اسلام در اروپا (۱)

کلید واژه
 

اسلام ــ مسیحیت ــ یهود ــ آندلس ــ جنگهای صلیبی ــ امپراطوری عثمانی ــ شرق و غرب اروپا ــ بالکان ــ حنفی ــ شافعی ــ حنبلی ــ ظاهری ــ مالکی ــ شیعه ــ انگلستان ــ آلبانی ــ بلغارستان ــ صوفیه

مقدمه
 

برای بررسی اسلام و مذاهب اسلامی در اروپا ابتدا می بایست به پیشینه اسلام و نحوه ورود و انتشار آن در این نواحی بپردازیم . در بحث از انتشار و گسترش اسلام در اروپا ما با سه جریان عمده روبه رو هستیم، اولین جریان و قدیمترین آن به فتح کشور آندلس (اسپانیای کنونی) باز می گردد که توسط غازیان مسلمان و به رهبری طارق ابن زیاد انجام گردید و پس از مدت زمان اندکی تمامی این سرزمین تحت سیطره مسلمین قرار گرفت و در سراسر این سرزمین صوت اذان طنین انداز گشت. در این بخش به انتشار اسلام در دو کشور اسپانیا و انگلستان خواهیم پرداخت.
در جریان دوم جنگهای صلیبی را در پیش رو داریم که به زعم مؤلف تأثیر چندانی در انتشار اسلام در اروپا نداشته است. اما شایان ذکر است که این جنگهای طولانی که باعث ریخته شدن خون انسانهای زیادی شد سبب آشنایی غربیان با فرهنگ و تمدن اسلامی و در نتیجه به وجود آمدن عصر رنسانس شد که در پی آن کشور های اروپایی سیر صعودی توسعه را آغاز و برعکس سبب پسرفت مسلمین گردید. در همین دوران است که زمینه تفکر اسلام گریزی در غرب پایه ریزی می شود و به دستور کلیسا کتابهایی علیه اسلام و مسلمین برای جلوگیری از انتشار اسلام در اروپا نوشته می شود. و اما جریان سوم که به زعم مؤلف مهمترین جریان نیز هست به امپراتوری عثمانی و فتح کشورهای حوزه شبه جزیره بالکان توسط ترکان عثمانی باز می گردد. در این بخش به بررسی اسلام و مذاهب اسلامی در شرق اروپا (دو کشور آلبانی و بلغارستان) پرداخته خواهد شد.
اسلام در اسپانیا این کشور در جنوب غربی اروپا واقع است و از شمال با فرانسه و از غرب با پرتغال همسایه است. این سرزمین قبل از ورود لشگریان اسلام زیر سلطه گوتها بود. وضعیت این کشور و حالت اهالی آن در هیچ دوره ای به اندازه این زمان که زیر نفوذ سلاطین گوت بود آشفته و خراب نبوده است. اشراف و طبقات عالی از مالیات معاف و در عوض مالیاتهای سنگینی بر طبقه متوسط و ضعیف تحمیل می شد که سبب از بین رفتن صنعت آن کشور شد. از طرفی هم نازایی و بی حاصلی تمام آن کشور را فرا گرفته بود، درست مانند زمانیکه مسلمین را از آنجا اخراج کردند! یهودیان که عده ی زیادی از آنها در آنجا مسکن داشتند همیشه مورد تعقیب و آزار سلاطین و کشیشان و اشراف بودند. بر اثر این فشارها یهودیان دست به شورش زدند که به قدرت سرکوب گردید و از آن پس دارایی آنان ضبط گردید و آنهایی که جان سالم به در برده بودند، همگی محکوم به غلامی شدند. پیرانشان را در مذهب قدیم آزاد و جوانانشان را با سرنیزه به دین مسیح در آوردند.(1) بر اثر این فشارها مردم آن سرزمین انتظار یک منجی را می کشیدند که آمده و آنها را از ظلم و ستم طبقه اشراف نجات دهد. با این پیش زمینه است که در زمانیکه غازیان مسلمان به این سرزمین وارد شدند توانستند این مناطق را به زیر سلطه پرچم اسلام در آورند.

