بررسی احادیث مربوط به نهی مشاوره با زنان (۳)

ج. مخالفت مطلق با زنان که موجب برکت است
 

در مخالفت با زنان به طور مطلق که موجب برکت می باشد، احادیثی وارد شده است؛ از جمله:
1. مرسلاً از امام صادق علیه السلام از امام علی علیه السلام نقل شده است: «فی خلاف النساء البرکه.» (کلینی، 1327ش، ج5، ص 518) این حدیث از جمله احادیث کلینی است که مسند نمی باشد.
کلینی علاوه بر آن، اقوال متعدّدی از معصومان علیهم السلام در مخالفت با زنان به طور مطلق به احادیث نهی از مشورت با آنها ذکر کرده است؛ مانند: «اعصوهن فی المعروف»، «من اطاع امراته اکبّه الله علی وجهه فی النار»، «طاعه المراه ندامه»، «ان امرنکم بالمعروف فخالفوهن»، «و لا تطیعوهن فی المعروف» و «کل امرء تدبّره امراه فهو معلون.» (همان، ج5، ص 518-519)
2. مرسلاً از امام علی علیه السلام نقل شده است: «فی خلافهنّ البرکه.» (شیخ صدوق، [بی تا]، ج3، ص 468/ طبرسی، 1972م، ص 231/ مجلسی، 1983م، ج100، ص 228) این حدیث نیز مرسل می باشد و ظاهراً باید همان حدیث موجود نزد کلینی باشد.
3. از عمر روایت شده است: «خالفوا النساء فانّ فی خلافهنّ البرکه» (ابن جعد، 1417ق، ص 436 به طریق خود از ابن عمر از عمر / فتنی، [بی تا]، ص 128/ مناوی، 1415ق، ج1، ص 626؛ ج4، ص 347؛ ج6، ص 460، از عسکری در الامثال از عمر/ عجلونی، 1408ق، ج2، ص 3/ متقی هندی، 1989م، ج3، ص 789/ مبارکفوری، 1410ق، ج6، ص 449)
این حدیث نزد اهل سنت، در کتب معتبر حدیثی آنها نقل شده است و احتمالاً دیگران از ابن جعد گرفته اند. ضمن این که سند ابن جعد (م 230ق) به احتمال قوی مرسل می باشد؛ چون او این حدیث را به سه واسطه از ابن عمر نقل می کند. علاوه بر آن، این حدیث در اصل، فقط نزد اهل سنت مشاهده می شود.
4. نکاتی درباره این احادیث
4-1. مهم ترین اشکال این احادیث مطلقیت آنها در مخالفت با زنان می باشد که عقلاً و شرعاً قابل توجیه نمی باشد؛ زیرا به هر حال، زنان به عنوان شریکان زندگی که بخشی از زندگی زناشویی بر عهده آنان است، در همان بخشی از زندگی حداقل، صاحب نظر می باشند؛ مانند بچه داری و خانه داری؛ از این رو، نمی توان مطلقاً در مقابل دیدگاه های آنها مخالفت کرد و زندگی را پیش برد و چنین حقارتی را به آنها تحمیل نمود و همچنان انتظار داشت که در زندگی برکت وجود داشته باشد.
4-2. همچنان که ملاحظه شد، چنین مخالفتی نه در قرآن بدان تصریح شده و نه در سنت نبوی مشاهده شده است و در حال حاضر نیز، چنین اعتقادی نسبت به زنان وهن بر اسلام تلقی می شود.
چه بسا بتوان در فضای مردسالار پیشین، احادیث مخالفت با زنان یا حتی مخالفت مشورت با آنها را، مربوط به خواهش های بی جهت و دردسرساز آنها قلمداد کرد، اما متأسفانه صراحت احکام مذکور چنین توجهی را تأیید نمی کند.
4-3. آیت الله سیستانی در پاسخ به سؤالی بدین مضمون که «فی خلاف النّساء برکه» یا «شاورهنّ و خالفوهنّ» اگر قرار بر مخالفت باشد، چرا امر به مشورت داده شده، با بیان این مطلب که این مضمون را در حدیث معتبری نیافته اند می افزایند: چه بسا مراد آن است که آنها در درک چیزهایی که مردان می توانند در جامعه درک کنند، ضعیف می باشند، علاوه بر اینکه سخت تحت تأثیر عواطف بوده و این امر بر تعقّل و تدبّرشان غلبه دارد، همچنان که معمولاً چنین مشاهده می شود. (سیستانی، 2000 م، ص 577)
البته بر خلاف نظر آیت الله سیستانی - و همچنان که ملاحظه شد - حدیث «فی خلاف النساء البرکه» (که سائل به اشتباه «برکه» گفته: چون در حدیث «البرکه» است) نزد کلینی و شبیه بدان دیگران دیده شده است. ضمن اینکه جواب ایشان محل تامّل است؛ چرا که هیچ دلیل قطعی ذکر نشده که نزد زنان امر مشورت تحت تأثیر عواطفشان است، بلکه استفاده از زنان در انجام یا مشورت در کارهای بزرگ خلاف این سخن را نشان می دهد.
