پیام آور حقایق دین

مداحی در نگاه رهبر معظم انقلاب اسلامی
بیست و چند سال است که رهبر به صورت مداوم با مداحان دیدار دارند؛ رسم و عادتی که نشان از اهمیت مساله در نگاه ایشان دارد: نگاهی که شیبه نگاه امام است و برگرفته از سیره معصومین که در آن برای ماحین و شاعرانی امثال دعبل و کیمت و سید حمیری جایگاهی خاص وجود داشت. محور حرف ها در این دیدارها مسائلی مثل اهمیت مداحی، محتوای شایسته و باید و نبایدهایی پیرامونخود مساله مداحی است. مداحی در نگاه رهبر چهار رکن دارد: صورت خوب و آهنگ خوب که مربوط به خود مداح است. ساختار شعر که باید از سطح بالای هنری برخوردار باشدو به وسیله شاعر تأمین می شود. رکن چهارم که محتوای مداح است و باید تبیین کننده حقایق باشد و مثل خورشید بر جان مخاطب بتابد. در کنار توصیه هایی در هر یک از این چهار محور، رهبر انقلاب برای خود مداح هم وظایفی قائلند تا پالایش درونی اتفاق بیفتد و خاصیت طراوت بخشی از دست نرود. آنچه در ادامه می خوانید، گزیده ای ازبیانات رهبر انقلاب در سلسله دیدارهای مداحان است.

مداحی، استخدام هنر برای انتقال مفاهیم والا
 

ما مسلمان ها و به خصوص ما شیعیان امتیازی داریم که دیگر ملیت ها و ادیان این امتیاز را را به قدر ما ندارند و آن عبارت است از اجتماعاتی دینی که به شکل رو به رو، چهره به چهره، نفس به نفس تشکیل می شود که این را در جاهای دیگر دنیا و درادیان دیگرکمتر می شود پیدا کرد. هست؛ نه به این قوت، نه به این وسعت، نه به این تأثیر گذاری و محتواهای راقی. فرض بفرمایید برای کسانی که با زبان قران آشنا هستند، آیات کریمه قران با صوت خوشی رو به رو تلاوت شود؛ این تأثیرش تأثیر بسیار بالایی است. ماجرای مدح خوانی و ستایشگری مداحان ما از این باب است؛ استخدام هنر برای انتقال مفاهیم والا و با ارزش که تا اعماق جان مخاطب نفوذ کند.(1)

محبت، اصل سحرآمیز
 

مردم محبتی دارند که باید بر اثر خواندن و گفتن شما، عمیق و ریشه دار و تند و آتشین و برافروخته بشود. تشیع، آیین محبت است. خصوصیت محبت تشیع است. کمتر مکتب و مسلک و دین و آیین و طریقه ای مثل تشیع با محبت کار داشته است. علت این هم که چنین فکری تا امروز مانده- در حالی که این همه با آن مخالفت کرده اند- این است که ریشه در زلال محبت داشته و دین تولی و تبری و آیین دوست داشتن و دشمن داشتن است و عاطفه در آن، با فکر هماهنگ و همدوش است. چیزهای خیلی مهمی است. اصل خیلی سحرآمیز و عجیبی است. (2)

پیام آوران حقایق دین باید بود
 

وقتی آنجا می ایستید برای خواندن، احساس کنید که به عنوان یک مبلغ دین، به عنوان یک پیام آور حقایق دینی، در اثر گذارترین شکل، آنجا ایستاده اید. اگر این احساس وجود داشت، آن وقت انتخاب شعر محدودیت پیدا می کند، کیفیت ادامه حدودیت پیدا می کند، انسان هایی که می خواهند این مسؤولیت را انجام بدهند، محدودیت پیدا می کنند، چاره ای هم نیست. این کار را خود شما باید بکنید، کار خود مداح هاست. (3)