فتح آندلس
 

در سال 592 ــ 701 م آندلس توسط سپاهیان به فرماندهی طارق بن زیاد فتح گردید. با فتح این سرزمین دوران جدیدی در فرهنگ و تمدن آندلس آغاز گردید حکومت اسلام اختلافات طبقات را از میان برداشت و امتیازات نجیب زادگان و طبقات بالا را لغو کرد، اگر جزیه یا مالیاتی وضع می شد به طور مساوی همه را در بر می گرفت، مردم در باقی ماندن در آیین و مذهب خود آزاد بودند، مالکیت آنان بر اموال منقول و غیر منقول باقی ماند، داوری و حکمیت میان پیروان آیین یهود و مسیح را به عهده خود آنها واگذار کرده بودند، کسی را به اجبار به مسلمان شدن دستور نمی دادند، رفتار و سیاست حکومت اسلام به گونه ای بود که مردم آن سرزمین حکومت اسلام را بر سیاست های رومیان و گوتها ترجیح می دادند (2) به زعم نگارنده همین تسامح و آزاد اندیشی و عدالت محوری مسلمین بود که سبب گسترش اسلام در این سرزمین گردید. هر گاه تعصبات و تنگ نظری های خشک و جاهلانه نمود یابد، گرایش انسان ها از فرهنگ یا دینی به فرهنگ یا دین دیگر با چالش های بسیاری مواجه خواهد بود.
مذاهب فقهی آندلس
اوزاعی: با توجه به اینکه فرماندهان سپاه اسلام و اکثریت لشگر عرب را مسلمانانی تشکیل می دادند که از مشرق زمین آمده و از مکتب فقهی حاکم بر دارالخلافه ی پیروی می کردند بنابراین فقها و علمای دهه های اول حکومت عرب بر آندلس از فتاوی و آرای فقهی امام اوزاعی (م 157 ه ــ 774 م) فقیه بزرگ شام پیروی می کردند و آنان که از آندلس برای آموزش و تعلیم فقه به مشرق زمین می آمدند در مکتب اوزاعی آموزش می دیدند. از جمله فقهایی که این مکتب را ترویج می کردند باید از حسن بن عبدالله صنعانی که از یاران حضرت علی (روحی فداه) بود، یاد کرد که مردم آندلس به وجود او در میان خود افتخار می کردند.(3)
مالکی: انتشار این مذهب در آندلس مرهون خدمات و تبلیغات سه فقیه بزرگ است. عبدالملک بن حبیب سلمی، یحیی بن یحیی لیثی، عیسی بن دینار. عبدالملک در سال 180 در غرنطه به دنیا آمد پس از آموزشهای اولیه در آندلس به مدینه رفت و به خدمت امام مالک رسید و مجذوب وی گردید پس از بازگشت از مدینه به ترویج این مذهب پرداخت و کتاب الواضحه ی را در فقه مالکی تألیف نمود. وی در سال 238 ق در قرطبه وفات نمود. یحیی بن یحیی لیثی: از تاریخ تولد وی اطلاعاتی در دست نیست ولی تاریخ وفات وی را در سال 234 ق ثبت کرده اند. وی مردی عالم و با تقوا بود، هیچ گاه پیشنهاد خلفا را برای وزارت و مقام قاضی القضاتی نپذیرفت و این موجب محبوبیت او در میان مردم شد و او تنها به تقاضای خلفا در تعین قضات آندلس با آنان مساعدت می کرد، وی در انتخاب قضاوت به فقهای مالکی نظر داشت و قضات را از میان آنها انتخاب می کرد و این خود سبب شیوع و نفوذ مذهب مالکی در آندلس گردید. عیسی بن دینار: در شهر طلیله به دنیا آمد و در آن شهر و پس از آن در قرطبه تعلیم دید و در سفر به شرق از عبدالرحمن بن قاسم که از اصحاب مالک بن انس بود فقه آموخت. وی منصب قاضی قرطبه را داشت و در اواخر عمر تصمیم گرفت عمل به رأی را رها کرده و مردم را فقط به احادیث روایت شده رجوع دهد و به همین دلیل کتابی به نام الهدایه ی نوشت. این حزم درباره این کتاب می گوید عالی ترین کتابی است که در معانی فقهی بر مذهب مالک جمع آوری شده است.(4)
حنبلی: تقی ابن مخلد از فقها و محدثان آندلس بود که مانند سایر فقها برای آموزش فقه به مشرق رفت و در بغداد به حلقه درس احمد بن حنبل پیوست و از وی فقه و حدیث آموخت. آثار: کتاب الحدیث؛ فتاوی الصحابه ی و التابعین.
شافعی: در نیمه دوم قرن سوم ق قاسم بن محمد بن سیار از موالی هشام بن عبدالملک، از شاگردان ابو ابراهیم مزینی با افکار و آراء امام شافعی از شرق به آندلس آمد و در قرطبه و مسجد جامع آن به تدریس فقه مشغول شد. به این ترتیب مذهب شافعی در آندلس شایع گردید و پیروانی یافت و از تألیفات او کتاب الایضاح فی الرد علی المقلدین است. با گرایش ابن حزم دانشمند یکه تاز آندلس به مذهب شافعی این مذهب رونق تازه ای یافت، ولی دیری نپایید که ابن حزم مذهب ظاهری را ترجیح داده و مروج آن شد.(5)
ظاهری: این مذهب منسوب به ابو سلیمان داود بن علی خلف اصفهانی است، او در سال 200 ق در کوفه متولد شد و در سال 270 در بغداد در گذشت. وی ابتدا پیرو مذهب شافعی بود. وی اصل حجیت قیاس و رأی را انکار و تقلید از ائمه اربعه اهل سنت را حرام داشت و استخراج احکام اسلامی را بر اساس ظاهر قرآن و حدیث بنیان گذاشت. این مذهب تقریباً هم زمان با مذهب شافعی بوسیله عبدالله بن محمد بن قاسم متولد 272 ق وارد آندلس شد. وی در ترویج مذهب ظاهری کوشش بسیار کرد ولی با مخالفت علمای مالکی و نفوذ آنان در آندلس در کار خود توفیقی نداشت تا اینکه مندر بن سعید بلوطی پس از تعلیم در مشرق به آندلس بازگشت و به ترویج این مذهب همت گماشت و ترویج این مذهب در آندلس مرهون کوشش و دانش اوست. آثار: الانباه علی الستنباط الاحکام من کتاب الله ــ الابانه عن حقایق الاصول الدیانه ی.
وی در سال 355 وفات یافت و با مرگ او فعالیت ظاهریان در پرده خاموشی رفت تا روزگار ابن حزم که طرفدار و مبلغ این مذهب شد . 6 آندلس تنها سرزمینی در اروپا بود که اغلب مذاهب فقهی در آن ظهور یافته بودند که این مطالب نشانگر توسعه علم و دانش در میان مسلمین آن سرزمین است .

