«دونالد ترامپ» رئیس جمهوری ایالات متحده آمریکا چندی پیش «رکس تیلرسون» وزیر خارجه این کشور را از کار برکنار کرده و «مایک پمپئو» رئیس سازمان سیا را به جای وی در این پست منصوب کرد. با این حال باید گفت که اقدام ترامپ در برکناری رکس تیلرسون موجب برانگیخته شدن تعجب ناظران سیاسی نشد چراکه اختلافات میان رئیس جمهوری ایالات متحده و تیلرسون دیگر موضوعی نبود که محرمانه باشد. کاخ سفید در بیانیه ای پس از برکناری رکس تیلرسون اعلام کرد: «ترامپ مطمئن است مایک پمپئو وزیر جدید امور خارجه این کشور فرد مناسب این سمت در مقطع بسیار حساس کنونی است». در همین حال یک مقام ارشد کاخ سفید اعلام کرد دونالد ترامپ قصد دارد در آستانه گفت گوها با کره شمالی و مذاکرات متعدد تجاری، تیم جدیدی را در وزارت خارجه این کشور مستقر کند.
هسته اصلی اختلافات ترامپ و تیلرسون
از مدتی پیش اختلافات میان ترامپ و تیلرسون بر سر مسائل مختلف آشکار شده بود. تیلرسون به بازسازی ساختار وزارت خارجه ایالات متحده برای ورود به پرونده های منطقه ای اعتقاد داشت و نسبت به توافق هسته ای با ایران نیز بر این باور بود که این توافق باید حفظ شود. این درحالی است که ترامپ همواره تاکید کرده بود که توافق هسته ای با جمهوری اسلامی ایران یا باید اصلاح شود و یا به کلی لغو گردد. از سوی دیگر، مواضع تیلرسون در قبال بحران میان قطر و کشورهای تحریم کننده با آنچه که از ترامپ مشاهده می کردیم، زاویه داشت. ترامپ در مواضعش هرچند تلاش می کرد که خود را بی طرف جلوه دهد اما در نهایت نمی توانست نزدیکی بی حد و حصرش به عربستان و متحدان آن را پنهان کند. این درحالی است که تیلرسون دیدگاه دیگری در این خصوص داشت. یکی دیگر از اختلافات اساسی و ریشه ای ترامپ و تیلرسون در اقدام رئیس جمهوری آمریکا درقبال پرونده «مساله فلسطین» خلاصه می شود. ترامپ با سپردن پیگیری پرونده منازعه میان فلسطین و رژیم صهیونیستی به دامادش «جرد کوشنر» عملا وزارت خارجه را از دنبال کردن یکی از پیچیده‌ترین پرونده های منطقه کنار گذاشت و همین مساله زمینه های نارضایتی تیلرسون از وضع موجود را فراهم آورد.
ایجاد تغییرات بنیادین
تغییراتی که ترامپ به عنوان رئیس جمهوری ایالات متحده آمریکا در ساختار سیاسی و امنیتی این کشور به وجود آورده است نشان از آن دارد که وی به دنبال ایجاد تغییر و تحولی بنیادین در تصمیمات و گام های خود در قبال مسائل سرنوشت ساز منطقه ای و بین المللی است. انتصاب «جینا هاسپل» از افسران اطلاعاتی کهنه‌کار آمریکایی به عنوان رئیس سازمان سیا و انتصاب پمپئو به عنوان وزیر خارجه در کنار جیمز ماتیس، وزیر دفاعی که مواضعش با ترامپ مطابقت دارد، حاکی از آن است که رئیس جمهوری ایالات متحده حلقه ای از همفکرانش را پیرامون خود گردآورده تا در کنار اغلبیت جمهوری خواه کنگره به اهداف وی جامه عمل بپوشانند و ساز مخالف نزنند؛ به ویژه در این برهه حساس که مذاکرات سرنوشت ساز با کره شمالی نیز در پیش است.
اهداف پشت پرده تغییرات
همانگونه که پیشتر گفته شد، ترامپ مجموعه ای از همفکران خود را پیرامونش جمع کرده تا دیگر برای پیاده سازی های سناریوهای کاخ سفید درخصوص مسائل مختلف ساز مخالف نشنود. اما اهداف آمریکا در چه زمینه هایی محقق نشده و ترامپ برای دستیابی بدان تلاش می کند؟ در واقع، منازعه میان ایالات متحده و روسیه آنگونه که آمریکایی ها انتظار داشتند به نفع آنها پیش نرفته است. در این میان، نتایج جنگ های نیابتی در کشورهای مختلف منطقه هم که تاکنون عمدتا به زیان ایالات متحده آمریکا تمام شده، خشم رئیس جمهوری آمریکا را به دنبال داشته است. این را نیز اضافه کنید که ترامپ اعتقاد دارد فشارها علیه ایران باید بیش از پیش افزایش یابد. لذا رئیس جمهوری آمریکا بر این اعتقاد است که برای پیاده سازی اهدافش به گام ها و تصمیماتی به مراتب قلدرمآبانه‌تر و شدیدتر نیازمند است.