سرمایه محبت و معرفت مداح باید زیاد شود
 

شما مداحان و گویندگان فضایل اهل بیت بهترین کسانی هستند که می توانید حلقه عمل را به حلقه محبت وصل کنید و یک سلسله و زنجیرهای واقعی به وجود بیاورید. تا کسی اهل محبت نباشد، قاعدتا وارد این وادی ای که شما هستید، نمی شود. آن کسی که قدم در این وادی می گذارد، لابد مایه محبت و استعداد و قابلیتی دراو هست. آنچه وظیفه هر انسانی است، این است که سرمایه ها را زیاد کند. سعی کنید این سرمایه محبت و معرفت زیاد بشود. هر کس در هر سطحی که سرمایه های معنوی هم مثل سرمایه های مادی است که گاهی تمام می شود. اگر به آن اضافه نکردید، تمام خواهد شد. (4)

خطای مداح، خطای سخت تر و سنگین تر است
 

اگر ما خطایی انجام دهیم، خطای ما مثل خطای مردم عادی نیست؛ سنگین تر و سخت تر است. اگر ما خدایی نکرده کسی را به وادی ضلالت و گمراهی انداختیم، با عمل مشابهی دیگری تفاوت دارد. مداح ها بدانند چه می خوانند و چه می گویند. صدای خوش، آهنگ قشنگ، موقعیت ممتاز، تریبون خوب، اقبال فراوان؛ امروز هم که جوان ها بحمدالله جامعه و کشور ما را با صفای دل خودشان مصفا کرده اند- این همه جوان در این کشور وجود دارد- همه متوجه شماست. شما چه می خواهید به مردم بدهید. (5)

چهار پایه اصلی مداحی
 

اگر چهار پایه اصلی مداحی- یعنی صدای خوش، آهنگ درست، لفظ خوب و مضمون حقیقی متناسب با نیاز- کامل باشد؛ بهترین وسیله تبیین است و تأثیرش از منبر و درس فقهی ای که ما می گوییم بیشتراست. صوت و آهنگ به وسیله خود آقایان مداحان تأمین می شود، اما لفظ و معنا باید به وسیله شاعر تأمین شود. کسی که مداحی می کند، باید خودش را روی منبر ببیند و مستمعنا را کسانی مشاهده کند که می خواهند از او چیزی بیاموزند. با این نیت و انگیزه پشت تریبون یا منبر مداحی قرار گیرد. (6)

مجلستان را تقسیم کنید: معارف و مدایح
 

منبرتان را، مجلستان را تقسیم کنید به دو قسم: قسم اول، معارف و اخلاقیات. ما امروز به اخلاقیات احتیاج داریم، به معارف احتیاج داریم. امروز احتیاج داریم که نسل موجود ما، نسل جوان ما، با امید، با نشاط، با خوش بینی به آینده، با ایمان به خدا، با پیوستگی قلبی به اهل بیت بار بیاید. ما احتیاج داریم که جوان ما امروز افتخار کند به اینکه متعلق به ایران اسلامی است؛ افتخار کند به وجود امام، افتخار کند به جمهوری اسلامی؛ افتخار کند به دین خود و به مذهب خود و به پیروی اهل بیت. ما امروز به جوانی احتیاج داریم که بداند سر نوشت خود او و سرنوشت خانواده بزرگ او وابسته به کار و تلاش اوست. یک قسم منبر هم مربوط به مدایح و مراثی اهل بیت است. (7)

بایستی به صدق واقعه پایبند بود
 

در مرثیه خوانی بایستی به صدق واقعه پایبند بود. درست است که شما می خواهید مستمع خودتان را بگریانید، اما این گریاندن را به وسیله هنرنمایی در کیفیت بیان واقعه تأمین کنید، نه در ذکر واقعه ای که اصل ندارد. ما در گذشته ها سراغ داشتیم- ان شاءالله حالا آن جور نیست- که بعضی ها فی المجلس یک چیزی را جعل می کردند؛ نکته ای همان جا به ذهنش می آمد، می دید خوب است، موقعیت خوب است، همان جا می گفت و از مردم اشک می گرفت! این درست نیست. اشک گرفتن از مردم که هدف نیست؛ هدف، آمیختن این دل اشک آلود- که اشک را به چشم می رساند و چشم را اشکبار می کند- به معارف زلال است؛ البته با هنرنمایی. (8)

