسین و دکترها بر سر واژه های آلمانی و انگلیسی با او بحث می کردند و از او نظر می خواستند که به راستی برای ما طلاب به عنوان هم لباس او غرور آفرین بود.(18)
7-شهید بهشتی (ره) عمری را در برنامه ریزی برای آموزش جوانان و تربیت علمی و فرهنگی آنان صرف کرد و همیشه در اندیشه حفظ آنان از خطرات انحرافی بود و در هر کار علمی و فرهنگی، با ایده ها و منطق اسلامی نظارت داشت و معتقد بود که یک عالم و فقیه باید دنیا را ببیند تا بتواند بر زوایای مختلف تمدن و فرهنگ غرب و شرق تسلط یابد و با دیدی وسیع تر به حل مسایل زمانه خود بپردازد و می فرمود:بدون آگاهی واقعی از غرب و فرهنگ آن،نمی توان به شیوه ای درست از ره آوردهای علمی و فرهنگی آن استفاده و علیه کژی های آن موضع گیری کرد.(17)
دکتر محمد غفرانی می گوید: وقتی در کلاس درسی در دانشکده الهیات تهران تاریخ اروپا را تدریس می کردند، آقای بهشتی به قدری سوالات دقیق و بدیعی می پرسید که انصافاً عرق استاد را در می آورد و به قدری هم مودب و عالم بود که اساتید نهایت سعیشان را برای پاسخگویی و اقناع علمی او به کار می گرفتند و اگر روزی به کلاس نمی آمد، استاد نفس راحتی می کشید و این ها همه حاکی از علم عظیم و معرفت و بینش دقیق او بود.(18)
آری! او همچنان که باید ناشناخته ماند و هنوز هم شناخته نشده است .روحش شاد و یادش گرامی.

پی نوشت:
 

1-ر.ک:مجموعه ی گلشن ابرار،ج2،ص 845؛
2-همان؛نیز ر.ک،مجله مرزداران سال دوم، شماره 22،ص 14.
3-ر.ک:مجله شاهد یاران ،شماره 8 ،تیرماه 1385،ص 15
4-ر.ک:مجله مرزداران ،همان ،ص 13
5-ر.ک:مجله ی شاهد یاران،شماره 8،مقاله با یاد بهشتی(دکتر غلامعلی حداد عادل)،ص 15
6-ر.ک:همان،کارنامه علمی و عملی شهید بهشتی در گفت و شنود شاهد یاران با مقام معظم رهبری حضرت آیت الله خامنه ای «مدظله العالی» ص 6
7-همان.
8-همان،ص 15.
9-همان.
10-همان،ص 5.
11-ر.ک:مجموعه گلشن ابرار،ج2،ص842؛نیز ر.ک:روزنامه جمهوری اسلامی ،شماره 4362،ص 12.
12-ر.ک:مجله شاهد یاران، ش 8،ص 16
13-گفت و گوی شاهد یاران با آیت الله سید عبدالکریم موسوی اردبیلی ،مجله شاهد یاران، شماره 8،ص 11.
14-ر.ک:مجله شاهد یاران،شماره 8،صص 21-18.
15-همان، ص 30.
16-خاطرات استاد مرحوم علی دوانی از آیت الله بهشتی (ره) .مجله شاهد یاران ، آفتابی در پس ابر، شماره 8؛ص 38.
17-ر.ک:همان؛ ص 38 و 41.
18- ر.ک:همان ، ص 64.
 

منبع: ویژه نامه بزرگداشت هفتم تیر/ ضمیمه روزنامه اصفهان زیبا/ تیرماه 1389