اسلام در انگلستان
 

انگلستان کشوری است واقع در غرب اروپا. در این کشور آزادی عقیده و مذهب وجود دارد بدین سبب در این کشور تنوع مذاهب فراوان به چشم می خورد. این مذاهب را در هشت گروه می توان جای داد.
1)مسیحیان کاتولیک 2)پروتستانها 3)جامعه یهودیان که اغلب دارای ریشه ی پرتغالی و اسپانیایی هستند 4)جامعه سیکها 5)جامعه هندو 6)بودیزم 7)زردشتیان و مزدکیان که به عنوان جامعه پارسیان شناخته می شوند 8)جامعه مسلمین که بزرگترین اقلیت مذهبی در بریتانیا هستند.(7)
تقریباً از جمعیت 55 ملیون نفری بریتانیا قدری بیش از سه ملیون نفر وابسته به اقلیت های قومی و نژادی اند که بزرگترین اقلیت نژادی این کشور هندی های تبعه انگلیس با 845000 نفر و سپس ایرلندی ها با 838000 نفر و کمترین اقلیت چینیها هستند.(8)
تاریخ مسلمانان در این کشور به بیش از یک قرن گذشته باز می گردد، یعنی زمانی که گروه هایی از مسلمانان کارگر برای کار در بنادر و کارخانه ها در پی دوران استعماری وارد این کشور شدند، و عده ای از آنها به طور طبیعی برای بر پایی نماز، نمازخانه هایی که در آن به ادای فرایض دینی بپردازند، را ساختند. اولین جالیه عربی در بریتانیا جالیه یمنی بوده که تعدادی از آنها به عنوان کارگر در حدود یک قرن پیش وارد بریتانیا شدند و به مرور زمان افزایش یافته اند و در مناطق شمال بریتانیا متمرکزند.
در نیمه اول قرن 20 مسلمانان از شبه قاره هند به این کشور مهاجرت کردند. دامنه این مهاجرت در دو دهه 50 و 70 گسترش یافت. در میان مهاجران به این کشور مسلمانانی از کشورهایی مانند جامایکا بودند.
طبق آخرین آمار و ارقام مسلمانان انگلستان حدود 3 در میلیون نفر ذکر شده اند. هر چند اکثر قریب به اتفاق مسلمانان ساکن این کشور از مهاجران شبه قاره هند حدود یک سوم از پاکستان 10 در صد بنگلادش 10 درصد هند هستند اما تعداد قابل ملاحظه ای نیز از خاورمیانه، جنوب شرقی آسیا، آفریقا و انگلیسی های بومی نیز در جامعه مسلمانان حضور دارند. اگرچه مسلمانان را تقریباً در هر شهر کوچک و بزرگی در انگلستان می توان مشاهده نمود. ولی تمرکز آنان در شهرهای لندن، بیرمنگام، برادفورد، منچستر، لستر، شفیلد، لیدرز و گلاسکو می باشند.(9)

پی‌نوشت‌ها:
 

* دانشجوی رشته ادیان و مذاهب.
1.آندلس یا تاریخ حکومت مسلمانان در اروپا؛ 9 ــ 6
2.اسلام در غرب 30 ــ 12
3.همان 268.
4.همان 273 ــ 269 .
5.همان 275 ــ 274 .
6.همان 276 .
7.اسلام و مسلمانان در انگلستان 8 ــ 7 .
8.همان 18 .
9.همان 31 ــ 30 .
 

منبع: نشریه فکر و نظر شماره 10-11
ادامه دارد...