دستاوردهای شهین دخت مولاوردی برای زنان ایران

ماهنامه اندیشه پویا: گفت و گو با معاون زنان و خانواده ریاست جمهوری در کافه انجام شد؛ در شلوغ ترین ساعت کافه «نزدیک کتاب». داخل کافه، یک گوشه دنج را انتخاب کرده بودیم برای نشستن و گفت و گو کردن با شهین دخت مولاوردی، اما وقتی آمد و دید که کافه یک تراس بزرگ هم دارد خواست که توی تراس بنشینیم؛ مثل «همه این جوانانی که توی تراس نشستند. آن جا باصفاتر است.» پس توی تراس نشستیم، آن هم در سرمای سرِ شب روزهای اول اسفند و گرم صحبت شدیم با کسی که در سه سال و نیمی که از عمر دولت اعتدال می گذرد تا توانسته از مخالفین دولت ضربه خورده. وقتی که پرسیدیم دل تان تنگ نشده برای یک زندگی آرام و بی دغدغه با خانواده؟ با لبخند گفت: «همه چیز خوب است. بچه هایم هم خوب هستند و دیگر یاد گرفته اند که با کم بودن های من کنار بیایند. فقط مادرم...».

 

با شهین دخت مولاوردی در آن دو ساعت کافه نشینی دستاوردهای معاونت زنان و امور خانواده دولت حسن روحانی را مرور کردیم، از گام های برداشته شده و موانع در راه مانده سوال کردیم و کمی هم از حواشی غیرقابل انتشار حرف زدیم تا طعم قهوه در آن عصر سرد بهتر بچسبد.

 

حقیقتا هنوز خسته نشده ام. هنوز برای ادامه راه توان دارم و فکر می کنم برنامه هایی را که در دستور کارماناست باید به جای مناسبی برسانیم. در این مدت ما شرایط خاصی داشتیم و برای تاثیرگذاری بیش تر و برای این که وعده ها و شعارهای رییس جمهور محقق شود نیاز به شرایط مناسب داریم قبلا به شما گفته بودم که احساس تنهایی می کنم و حالا می گویم که در معرض چنین مسئولیتی قرار گرفتن و در میدان عمل و در معرکه بودن، انسان را واقع بین می کند.

شاید من اعتقادات، باورها و دیدگاه هایی داشتم و آرمان ها و آرزوها و ایده آل هایی در ذهنم بود اما  وقتی وارد عرصه شدم و از نزدیک با شرایط و اقتضائات و محدودیت ها و تضییقات فراروی دولت مواجه شدم، واقع بین شدم. زمانی که آن حرف را به شما زدم ابتدای شروع فعالیتم بود. شاید انتظار داشتم که همه چیز بر وفق مراد باشد و همراهی کامل و صددرصد داشته باشم اما به مرور که پیش رفتم و شرایط دولت را درک کردم، با مجموعه بحران ها و میراثی که به دولت رسیده بود از نزدیک آشنا شدم نگاهم تغییر کرد. الان آن نگاه سابق را ندارم.

یعنی درک تنهایی سرنوشت محتوم شما بود باید با آن کنار می آمدید؟

ابتدای کار انتظار داشتم شرایط برای فعالیت مهیا باشد. اما بعدا دیدم شرایط برای کار دولت آن قدر سخت است که شاید انتظار من غیرواقع بینانه بوده است. بعد از آن سعی کردم در چارچوب اختیارات و اقتضائات و محدودیت هایی که هست عمل کنم. واقعیت آن است که تجربه زیسته زنان در جامعه ما قابل مقایسه با هیچ کشوری نیست و زنان دائم توسط مذهب فرهنگ و عرف جامعه و مورد قضاوت قرار می گیرند. لذا به مرور با علمی که به شرایط و واقعیت ها پیدا کردم زاویه نگاهم عوض شد.