نوآوری در امتداد شیوه گذشتگان
 

به جوان ها توصیه می کنم شیوه های پیشکسوت ها را به کلی کنار نگذارند، دست نکشید. من با نوآوری موافقم؛ نوآوری هیچ اشکالی ندارد اما اگر بخواهید در این نوآوری کمال پیدا کنید، بایستی این نوآوری در امتداد شیوه گذشتگان باشد. «لعلی محظوره الا علی من بنی فوق بناء السلفی» یک طبقه ساخته اند، شما روی آن طبقه یک طبقه بسازید؛ دیگری بیاید روی آن طبقه شما یک طبقه بسازد؛ آن وقت بنا می شود مرتفع. محسنات استادان، پیشکسوت ها و کسانی را که در این کار از شما یک پیراهن بیشتر پاره کرده اند، یاد بگیرید و چیزی بر آن اضافه کنید. شیوه های جدید این جوری درست بشود، خوب است. (9)

چیزی را بخوانید که معقول باشد
 

توجه کنید، چیزی را بخوانید که معقول باشد. البته نه اینکه انسان هر چه معقول است، ازخودش بسازد و بخواند! نه آن را به اصول و واقعیت هایی متکی کنید. البته گزاره هر حدیثی، وقتی که هنری باشد با پیرایه هایی همراه خواهد بود. آن پیرایه ها ایرادی ندارد؛ منتها به شرط اینکه آن پیرایه ها همه چیز نشود. اصل را باید از واقعیت هایی که هست گرفت؛ منتها آن را با بیان هنری پیرایه لازم بخشید و گفت. (10)

عصبیت های بین المذاهبی نباید تحریک شود
 

یکی از چیزهای که من به خصوص می خواهم تکیه کنم، مساله «انسجام اسلامی» است که ما گفتیم . انسجام اسلامی یعنی عصبیت های بین المذهبی مسلمان ها نباید تحریک شود. شما نباید کاری کنید که عصبیت آن مسلمان غیر شیعه علیه شما تحریک شود؛ او هم متقابلا نباید کاری کند که غیرت و عصمت شما را علیه خودش تحریک کند. (11)

مدح بی معنا: تعریف از چشم و ابرو
 

چیز دیگری که بنده در بعضی خوانندگان جلسات مداحی اطلاع پیدا کردم، استفاده از مدح ها و تمجیدهای بی معناست که گاهی هم مضر است. فرض کنید راجع به حضرت ابوالفضل صحبت می شود؛ بنا کنند از چشم و ابروی آن بزرگوار تعریف کردن؛ مثلا قربون چشمت بشم! مگر چشم قشنگ در دنیا کم است؟ مگر ارزش ابوالفضل به چشم های قشنگش بوده؟! اصلا شما مگر ابوالفضل را دیده اید و می دانید چشمش چگونه بوده؟! اینها سطح معارف دینی ما را پایین می آورد. معارف شیعه در اوج (12) اعتلاست.

مفاهیم بلند اسلامی باید در شعر باشد
 

یکی از چیزهایی که باید در این اشعار باشد، عبارت از مفاهیم بلند اسلامی – مثلا در باب توحید یا نبوت – است بهترین اشعار قدما درباب توحید و نبوت، همین مدایحی است که شعرای بزرگ ما در مقدمه دیوان ها و مثنوی هایشان ذکر کرده و گفته اند. این اشعار شعرای بر جسته، مضامینی قوی و حقیقتا روشنگر دارد که انسان می تواند پیامبر یا امام یا فاطمه زهرا(سلام الله علیها) را با مضمون این اشعار بشناسد. (13)

