زبان فارسی از حیث ورود بی‌حساب واژه‌های بیگانه در معرض خطر است

به گزارش خبرنگار مهر، غلامعلی حداد عادل رئیس فرهنگستان زبان و ادب فارسی در آغاز «چشم شب روشن» که شب گذشته از شبکه چهار سیما روی آنتن رفت با بیان اینکه زبان فارسی، رکنی از ارکان هویت ملی ما است، تصریح کرد: از زمانی که ایران وجود داشته، زبان فارسی نیز با ایران هم ذات بوده است و وقتی می‌گوییم ایرانی، اولین موضوعی که به ذهنمان خطور می‌کند، زبان فارسی است. در هر جای دنیا، کسی که به زبان فارسی صحبت کند، فکر می‌کنیم ایران آنجا هم است.

تیر آرش نماد زبان فارسی است

وی با تصور بر اینکه افسانه «آرش کمانگیر» دارای معنای رمزی است، بیان کرد: تیری که آرش پرتاپ کرده تا مرزهای ایران زمین را معین کند، برد زبان فارسی است. یعنی تا هرجایی که زبان فارسی رفته، قلمرو فرهنگی ایران به آنجا رفته است.

رئیس فرهنگستان زبان و ادب فارسی یادآور شد: با توجه به گسترش قلمرو زبان فارسی، ابن بطوطه هرجایی که سفر می‌کرده با مختصر فارسی که می‌دانسته، احتیاجات خودش را برآورده می‌کرده برای اینکه وقتی به اندونزی، مالزی، هند و چین می‌رفته، افرادی بودند که فارسی بلد بودند.

ماجرای شعر سعدی که ورد زبان خوانندگان چینی شد

حداد عادل ادامه داد: ابن بطوطه در شهر گوانگجوی فعلی که اسم قدیمی اش کانتون بوده در کتاب خودش نوشته و دکتر محمدعلی موحد که مترجم سفرنامه ابن بطوطه هستند، نقل کرده اند که او می‌گوید حاکم شهر کانتون ما را دعوت کرد، و برای احترام به یک گشت تفریحی روی رودخانه رفتیم. در قایقی نشستیم و در قایق همجوار ما، عده ای از رامش گران بودند که آواز می‌خواندند و می‌نواختند برای خوش دل کردن امیر و مهمان امیر که من بودم. ابن بطوطه می‌گوید شعری را می‌خواندند که من آن را همانطور که می‌خواندند، نوشته ام و اکنون که آن شعر را می‌خوانند می‌بینند که به زبان فارسی آن آوازخوانان شعر می‌خواندند و این دوبیت عبارت است از «تا دل به مهرت داده‌ام در بحر فکر افتاده‌ام. چون در نماز استاده‌ام گویی به محرابم دری. دیگر نمی‌دانم طریق از دست رفتم چون غریق. آنک دهانت چون عقیق از بس که خونم می‌خوری»

وی افزود: نکته مهم این است تاریخی که ابن بطوطه این غزل را از زبان خوانندگان چینی شنیده، 40 سال بعد از فوت سعدی بوده یعنی برد زبان فارسی آنقدر بوده که در دوران کندی ارتباطات فقط 40 سال طول کشیده بوده تا شعر سعدی وِرد زبان خوانندگان در چین شده بود.

پدر و پدربزرگ زبان فارسی کیست؟

حداد عادل به دوره‌های مختلف سخن به زبان فارسی در ایران اشاره و بیان کرد: در ایران چند هزار سال پیش به زبان فارسی باستان صحبت می‌کردند که پدربزرگ فارسی امروز محسوب می‌شود و بعدا به زبان فارسی میانه یا پهلوی صحبت کردند که پدر این زبان فارسی محسوب می‌شود و فارسی امروز که فارسی نو است، حدود 1200 سال است که در ایران رواج و گسترش دارد و اکنون زبان رسمی ملت ایران است.