خانم زهرا شجاعی که در زمان دولت اصلاحات همین مسئولیت شما را داشتند از همدلی هیئت دولت وقت می گفتند و این که در بحث بودجه نویسی وزرای کابینه دغدغه مرکز زنان را دارند. در دولت آقای روحانی چقدر وزرا به مسائل زنان آگاهند و چقدر با شما همراهی کرده اند؟

هیئت دولت زمان خانم شجاعی با هیئت دولت فعلی فرق زیادی داشت. ضمن آن که برخی از اعضای همان دولت در کابینه فعلی هم حضور دارند. آنچه دولت اصلاحات تحویل گرفته بود با آن چه دولت اعتدال تحویل گرفت قابل مقایسه نیست. اما من می توانم این ادعا را بکنم که هرگاه در شرایطی قرار گرفتم که واقعا نیاز به همراهی داشتم، عدم همراهی ندیدم. هرگاه که لازم بود در دولت گزارش ارائه دادیم و مصوبه ای هم اگر لازم بود توانستیم بگیریم، همین طور در کمیسیون های دولت.

یعنی شما در طول این مدت در جلسات هیئت دولت وقتی امتیازی می خواستید این جمله را از زبان دیگر وزرا نمی شنیدید که حال مسائل زنان اولویت ندارد و مسائل مهم ترین پیش رو است؟

این نگاه به طور کلی همیشه هست و همیشه هم به این نگاه انتقاد دارم. اما وقتی می گویم باید واقع بین باشیم، به این بر می گردد که یعنی از نظر اقتصادی آن قدر وضعیت کشور بحران است که بخش اعظم جلسات دولت و مصوبات تصمیم گیری ها به حزوه اقتصاد اختصاص پیدا کند. مسائل مربوط به سیاست خارجی هم که جای خود دارد. نگرانی ما به عنوان بخش فرهنگی دولت، مدام این بوده که بخش فرهنگ و امور اجتماعی تحت الشعاع بخش اقتصادی و سیاست خارجی قرارنگیرد.

 

همیشه این ها هست. اما دوره ما یک اتفاق خاص هم افتاد و آن این بود که روند نگران کننده و رو به رشد آسیب های اجتماعی حتی در عالی ترین سطح مورد توجه قرار گرفت. این توجه در یک سال اخیر اتفاق افتاد و خیلی به ما در پیشبرد اهداف و برنامه های مان کمک کرد و هم در بودجه و هم در برنامه ششم توسعه توجه ویژه ای به آسیب های اجتماعی شده است. بعد از توجه مقامات عالی نظام، شورای اجتماعی کشور که قبلا رییس اش وزیر کشور بود تقویت شد و الان رییس اش رییس جمهور است تا مصوباتش ضمانت اجرایی کافی پیداکند. الان حدود شانزده- هفده کارگروه ذیل آن شورا به آسیب های اجتماعی می پردازند.

طبق نظر مقام رهبری هم هر کارگروه باید گزارش اقدامات فوق العاده خودش را هر شش ماه یک بار در حضور ایشان ارائه کنند. تاکید بر این است که گزارش مربوط به اقدامات فوق العاده باشد و نه گزارش اقدامات عادی و روتین دستگاه ها. بودجه لازم اختصاص داده شده و من خیلی خوش بین هستم به این که در مدت معقولی ما به وضعیتی قابل قبول در این حوزه برسیم.

 

خشونت علیه زنان پدیده ای جهانی و رو به تزاید است. ما نمی توانیم ادعا کنیم که این آسیب در جامعه ما رو به کاهش است. اما در این رابطه یکی از برنامه هایی که در حال اجرا داریم طرح تاب آوری اجتماعی خانواده برای آموزش مهارت های گوناگون ارتباطی به زنان و مردان است که من آن را یکی از طرح های موفق معاونت می دانم. برای مقابله با خشونت علیه زنان کافی نیست صرفا قانون را عوض کنیم و انتظار داشته باشیم که زمینه های خشونت از بین برود .

 

به موازات تغییر قانون باید به تدابیر فرهنگی و بازدارنده و تدابیر حفاظتی- حمایتی مثل خانه های امن و اورژانس اجتماعی و خطوط تلفنی بحران بیندیشیم. همه این تدابیر باید با هم و در کنار هم مطرح شود تا انتظار اثربخشی  داشته باشیم. این که بگوییم خشونت ریشه کن می شود البته شدنی نیست و هیچ جامعه ای نتوانسته به آن دست یابد.

