اثر درمان جایگزینی با هورمون بر میزان غلظت قند و چربی‌ها

دکتر شهین یاراحمدی

بررسی اثر درمان جایگزینی با هورمون بر میزان غلظت قند و چربی‌ها در زنان یائسه دیابتی یائسگی مرحله‌ای از زندگی است که خانم‌ها معمولا در دهه پنجم و ششم زندگی با آن مواجه می‌شوند و عوارض ناشی از آن، از علل عمده مراجعه به پزشک در این دوران است.

در حال حاضر شیوه درمانی مناسب و مورد پذیرش جوامع علمی جهت کاهش شدت این عوارض جایگزینی هومون (HRT) می‌باشد. در این میان مسائلی همچون عوارض احتمالی این درمان در خانم‌های یائسه دیابتی وجود دارد و اینکه آیا هورمون‌های مورد استفاده در این روش وضعیت کنترل گلیسمیک و نیز کنترل چربی این بیماران را دستخوش تغییرات منفی می‌کند یا خیر، موضوع جدید تحقیقات در کشورهای مختلف است.

در این مطالعه که از نوع clinical trial می‌باشد، حجم نمونه‌ای به میزان 56 نفر از میان خانم‌های یائسه دیابتی مراجعه‌کننده به کلینیک دیابت بیمارستان دکتر شریعتی انتخاب و به مدت شش ماه تحت درمان با (Conjugated Estrogen) CE روزانه یک قرص (0.625 mg) و (Medroxy Progestron Acetate) MPA روزانه نصف قرص (2.5 mg) قرار گرفتند. نتایج حاصل نشان داد که پس از شش ماه استفاده از درمان HRT، نه تنها عارضه خاصی ایجاد نمی‌شود، بلکه کاهش معنی‌داری در میزان کلسترول تام و نیز LDL –C پلاسما و در برخی رده‌های سنی حتی کاهش در میزان هموگلوبین A1C و تری گلیسرید نیز به وجود می‌آید.

نتایج این پژوهش همچنین نشان داد استفاده از HRT در دیابتی‌ها نه تنها آثار منفی بر جای نمی‌گذارد، بلکه شیوه‌ای کمکی در بهبود وضعیت متابولیسم لیپیدها و شاید قند خون موثر است که قطعا در این زمینه نیاز به تحقیقات بیشتر و گسترده‌تری وجود دارد.

کلمات کلیدی

Hormone Replacement Therapy (HRT) (درمان با جایگزینی هورمون)

Diabetes mellitus (دیابت شیرین)

Menopause (یائسگی)

Lipids (چربی‌های خون)

بحث و نتیجه‌گیری کلی

براساس آنچه از نتایج آنالیز اطلاعات به دست آمده، تعداد قابل توجهی از فرضیات طرح، مبنی بر ایجاد تغییرات مطلوب و یا حداقل، عدم تاثیرات منفی به ویژه بر متابولیسم قند و چربی توسط HRT، تایید شده است.

در رابطه با کنترل گلیسمیک بیماران یافته‌ها حاکی از عدم تغییرات منفی در اثر HRT بوده و قندخون ناشتا و قندخون دوساعته بیماران افزایش معنی‌دار نداشته است. این در حالی است که به نظر می‌رسد حتی میزان هموگلوبین A1C در سنین بالا، مدت یائسگی و مدت دیابت طولانی، در اثر استفاده از HRT کاهش یافته است.

در میان متغیرهای مربوط به متابولیسم لیپیدها، بیشترین تغییرات مربوط به کلسترول تام پلاسما بوده که میانگین مقادیر آن در بیماران تحت درمان با HRT به طور کلی کاهش چشمگیری داشته است؛ ضمن آنکه در رده سنی و زمان یائسگی بالا و سن دیابت پایین نیز کاهش محسوس وجود دارد و بر همین اساس تاثیر HRT بر کاهش کلسترول تام قویا تایید می‌شود.