وی با یادآوری اینکه از گذشته در ایران، اقوام زبان محلی خودشان را داشته اند، گفت: با وجود اینکه گویش‌ها و زبان‌های محلی فراوان بوده اما همه بر طبق یک قرارداد نانوشته به عنوان یک پیوند فرهنگی، هر وقت می‌خواستند اندیشه شان را از طریق مکتوب و رسمی به یکدیگر منتقل کنند، به زبان فارسی صحبت می‌کردند. یعنی زبان رسمی، زبان پیوند و زبانی که همبستگی را نشان می‌دهد، زبان فارسی بوده است. مثلا فردوسی و سعدی با وجود اینکه در جای‌های مختلفی ساکن بودند به یک زبان شعر سروده اند و این سرمایه بزرگ هویت بخشی است که باید قدر آن را دانست.

عضو شورای عالی انقلاب فرهنگی ضمن بیان اینکه مردمانی که دارای گویش‌های محلی بوده اند، معمولا به زبان مادری می‌اندیشیده اند، گفت: مگر اینکه آنقدر به زبان دیگر مسلط شده باشند که آن زبان، تقریبا بتواند جای زبان مادری را بگیرد.

موجود زنده ای که در معرض آسیب و آفت است

وی زبان را به موجود زنده تشبیه کرد و در خصوص آسیب‌هایی که زبان فارسی با آن‌ها مواجه است، گفت: هر موجود زنده آسیب پذیر است و برای پیشگیری از بیماری و درمان برای دفع بیماری نیازمند بهداشت است. زبان نیز همین گونه است و این آسیب و آفت ممکن است در هر دوره ای یک شکلی باشد.

حداد عادل ادامه داد: در زمان فردوسی آسیب از یک ناحیه بوده و اکنون زبان فارسی از حیث ورود بی حساب واژه‌های بیگانه در معرض خطر است و ما شاهدیم که انواع مفاهیم، روش‌ها، ابزارها، کالاها که در دنیای غرب، ابداع می‌شود هم خودش می‌آید و هم لفظش می‌آید. گاهی اوقات هم فقط لفظش می‌آید و اگر ورود اینها مهار نشود و معادل‌هایش در زبان فارسی پیدا نشود، روز به روز بر تعدادشان در زبان بیشتر می‌شود و به اصطلاح زبان را از ریخت می‌اندازند و زبان مانند کشوری می‌شود که اتباع بیگانه آنقدر در آن زیاد شده اند که دیگر مفهوم شهروندی مبهم می‌شود و از بین می رود.

واژه‌های خارجی که تابعیت فارسی می‌گیرند

وی با بیان اینکه واژگان زبان فارسی نیز هر کدام شهروند اقلیم زبان فارسی هستند، هشدار داد: اگر واژه ای هم بخواهد به همان شکل خارجی وارد زبان فارسی شود، باید به یک شکلی تابعیت بگیرد اما اگر به یک زبان هجوم بیاورند، شیرازه زبان از هم گسیخته می‌شود. امروز چنین مشکلی داریم و یک فضای گسترده برای ورود واژه‌های بیگانه، فضای علمی و آموزشی و دانشگاهی و صنعتی و اقتصادی است و یک جنبه دیگر هم یک بیماری فرهنگی است.

این ادیب و فیلسوف کشورمان در خصوص بیماری فرهنگی در زبان فارسی، گفت: گاهی یک متخصص دستگاهی را از خارج از کشور می‌آورد  و شاید نتواند معادل لفظ خارجی را بداند و اگر لفظ خارجی را بکار ببرد معذور است اما اگر در برنامه رسمی صدا و سیما که همه فارسی زبان‌ها در همه جای دنیا دارند تماشا می‌کنند به جای اینکه بگویید «چقدر وقت دارم» بگویید «چقدر تایم دارم» این چه معنایی دارد؟