معاونت امور زنان و خانواده گزارش هایی در زمینه آسیب های اجتماعی، مثلا گزارش های آماری درباره ایدز و روسپی گری زنان، تهیه و منتشر کرده است. این گزارش ها چه دستاوردی داشته است؟

در این دوره به لحاظ روند و وسعت آسیب های اجتماعی به این نتیجه رسیدیم که سیاست سرپوش گذاشتن را باید کنار گذاشت. ادعای زنانه شدن فقر و زنانه شدن ایدز و اعتیاد و بعد هم زنانه شدن بخش غیررسمی اقتصاد و اشتغال هم مبتنی بر داده هایی بود که از پژوهش هایی که به ما می رسید به دست آورده بودیم.

در آستانه تدوین برنامه ششم توسعه بودیم و نیاز به بررسی کلی وضعیت زنان و خانواده داشتیم تا با شناخت درست بتوانیم احکام پیشنهادی خودمان را ارائه بدهیم. از تدوین اطلس وضعیت زنان و خانواده شروع کردیم. مثل برنامه های توسعه قبلی کلی گویی نکردیم و آمدیم سراغ موضوعات اولویت دار، و نشست های تخصصی برای حساس سازی و جلب توجهات نسبت به مسائل و آسیب های این حوزه برگزار کردیم؛ از جمله در بحث سلامت زنان و رفتارهای پرخطر با تمرکز بر تن فروشی نشستی برگزار کردیم و از سه منظر حقوقی، پزشکی و جامعه شناسی این موضوع را بررسی کردیم.

در موضوع ایدز هم تاکید ما بر زنان متعهدی بود که از طریق رابطه با همسران شان مبتلا می شوند. اما به خاطر همین دو موضوع چه بر سر ما که نیاوردند. ما برای پرداختن به مسئله آسیب های اجتماعی خیلی هزینه دادیم. گزارش هایی هم که در ان نشست ارائه شد پژوهشی بود که هشت سال پیش دکتر سعید مدنی انجام داده بودند و مقاله ای علمی نیز بر اساس آن منتشر شده بود و یافته جدیدی در این برنامه مطرح نشد.

هنوز یکی از تهامات ما برگزاری همان نشستِ سلامت زنان است که منتقدان می گویند معاونت با برگزاری آن نشست به جنگ خدا و رسول خدا رفته است. و این حرف های بی پایه که معاونت می خواهد روسپی گری را به رسمیت بشناسند و کارت سلامت صادر کند.

یکی از سخنرانان آن نشست که پزشک است و البته صاحب نظر این حوزه است، نظر خودش را که صدور کارت سلامت بود ارائه کرده بود. همین را به عنوان اتهامی بزرگ علیه مامطرح کردند. مدام حکم صادر کردند که بگیرید و ببندید. به این معنا که پرونده ای تشکیل شود اما تاثیرش را از این لحاظ گذاشت که کارگروه پیشگیری از آسیب های اجتماعی ما که سلسله نشست هایی را طراحی کرده بود کارش را متوقف کرد. نشست بعدی مان راجع به سلامت زنان و رفتارهای پرخطر در بحث اعتیاد بود که کارگروه ترجیح داد وارد این وادی نشود و درگیر حاشیه ها نماند.

 

 

من مخالف متوقف کردن نشست ها بودم اما به هر حال این اتفاق افتاد. به هر شکل، جواب دادن به حاشیه ها وقت زیادی از ما می گرفت. مخالفان هم ممکن است تصور کنند که به هدف شان رسیده اند. مشابه این را در مورد برنامه کاری مشترک با صندوق ملل متحد هم داشتیم که در چار چوب پنجمین برنامه کشوری امضا کردیم و با منابع محدودی- حدود پانصد میلیون تومان- که از صندوق جمعیت سازمان ملل گرفتیم چند کار مهم انجام دادیم. حالا بماند که در جلسات داخلی یکی از احزاب سیاسی گفته بودند مولاوردی پانصد میلیون دلار از سازمان ملل پول گرفته و باید بگوید با این پول چه کرده.