همچنین باید متذکر شد که با توجه به دیگر احادیث مربوط به این بحث که قعطاً آیت الله بر آن واقفند، اگر آن عوامل، موجب ضعف رأی زنان می شود، چرا خلاف آن درست و عملی است؟ آیا این خود نوعی روش دانستن صواب از غیر آن نخواهد بود؟
به هر حال، مهم از این استناد، نشان دادن مشکوک بودن احادیث مورد بحث نزد یکی از بزرگان فقه و فقاهت می باشد.

نتیجه
 

احادیث دال بر نهی از مشورت با زنان، به طریق و اشکال مختلف در میراث حدیثی مسلمانان وارد شده است و چنان مقبول افتاده که این نهی تبدیل به حکمی متفقٌ علیه نزد همه شده است.
اما حقیقت آن است که این احادیث، از نظر سند از مشکلات رنج می برند و مرفوع بدون سند یا معلّق و مرسلند و از نظر محتوا با ظاهر قرآن، سیره نبوی و معصومان علیه السلام، و حس و تجربه در تعارضند و حداکثر چیزی که می توان گفت آن است که چنین نهی ای متأثر از جو عمومی فرهنگی، اجتماعی و علمی زنان زمان خود بوده و قابل تعمیم بر همه زمان ها و زنان، حتی زنان زمان صدور احادیث نیست. از این رو، باید از استناد مطلق به این احادث برای نهی مشورت با زنان، خودداری کرد و حداقل با ملاحظه مقتضیات زمان و مکان و نیز ملاحظه زنان مورد مشورت، نسبت به عمل و ترک عمل بدان اقدام نمود.
اینکه گفته شود: چنین احادیثی با وجود ضعفشان، معتضد به احادیث دیگری با مفهومی مشابه، مانند نهی اطاعت از زنان و نهی از ولایت و قضاوت زنان ...، می باشد، از این رو، چنین ضعفی جبران می شود، باید گفت: این قاعده وقتی قابل اتکاست که حداقل مضمون خبر از نظر شرع و عقل، قابل دفاع باشد، وگرنه در صورت عدم امکان دفاع شرعی و عقلی از مضمون خبر، هیچ معاضدی برای جبران ضعف آن وجود ندارد.
منابع:
1. ابن ابی الحدید؛ شرح نهج البلاغه، تحقیق محمدابوالفضل ابراهیم؛ [بی جا]، دار احیاء الکتب العربیه، عیسی البابی الحلبی و شرکاه، 1378ق.
2. ابن أبی جمهور احسائی، محمد بن علی، عوالی اللئالی، تحقیق حاج آقا مجتبی عراقی، قم: [بی نا]، 1983م.
3. ابن ابی شیبه کوفی، عبدالله بن محمد؛ المصنف؛ تحقیق سعید اللحام، بیروت: دارالکفر للطباعه و النشر و التوزیع، 1409ق.
4. ابن الحسین زیدی، یحیی؛ الاحکام فی الحلال و الحرام، تحقیق ابوالحسن علی بن احمد بن ابی حریصه، [بی جا]، [بی نا]، 1990م.
5. ابن جعد، علی؛ المسند؛ تحقیق شیخ عامر احمد حیدر؛ ط. الثانیه، بیروت: درالکتب العلمیه، 1417ق.
6. ابن سلامه، محمد؛ دستور معالم الحکم و مأثور مکارم الشیم (من کلام امیرالمؤمنین علی بن ابی طالب علیه السلام)، قم: مکتبه المفید، [بی تا].
7. ابن شعبه حرانی، حسن بن علی؛ تحف العقول عن آل الرسول صلی الله علیه و آله؛ تحقیق علی اکبر غفاری؛ چ2، قم: مؤسسه النشر الاسلامیه لجماعه المدرسین، 1404ق.
8. ابن طاووس، علی بن موسی؛ کشف المحجه لثمره المهجه، نجف: منشورات المطبعه الحیدریه، 1950م.