برخلاف تحقیقات چند سال قبل، که HRT را افزایش‌دهنده‌تری گلیسرید دانسته‌اند، در طول شش ماه درمان HRT نه تنها تفاوت قابل ملاحظه‌ای در میزان تری گلیسرید پلاسمای بیماران مشاهده نشد، بلکه با توجه به نتایج به دست آمده به نظر می‌رسد، در سنین بالاتر و مدت زمان یائسگی بیشتر این روش درمان باعث کاهش غلظت تری‌گلیسرید نیز می‌گردد که این مسئله در برخی تحقیقات اخیر هم تایید شده است.

در میانگین مقادیر مربوط به HDL-C پلاسما نیز هیچگونه افزایش یا کاهش خاص وجود نداشته است. حتی با در نظر گرفتن گروه‌های سنی و مدت منوپوز مختلف نیز تغییرات قابل ذکری ایجاد نشده است.

با بررسی نتایج مربوط به میزان LDL-C پلاسما در افراد شرکت‌کننده به طور کلی، کاهش قابل توجه پس از شش ماه استفاده از HRT به وجود آمد که در اوایل سن یائسگی نیز این کاهش کاملا مشخص بود. این نتیجه نیز با تعدادی از پژوهش‌های اخیر انطباق کامل دارد.

به طور کلی این روش درمانی، تاثیر محسوسی بر فشارخون سیستولیک و دیاستولیک بیماران ندارد و آن را افزایش نمی‌دهد که در اکثر تحقیقات ارائه شده در این زمینه اتفاق نظر وجود دارد. در بررسی‌های به عمل آمده مشخص شد میزان تاثیر HRT بر فشارخون به سن ارتباط ندارد و در اوایل زمان یائسگی نیز بدون تاثیر است؛ اما در سنین یائسگی بالاتر هم کاهش در فشاخون سیستولیک و دیاستولیک و هم افزایش در فشاخون دیاستولیک (در محدوده‌های سن یائسگی مختلف) دیده می‌شود که تشخیص علت این مسئله نیاز به تحقیقات آینده‌نگر با حجم نمونه کافی دارد.

این روش درمانی در طول شش ماه به طور کلی و نیز با در نظر گرفتن تغییرات سنی و مدت یائسگی هیچگونه تغییر قابل توجهی در وضعیت چاقی افراد براساس BMI و WHR ایجاد نکرده؛ هر چند که در برخی تحقیقات حتی به کاهش چاقی توسط HRT اشاره شده است.

به هر حال با مرور نتایج این طرح پس از شش ماه درمان HRT در 56 نفر از خانم‌های یائسه دیابتی، نه تنها عوارض منفی از لحاظ چاقی، فشارخون و از همه مهم‌تر، وضعیت کنترل گلیسمیک به چشم نمی‌خورد، بلکه این روش عامل موثری در تنظیم بهتر کلسترول تام و LDL-C پلاسما که از عوامل خطر بیماری‌های قلبی – عروقی نیز محسوب می‌گردند، می‌باشد. (جالب توجه اینکه اکثر تحقیقات مشابه در کشورهای دیگر نیز بر آثار Cardio-Protective آن تاکید دارند.) و همین مسأله از شک و تردید نسبت به استفاده از این روش درمانی در خانم‌های یائسه دیابتی می‌کاهد.

در بررسی‌ها با در نظر گرفتن سن، مدت زمان یائسگی و حتی مدت زمان دیابت نیز عوارض منفی قابل توجهی از HRT به چشم نمی‌خورد. تنها مورد در این زمینه‌، افزایش معنی‌دار میانگین فشارخون دیاستولیک در گروهی است که مدت زمان یائسگی بیشتر از 10 سال داشته‌اند که البته تعداد این افراد به اندازه‌ای نیست که بتوان این افزایش را مستقیما به HRT مربوط دانست.