حالا با آن پول چه کرده بودید؟

ما با آن پانصد میلیون تومان اطلس وضعیت زنان و خانواده را تدوین کردیم. اولین نشست منطقه ای همکاری های شبکه های تخصصی سازمان های مردم نهاد و دولت را برگزار کردیم. شفاف هم بودیم و الان روی سایت مان مشخص است که با این پول چه کار کردیم. یک سفر مطالعاتی هم به فنلاند طراحی کردیم که برخی فعالان این حوزه و مشاوران دستگاه های اجرایی و مدیران استانی مان را اعزام کردیم و هدف هم آشنایی با سیاست های نوآورانه فنلاند درباره فرزندآوری بود.

اول از همه متهم شدیم به این که چرا از فنلاند می خواهید الگو بگیرید که یک کشور غربی است. بعد هم می گفتند از هزینه بیت المال خرج سفر کرده اید در حالی که پول سازمان ملل بود و تعریف هم شده بود که ما باید یک سفر مطالعاتی انجام می دادیم.

موضوع این برنامه کاری مشترک را کشاندند به کمیسیون اصل نود مجلس و بعد هم قوه قضاییه. خانم رهبر، رییس فراکسیون زنان مجلس قبلی، این مسئله را به عنوان کشف بزرگ خودش مطرح می کرد. گفت که متوجه شده ما با سازمان ملل یک برنامه کاری  داریم که به تصویب مجلس نرسیده است. در حالی که طبق اصل 77 قانون اساسی فقط موافقت نامه های بین المللی باید به تصویب مجلس برسد نه این یادداشت های تفاهم و برنامه های کاری مشترک که روزانه به وفور از این یادداشت تفاهم و برنامه های کاری مشترک که روزانه به وفور از این یادداشت تفاهم ها به امضا می رسد.

 

ادعا می کرد یک تنه جلوی برجام کوچک زنانه را گرفته است. بعد هم متهم شدیم که اطلاعات محرمانه کشور را در اختیار سازمان ملل قرار دادیم که به واقع اطلاعات در سایت صندوق جمعیت از قبل قرار گرفته بود. هر چه هم توضیح دادیم که این ها خودشان در چهارمین برنامه مشترک، در سال نود، سرشماری نفوس و مسکن را برای کشور انجام دادند کسی گوش نمی کرد. مرکز آمار ایران سرشماری را با منابع سازمان ملل انجام داده بود. همان زمان هم گفتم که اگر ثبت شود ما یک خط اطلاعات در اختیار سازمان ملل قرار داده ایم کناره می گیرم و استعفا می کنم.

تعامل تان با شخص رییس جمهور چطور است است؟ آقای روحانی معروف شده اند به ان که به وزرا به راحتی وقت نمی دهند، هر زمان که وقت ملاقات خواسته اید به شما داده اند؟

ما هفته ای دو روز حدود هشت ساعت جلسه هیئت دولت داریم. در آن ساعت ها به راحتی فرصت دیدار و گفت و گوی اعضای کابینه با رییس جمهور فراهم هست. من هم تا جایی که ممکن است از این فرصت استفاده می کنم. وقت هم تا به حال توانستیم یکی- دو بار بگیریم. ولی واقعا رییس جمهور سرشان شلوغ است و این طور نیست که وقت شان آزاد باشد و نخواهند وقت بدهند.

تاکنون پیش نیامده که از آقای روحانی تذکر گرفته باشید؟

تذکر که نه. یکی- دو باری که نزدشان رفتم تا مطلبی را به اطلاع شان برسانم، ایشان پرسیده اند فلان داستان ماجرایش  چه بوده است و من توضیحات لازم را ارائه داده ام.

مثلا چه ماجراهایی؟

یکی حاشیه های مربوط به حضور زنان در ورزشگاه و یکی هم بحث عقیم سازی زنان کارتن خواب که برداشت نادرستی بود از مصاحبه. آقای روحانی پرسیدند شما چنین چیزی گفتید و من هم توضیح دادم که نه. ولی تذکری تا به حال به من نداده اند.

