مقام چهارگاه

گذری بر تلاوت ترتیل
 

یکی دیگر از نغمه هایی که در تلاوت ترتیل کاربرد دارد، مقام چهارگاه است. این نغمه خاستگاه ایرانی دارد و حتی می توان گفت یک آهنگ فارسی است و امروزه در سرزمین اعراب، رنگ و بوی عربی گرفته و در قرائت قرآن به نام مقام «عجم» از آن استفاده می کنند. یکی از معروف ترین قطعاتی که در این نغمه اجرا شده است، شعر معروف: «کجایید ای شهیدان خدایی بلاجویان دشت کربلایی».
هم چنین تلاوت سوره مبارکه تکویر استاد عبدالباسط، که به شکلی زیبا در این مقام اجرا گردیده است. مقام چهارگاه معمولاً در آیاتی با مضامین دعا، بهشت، توبه، معجزات، نشانه ها و آیات الهی اجرا می شود و در واقع نغمه ای است که علی رغم جذابیت و سادگی اش، حالت یادآوری و خاطره انگیزی دارد و برخی گوشه هایش انسان را متأثر از حزنی معنوی می گرداند. هم چنین در ایجاد شور و هیجان در شنونده بسیار موثر است.
تقریباً بیشتر اساتید قرائت از نغمه چهارگاه در تلاوت ترتیل استفاده نموده اند. هرچند در این بین، بهترین اجرا از آن اساتیدی مانند: محمد صدیق منشاوی، سعد الغامدی و مشاری العفاسی می باشد. این نغمه معمولاً بعد از مقام رست اجرا می شود. مثال:
1-استاد محمد صدیق منشاوی:صفحه سوم سوره بقره.
2-استاد سعد الغامدی: سوره انعام از ابتدا تا آیه 18.
3-استاد مشاری العفاسی: سوره بقره از آیه 90تا101.
عزیزانی که قصد دارند این نغمه را فراگرفته و در تلاوت ترتیل اجرا نمایند، ابتدا باید تلاوت استاد منشاوی را با تمرین و تکرار یاد گرفته و سعی کنند درست مانند ایشان در آیات دیگر اجرا نمایند و پس از آگاهی و تسلط کافی، تلاوت های سایر اساتید که در این نعمه اجرا شده است را گوش داده و قطعات و ردیف های مورد نظر را جدا ساخته و با تلفیقی زیبا اجرا نمایند.
شما می توانید پس از قرائت نغمه بیات به نغمه رست منتقل شده و سپس نغمه چهارگاه را اجرا نمایید.(بیات -رست-چهارگاه)
در پایان لازم به ذکر است که برخی از اساتید زمانی که این مقام را تلاوت می کنند، وارد نغمه صبا نیز می شوند، به عبارت دیگر نغمه چهارگاه را با نغمه صبا ترکیب می کنند، شاید دلیل آن، برخی از خصوصیات مشترک این دو نغمه باشد، مانند حزن و سوزی که در آن ها وجود دارد. هم چنین در قرائت تحقیق برخی از قاریان، نغمه ماهور را با نغمه چهارگاه ترکیب می کنند، هم چنان که استاد شحات محمد انور در سوره مبارکه مائده در آیه 114:«... ربنا انزل علینا مائده من السماء تکون لنا عیدا...»هم زمان با قرائت چهارگاه، در مدّ «مائده برمی گردد و سبب زیبایی و جذابیت خاصی شده و شما می توانید قطعه را گوش داده و از آن حظّ و بهره معنوی ببرید.
منبع: نشریه نسیم وحی شماره 28