وی خاطره ای نقل کرد و گفت: در حدود سال 1353 دانشجوی دوره دکترای فلسفه در دانشگاه تهران بودم، نزد مرحوم یحیی مهدوی درس «کانت» می‌خواندیم، عظمت مقام و شخصیت این استاد معروف است. در کلاس به یکی از دانشجویانی که معمم بود و از حوزه علمیه قم می‌آمد، گفت «شما درس را بیان فرمایید». این دانشجو گفت «در اینجا یکسری مسایلی وجود دارد». دکتر مهدوی همانجا کلامش را قطع کرد و گفت «این آقایانی که قبل از شما در حوزه بودند و کلمه سری را نشنیده بودند، در اینگونه موارد مقصود خودشان را با چه کلمه ای بیان می‌کردند». دوست ما شوکه شد و لحظه ای فکر کرد و چون علاقه مند به زبان فارسی بود گفت «یک سلسله مسائل». مهدوی با جدیت و لحن تلخی گفت «شما هم همانطور صحبت کنید و همان را بگویید». می‌خواهم بگویم اینقدر استادان ما نسبت به استعمال کلمات دقیق و حساس بودند.

خواهش حداد عادل از مجریان صداوسیما

حداد عادل افزود: با این وجود ما باید در صدا و سیما از بعضی مجری‌ها خواهش کنیم تا کلماتی مثل زمان را وارد زبان فارسی نکنید.

وی با اشاره به نامگذاری خودروی داخلی با عنوان «کوئیک» متذکر شد: یک کارخانه خودروسازی، خودروی جدیدی را می‌سازد و وارد بازار می‌کند و اسمش را می‌گذارد «کوئیک» و بعد ما نامه نگاری می‌کنیم و دعوت می‌کنیم و خواهش می‌کنیم و می‌گوییم دوستان عزیز آیا می‌دانید «کوئیک» در انگلیسی به معنای تند و سریع است؛ با این کارتان این کلمه را وارد زبان فارسی می‌کنیم درحالیکه ما نیازی به این کلمه نداریم. پاسخ می‌دهند، خیر، منظور ما از این «کوئیک» روستایی در سرپل ذهاب است. ما می‌گوییم اگر این «کوئیک» با ان «کوئیک» انگلیسی هم آوا نبود، اصلا شما به یاد آن روستا می‌افتادید! در واقع این یک کلاه شرعی است که می‌خواهید بر روی کارتان بگذارید.

چرا نام یک خودرو به جای کوئیک رخش نباشد؟

رئیس فرهنگستان زبان و ادب فارسی ادامه داد: هرچقدر مکاتبه کردم، هنوز قانع نشدند، امروز با خودم گفتم فکر کردم به جای «کوئیک»   چه لفظی را می‌توان پیشنهاد داد و بعد گفتم چرا یک ایرانی خودرویی که می‌سازد، نام «رخش» را بر آن نمی‌گذارد. این عنوان نماد سرعت و چابکی و زیبایی است و چه عیبی دارد که باید حتما اسمش را «کوئیک»   بگذاریم. این کارها زبان فارسی را تهدید می‌کند.

حداد عادل با تاکید بر اینکه واژه گزینی کار بسیار مهمی است، با بیان اینکه زبان فارسی ظرفیت زبان علمی شدن را دارد، توضیح داد: این زبان استعداد وظرفیت رشد دارد. از سال 1374 تاکنون به جز دوره ای که نماینده مجلس بودم، مدیر گروه واژه گزینی در فرهنگستان بوده ام و هر هفته جلسات واژه گزینی را اداره می‌کنم. تجربه زیسته من و تجربه ای که با آن در این مدت زندگی کرده ام این است که این زبان قابلیتی دارد شبیه قابلیت‌های زبان انگلیسی به شرطی که ما این قابلیت‌ها را بشناسیم و بخواهیم که رشد کند و همه امکانات پیدا و پنهانش را کشف کنیم.

«چشم شب روشن» به تهیه کنندگی امیر قمیشی و با اجرای محمد صالح علا شنبه تا چهارشنبه هر شب ساعت 23 از شبکه چهار سیما روی آنتن می‌رود.