9. ابن طلحه شافعی، محمد؛ مطالب السؤول فی مناقب آل الرسول صلی الله علیه و آله؛ تحقیق ماجد بن احمد عطیه، [بی جا]، [بی نا]، [بی تا]
10. ابن علی، زید؛ المسند؛ بیروت: منشورات دار مکتبه الحیاه، [بی تا]
11. ابن قدامه حنبلی، عبدالله؛ المغنی؛ بیروت: دارالکتاب العربی للنشر و التوزیع، ‍[بی تا].
12. ابن محمد لیثی؛ علی؛ عیون الحکم و المواعظ؛ تحقیق شیخ حسین حسینی بیرجندی؛ [بی جا]، دار الحدیث، [بی تا].
13. استرآبادی، محمد امین؛ الفوائد المدنیه و الشواهد المکیه؛ تحقیق رحمه الله الرحمتی الاراکی؛ قم: مؤسسه النشر الاسلامی التابعه لجماعه المدرسین، 1424ق.
14. افغانی، سعید؛ عایشه و السیاسیه؛ ط. الثانیه، بیروت: دارالفکر، 1971م.
15. انصاری، مرتضی؛ کتاب الطهاره؛ [بی جا]، مؤسسه آل البیت علیه السلام للطباعه و النشر، [بی تا].
16. بروجردی طباطبایی، سید حسین؛ جامع أحادیث الشیعه؛ قم: مهر، 1409ق.
17. بری، محمد بن ابی بکر انصاری؛ الجوهره فی نسب الامام علی و آله؛ تحقیق دکتر محمد تونجی؛ دمشقک المکتبه النوری، 1402ق.
18. بیهقی، احمد بن حسین؛ السنن الکبری؛ [بی جا]، دارالفکر، ‍‍[بی تا].
19. تستری (شوشتری)، نورالله؛ احقاق الحق (اصل)؛ [بی جا]،[بی نا]، [بی تا].
20. حر عاملی، محمد بن حسن؛ الایقاظ من الهجعه بالبرهان علی الرجعه؛ تحقیق مشتاق مظفر؛ قم: دلیل ما، 1422ق.
21. __؛ وسائل الشیعه الی تحصیل مسائل الشریعه؛ تحقیق شیخ محمد رازی؛ بیروت: دار احیاء التراث العربی، [بی تا].
22. حلوانی، حسین بن علی، نزهه الناظر و تنبیه الخواطر؛ تحقیق مدرسه الامام المهدی (عجل الله تعالی فرجه الشریف)، قم: مدرسه الامام المهدی (عجل الله تعالی فرجه الشریف)، [بی تا].
23. خوئی، آیت الله سید ابوالقاسم، معجم رجال الحدیث؛ چ5، [بی جا]، [بی نا]، 1413ق.
24. دسوقی، محمد عرفی؛ حاشیه الدسوقی علی الشرح الکبیر (از ابوالبرکات سیدی احمد دردیر)، [بی جا]، دار احیاء الکتب العربیه، عیسی البابی الحلبی و شرکاه، [بی تا].
25. دیلمی، حسن بن ابی الحسن، اعلام الدین فی صفات المؤمنین؛ قم: مؤسسه آل البیت علیهم السلام لاحیاء التراث، [بی تا].
26. راوندی، فضل الله بن علی؛ النوادر؛ تحقیق سعید رضا علی عسکری؛ قم: مؤسسه دارالحدیث الثقافیه، [بی تا].
27. زرندی حنفی، محمد بن یوسف؛ نظم درر السمطین فی فضائل المصطفی و المرتضی و البتول و السبطین، [بی جا]، [بی نا]، 1958م.
28. سرخسی، محمد بن ابی سهل؛ المبسوط، بیروت: دارالمعرفه للطباعه و النشر و التوزیع، [بی تا].
29. سیستانی، (آیت الله)، سید علی؛ الاستفاتائات؛ ‌سؤال شماره 2284، تاریخ نسخه 2000/1/1.
30. شریف رضی، محمد بن حسین؛ خصائص الائمه؛ تحقیق محمد هادی الامینی؛ مشهد: مجمع البحوث الاسلامیه، الآستانه الرضویه المقدسه، 1406ق.
31. ___؛ نهج البلاغه؛ ترجمه فیض الاسلام؛ [بی جا]، [بی نا]، 1351ش.
32. صدوق، محمد بن علی؛ الخصال؛ تحقیق علی اکبر غفاری؛ قم: منشورات جماعه المدرسین فی الحوزه العلمیه، 1362ش.
33. ___؛ من لا یحضره الفقیه؛ تحقیق علی اکبر غفاری؛ قم: مؤسسه النشر الاسلامی، [بی تا].