 

 

من همیشه نظرم را بدین گونه بیان کرده ام که چرا ما بعد از 37 سال نتوانیم یک ساز و کار مناسب و شایسته، عرفی، شرعی و قانونی برای این حضور فراهم کنیم و مخالفت آشکاری هم با این نظر نشده است. اقدامات و حرف های ما بی تاثیر هم نبوده است. اخیرا گزارشی دیدم که راهبردها و راهکارهای فقهی- قانونی حضور زنان در ورزشگاه ها را بررسی کرده است.

گمان می کنم پژوهش نامه افق مکث بود. بسیار جامع است و گزینه های مختلف را پیش بینی کرده و پیشنهاد داده. برای ما هم فرستاده اند تا اعلام نظر کنیم. پس این طور نیست که این ماجرا کلا از دستور کار سیاست گذاران نظام خارج شده باشد. به نظر می رسد که در جبهه خودِ منتقدان بالاخره تدابیری دارد اندیشیده می شود و به این نتیجه رسیده اند که نمی توان از کنار این مسئله بی تفاوت گذشت و انکارش کرد.

بعد از سه سال و نیم از عمر دولت، شما حضور زنان در لایه های مدیریتی دولت را با توجه به شعارهای آقای روحانی که از حضور زنان در لایه های قدرت و دولت می گفتند چطور می بینید؟

آقای روحانی دردولت بارها با این اشاره و تاکید را به وزرا داشتند که حتی در سطح معاون وزیر از خانم ها استفاده کنند. جالب این است که خیلی از وزرا هم این نگاه را دارند که شاخص ترین شان آقای زنگنه است و کسی فکر نمی کرد که به این زودی ها معاون وزیر نفت در حوزه پتروشیمی یک خانم باشد.

این را هم بگویم که من خودم پیشنهاد دادم که در سفرهای استانی به عنوان نماینده ویژه دولت به شهرستان ها بروم. به اولین سفرهای استانی که رفتم دیدم آقایان هیئت دولت به شهرستان ها می روند و ما در مرکز استان می مانیم. من در ملاحظات گزارش سفرم نوشتم که خانم ها هم می توانند به عنوان نماینده دولت به شهرستان ها بروند و این می تواند در تغییر نگاه ها موثر باشند.

 

در سفر بعدی من خودم به عنوان نماینده دولت به زابل رفتم و واقعا هم موثر بود. هر چند اوایل به گوشم می رسید که فلان فرماندار از این که یک خانم به عنوان نماینده دولت به شهرش می رود ناراحت شده یا این که امام جمعه موضع گرفته است. ولی الان دیگر این طور نیست و به مرور پذیرفته شد که یک زن هم می تواند نماینده ویژه دولت و رییس جمهور باشد و حتی از پروژه در حال ساخت تونل هم بازدید کند.

در زمان دولت اصلاحات قرار شده بود که در هر استان تعداد سهمیه خاصی برای زنان مشخص شود که سمت های اجرایی را برعهده بگیرند. چرا این مسئله متوقف شد؟

بله! بعد از دولت اصلاحات متوقف شد. اما در دولت اعتدال هم تحولی در مدیریت میانی زنان داشته ایم. مامعاون استاندار و فرماندار و بخشدار زن داریم. روسا و مدیران کل های ها اداراتی داریم که زن هستند. مدیر کل گمرک یا تعزیرات حکومتی در بوشهر یک خانم است. ارشاد اسلامی بوشهر یک خانم است. ما به تازگی بانک اطلاعاتی جامع زنان را رونمایی کردیم که یکی از کاربردهایش همین است. تا قبل از این وقتی می رفتیم سراغ مسئولان و می خواستیم که از مدیران زن استفاده کنند، آن ها هم می گفتند ما کسی را نمی شناسیم و در بدنه وزارتخانه ما کسی نیست که در سطح معاونت باشد. ما سه سال کار کردیم و زنان توانمند در دستگاه های اجرایی را فهرست کردیم تا این مشکل یا بهانه مرتفع شود.