علاوه بر این، در سوریه نیز رئیس جمهوری آمریکا بر این باور است که علی رغم مخالفت های مقامات ترکیه، حمایت های تسلیحاتی از یگان های کُردی مستقر در شمال سوریه باید به صورت فزاینده ای گسترش پیدا کند. وی همچنین نگران افزایش نفوذ ایران در نقاط مختلف عراق بوده و بر لزوم جلوگیری از افزایش این نفوذ تاکید دارد. رئیس جمهوری آمریکا همچنین به دنبال آن است تا فشارها بر مقامات دولت مرکزی بغداد به منظور فاصله گرفتن آن از ایران را تشدید کند. این درحالی است که وی درصدد تشدید بیش از پیش فشارهای گوناگون علیه حزب الله لبنان نیز هست؛ کما اینکه ترامپ در صدد تحت الشعاع قرار دادن دستاوردهای سپاه پاسداران ایران در عرصه خارجی هم برآمده است. تمامی این مسائل موجب متوسل شدن وی به انجام تغییرات گسترده شده است.
تشدید فشارها علیه متحدان
یکی دیگر از اهداف رئیس جمهوری ایالات متحده آمریکا از تغییرات در ساختار سیاسی و نظامی این کشور، تشدید فشارها بر متحدان واشنگتن در راستای اتخاذ مواضع ضد ایرانی است. در این میان، دونالد ترامپ کشورهای ترکیه، قطر و پاکستان را هدف قرار داده است و قصد دارد تا مقامات آنها را به منظور اتخاذ رویکردی ضد ایرانی به شدت تحت فشار قرار دهد. طبیعی است که ترامپ برای عملیاتی ساختن این پروژه خود به جمعی از همفکران خود در کاخ سفید، وزارت خارجه، وزارت دفاع و سازمان سیا نیازمند بوده و در راستای ایجاد انسجام میان این نهادها و سازمان ها با نوع تفکر خود، تلاش کرده است.
احیای امید در تحقق «معامله قرن»
ازجمله دیگر اهداف تغییرات اخیر ایجاد شده در آمریکا توسط رئیس جمهوری این کشور باید به مساله «معامله قرن» اشاره کرد. ترامپ به دنبال احیای امیدها برای تحقق «معامله قرن» در پرونده فلسطین است. با تغییری که در وزارت خارجه آمریکا ایجاد شد، بدون شک از این پس این وزارتخانه که تا پیشتر در قبال مساله فلسطین در انزوا قرار داده شده بود، نقش اصلی خود به دستور ترامپ را بازیابی خواهد کرد تا بتواند همه چیز را مطابق منافع و مصالح اسرائیل پیش ببرد. ترامپ همواره نشان داده است که به تحقق منافع کلان اسرائیل التزام دارد و درست به همین دلیل است که تصمیم به انتقال سفارت واشنگتن به بیت المقدس همزمان با سالروز فاجعه اشغالی فلسطین را اتخاذ کرده است.
سیاستی که ثابت می ماند
با وجود تغییرات ایجاد شده توسط ترامپ اما استراتژی کلان آمریکا در قبال بحران میان کشورهای عربی، ثابت باقی خواهد ماند. استراتژی آمریکا در برابر این بحران مبتنی بر تقویت عربستان سعودی و متحدانش یعنی مصر، امارات و بحرین است. در این میان حتی اگر ضرورت اقتضاء کند، آمریکایی ها حاضر خواهند بود که در راستای تضعیف قطر نیز گام بردارند. اینگونه به نظر می رسد که ترامپ در دیدارهای آینده خود با سران کشورهای متخاصم در «کمپ دیوید» فشارها بر قطر را تشدید می کند تا بدین ترتیب منافع متحدانش تامین گردد. حتی ممکن است رئیس جمهوری آمریکا، قطر را به انتقال پایگاه های خود از این کشور به امارات تهدید کند.
*نویسنده و پژوهشگر مسائل استراتژیک