34. صنعانی، عبدالرزاق؛ المصنف؛ تحقیق حبیب الرحمن؛ [بی جا]، منشورات المجلس الاعلی، [بی تا].
35. طبرسی، حسن بن فضل؛ مکارم الاخلاق، چ8؛ [بی جا]، منشورات الشریف الرضی، 1972م.
36. عبده، محمد؛ نهج البلاغه؛ بیروت: موسسه الاعلمی للمطبوعات، [بی تا].
37. عسکری، مرتضی؛ نقش عایشه در تاریخ اسلام؛ مترجمان: عطاء محمد سردارنیا، محمد صادق نجمی هاشم هریسی، محمد علی جادران؛ چ8، تهران: مرکز فرهنگی انتشاراتی منیر، 1375.
38. غروی نائینی، نهله: محدّثات شیعه؛ چ2، تهران: دانشگاه تربیت مدّرس، 1387ش.
39. فتنی، محمد طاهر بن علی؛ تذکره الموضوعات؛ [بی جا]، [بی نا]، [بی تا].
40. قاضی نعمان بن محمد؛ دعائم الاسلام و ذکر الحلال و الحرام و القضایا و الاحکام عن اهل البیت رسول الله صلی الله علیه و آله؛ تحقیق آصف بن علی اصغر فیضی؛ قاهره: دار المعارف، 1963م.
41. قبانچی نجفی، حسن سید علی؛ شرح رساله الحقوق (امام زین العابدین علیه السلام)؛ چ2، قم: مؤسسه اسماعیلیان للطباعه و النشر، 1405ق.
42. کراجکی، محمد بن علی؛ کنز الفوائد، چ2، قم: مکتبه المصطفوی، 1369ش.
43. کریم محمد، اویس؛ المعجم الموضوعی لنهج البلاغه؛ مشهد؛ مجمع البحوث الاسلامیه، 1408ق.
45. کورانی، علی؛ معجم الاحادیث الامام المهدی؛ قم: مؤسسه المعارف الاسلامیه، 1411ق.
46. مازندرانی، محمد صالح؛ شرح اصول الکافی، تحقیق میرزا ابوالحسن شعرانی، بیروت: دار احیاء التراث العربی للطباعه و النشر و التوزیع، 1421ق.
47. مالک بن انس؛ المدونه الکبری؛ بیروت: دار احیاءالتراث العربی، [بی تا].
48. متقی هندی، علی بن حسام الدین؛ کنز العمال؛ تحقیق الشیخ بکری حیانی و الشیخ صفوه السقا؛ بیروت: مؤسسه الرساله، 1989م.
49. مجلسی، محمدباقر؛ بحارالانوار؛ تحقیق محمدباقر بهبودی، ط. الثالثه، بیروت: داراحیاء التراث العربی، 1983م.
50. مقدس اردبیلی، احمد بن محمد؛ زبده البیان فی احکام القرآن، تحقیق محمد باقر بهبودی، تهران: المکتبه المرتضویه لاحیاء الآثار الجعفریه، [بی تا].
51. مناوی، محمد عبدالرؤوف؛ فیض القدیر شرح جامع الصغیر؛ تحقیق احمد عبدالسلام؛ بیروت: دار الکتب العلمیه؛ 1415ق.
52. منتظری مقدم؛ حامد؛ بررسی تاریخی صلح های پیامبر؛ قم: مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی قدس سره، 1383.
53. منتظری محمد؛ دراسات فی ولایه الفقیه و فقه الدوله الاسلامیه؛ قم: مکتب الاعلام الاسلامی، منشورات المرکز العالمی للدراسات الاسلامیه، 1408ق.
54. ___؛ نظام الحکم فی الاسلام؛ تلخیص و تعلیق لجنه الابحاث الاسلامیه مکتب الشیخ المنتظری، [بی جا]، هاشمیون، 1380ش.
55. نجفی، شیخ هادی؛ موسوعه احادیث اهل البیت علیهم السلام؛ بیروت؛ دار احیاء التراث العربی للطباعه و النشر و التوزیع، 1423ق.
56. نوری، حسین؛ مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل؛ ط. الثانیه، بیروت: تحقیق مؤسسه آل البیت علیهم السلام لاحیاء التراث، [بی جا].
57. واقدی، محمد بن عمر؛ المغازی، [بی جا]، المکتبه الشامله، [بی تا].
58. یعقوبی، احمد بن ابی یعقوب؛ تاریخ یعقوبی؛ بیروت: دار صادر، [بی تا].
منبع: نشریه بانوان شیعه شماره 22