گویا لایحه ای هم به منظور سهمیه بندی حضور زنان در انتخابات داشتید، که به بن بست خورد.

بله! تقریبا اسفند سال گذشته بود که لایحه ای با عنوان اتخاذ تدابیر لازم برای افزایش تعداد زنان در مجلس و شورای اسلامی شهر و روستا آماده کردیم تا تدابیر لازم را بعدا مجلس در یک قانون عادی تصویب کند. تلاش کردیم که در سیاست های کلی انتخابات سهمیه بندی به صورت یک بند دیده شود. من با دفتر رهبری هم مکاتبه کردم. در مجمع، آیت الله هاشمی خیلی از ما حمایت کردند اما دو رای کم داشتیم و با پیشنهاد ما در مجمع تشخیص موافقت نشد.

 

 

 

نظر ما همین بود اما چون حساسیت به درصد وجود داشت ما نوشتیم اتخاذ تدابیر لازم برای افزایش تعداد زنان تا درصد آن به مجلس واگذار شود. بعد هم گزارش توجیهی مفصل و یک بررسی تطبیقی در کشورهای اسلامی را ضمیمه کردیم و برای مجمع فرستادیم. در دولت هم این اقدام را در برنامه سه ساله اصلاح نظام اداری مطرح کردیم و با افزایش سالانه ده درصدی تعداد مدیران زن را پیشنهاد دادیم. در سند برنامه ششم هم این را به صورت یک هدف کمی آوردیم. مشخص هم کردیم که در زمان شروع برنامه ششم در کجا قرار داریم و به کجا می خواهیم برسیم.

معاونت امور زنان، دستاورد ملموس و مشخصی در این چهار سال نداشته، علتش چیست؟

ماهیت و ذات فعالیت ما این طور نیست مثلا بتوانیم بگوییم که در دهه فجر دویست واحد مسکونی مسکن مهر را افتتاح کردیم. خروجی کار ما با چشم دیده نمی شود. همین الان وقتی ما با استان ها مکاتبه می کنیم و می پرسیم که برای هفته زن چه برنامه هایی دارید می بینیم به عنوان عملکرد شاخص خودشان نوشته اند مسابقه طناب کشی! معاونت رییس جمهور در امور زنان و خانواده، نه مشابه محیط زیست است و نه میراث فرهنگی و نه انرژی اتمی که سازمان داشته باشد.

 

ما مشابه معاون حقوقی و معاون پارلمانی رییس جمهور هستیم. فاقد سازمان مشخصی هستیم و بنابراین انتظار علی حده ای هم از ما نباید داشت.

من بشخصه سعی کردم این را جا بیندازم که از جایگاه ستادی ماموریت ما پیگیری وظایف ذاتی سایر دستگاه ها، هماهنگی، مدیریت ظرفیت ها و هم افزایی اقدامات و برنامه هاست که شاید ما مشابه سازمان ملل باشیم که می گویند دبیر کل کاری ندارد جز ابراز نگرانی، اما همین ابراز نگرانی هم خیلی کارها را پیش می برد. ما مشابه ساختار نهاد زنان ملل متحد هستیم که تقریبا همین کارها را انجام می دهد. شاید شما از کار ما خروجی ملموسی نبینید. پیگیری هایی که توسط معاونت انجام شده و می شود و ظهور و بروز بیرونی ندارد واقعا قابل توجه است.

و در پایان؛ چرا ساختمان معاونت زنان تا مدت های طولانی هیچ تابلویی بر سردر خود نداشت؟

یک طبقه ساختمانی که ما در آن هستیم در اختیار یکی از واحدهای ریاست جمهوری است که نباید تابلو داشته باشد. و این که ما تابلو داشته باشیم و آن ها نداشته باشند مدتی مورد اختلاف بود و برای شان سخت هم بود که زیر تابلو و پرچم زنان تعریف شوند. ولی این کار را بالاخره انجام دادیم و الان تابلو داریم.

آن ها هم حاضرشدند بیایند زیر پرچم معاونت امور زنان؟

بالاخره ما کار خودمان را انجام دادیم و واکنش خاصی هم ندیدیم.