آهنگ باید متین باشد
 

آهنگ باید سنگین، متین و متناسب با محتوایی باشد که شما دارید عرضه می کنید؛ خدای نکرده به سمت آهنگ های حرام و آهنگ هایی که گناه است، سوق پیدا نکند. این هم خیلی نکته اساسی و مهمی است. هر شعری، هر تصنیفی، هر ترانه و آهنگی که خوانده شد، قابل تقلید نیست. چیزهایی هست که خودش فی نفسه حرام است؛ اگر وارد عرصه مداحی و بیان حقیقت و بیان خدا و پیغمبر شد، آن وقت حرمتش دو برابر خواهد شد بنابراین آهنگ هنرمندانه و خوب و متناسب و شعر خوب و صدای خوش و شاید از همه بالاتر دل پاک و مطهر و بااخلاص مداح محترم، لازم و مهم است.(14)

تقلید از موسیقی مبتذل غرب، بازی با مداحی است
 

بازی کردن با مساله مداحی سزاوار نیست. مداحی را به صورت یک کار صرفا سطحی، شکلی، ظاهری درآوردن، آن را عبارة اخرای تقلید از یک کار مبتذل غربی قرار دادن، هیچ جایز نیست. این را توجه بکنید، به خصوص جوان ها که توی این صراط وارد می شوند. هیچ اشکالی ندارد که از شعری با زبان مردم استفاده شود، لیکن با مضمون درست و صحیح. چنانچه مداح و خواننده ما و ستایشگر اهل بیت از کسانی که خودشان غذق در حیرت و بدبختی اند- وادی هنری غرب، به خصوص هنر موسیقی شان که به ابتذال کشانده شده- و در وادی حیرت و سردرگمی شیطانی و نه حیرت رحمانی هستند، این کار شریف و پاکیزه و مقدس را الگوگیری کرد، این کار ناسزاوار است: کار ناشایستی است. (15)

باید بر ذهن ها تابید
 

امروز مثل خیلی از دوران های دیگر تاریخ، ما جریان ولایت و دوستداران ائمه (ع) به تبیین احتیاج داریم؛ گفتن، بیان کردن، روشن کردن وحقایق را در معرض بینایی و دانایی انسان ها قرار دادن.
اگراهمیت تبیین نبود، امام صادق (ع) شاعری مثل «کمیت» را آن گونه مورد عنایت قرا رنمی داد ؛ یا امام هشتم (ع) «دعبل» را؛ یا امام چهارم (ع) «فرزدق» را. شعرای معروفی که شما اسم هایشان را شنیده اید
- مثل فرزدق، کمیت و دیگران، اینها سلمان زمان خودشان نبودند؛ اینها در مقایسه با اصحاب عالی مقام ائمه(ع) خیل متوسط بودند. نه معرفتشان به قدر معرفت «زراره» و «محمد بن مسلم» و امثال اینها بود؛ نه فعالیتشان در محیط اهل بیت (ع) از اینها تجلیلی می کند که از خیلی از اصحاب بزرگوار خودش نمی کند؛ چرا؟
به خاطر تبیین. چون اینها در یک جا حرفی زدند و نکته ای را روشن کردند که مثل خورشیدی بر ذهن ها و دل ها تبایده و حقیقتی را برای مردم روشن کرده است.(16)

پی نوشت ها :
 

1. بیانات در دیدار مداحان 4 /4/ 1387
2. بیانات در دیدار مداحان17/ 10/ 1369
3. بیانات در دیدار مداحان 13/ 3/ 1389
4. بیانات در دیدار مداحان 17/ 10/ 1369
5. بیانات در دیدار مداحان 5/ 5/ 1384
6. بیانات در دیدار مداحان 18/ 6/ 1380
7. بیانات در دیدار مداحان 13/ 3/ 1389
8. بیانات در دیدار مداحان 13/ 3/ 1389
9. بیانات در دیدار مداحان 14/ 4/ 1386
10. بیانات در دیدار مداحان 17/ 10/ 1369
11. بیانات در دیدار مداحان 14/ 4/ 1386
12. بیانات در دیدار مداحان 5/ 5/ 1384
13. بیانات در دیدار مداحان 28/ 10/ 1368
14. بیانات در دیدار مداحان 13/ 3/ 1389
15. بیانات در دیدار مداحان 4/ 4/ 1387
16. بیانات در دیدار مداحان 18/ 6/ 1380
 

منبع: آیه شماره دی ماه 89