هارونیه ؛ بنایی تاریخی در مشهد

در راه مقبره فردوسی، کمی مانده به خود مقبره در سمت دیگر خیابان بنایی آجری و شکوهمند دلبری می‌کند.

هارونیه یکی از قدیمی‌ترین و چشم‌گیرترین بناهای باقی مانده از توس قدیم است که گردشگران بسیاری نیز به هنگام بازدید از مقبره فردوسی، بازدید از این بنا را از دست نمی دهند.

تیم کارناوال نیز این بار با گردشی یک ساعته به معرفی بنا و خانقاه هارونیه می‌پردازد.

همراه با کارناوال باشید و گشتی در شهر کهن تابران بزنید.

هویت هارونیه

توس یا تابران، محوطه‌ای باستانی در شمال شهر #مشهد است که امروزه بیش‌تر بقایایی باستان‌شناسی است.

این محوطه دوره‌ها و حوادث زیادی را پشت سر گذاشته و بسیار رنج‌ها دیده است، سرگذشتی از خلافت هارون‌ الرشید تا حمله خونین مغولان. در این میان ساختمان هارونیه، یکی از قدیمی‌ترین بناهای برجای‌مانده در این دیار است.

بنای مشهور به #هارونیه در اصل خانقاه یا آرامگاهی متعلق به اوایل قرن هشتم هجری (14میلادی) است. نام هارونیه از قرن 14 خورشیدی (همزمان با بنای آرامگاه کنونی فردوسی) بر این بنا نهاده شده و اساسی علمی ندارد. بنای هارونیه که بعد از واقعه مخرب مغول ساخته شده است، هیچ ارتباطی با خلیفه هارون الرشید و بقعه و زندان وی ندارد؛ چرا که اگر قبل از مغول و حمله‌ی خونین و مخرب او ساخته شده بود، همچون دیگر بناهای این شهر (مسجد و مدرسه مقابل هارونیه) از میان رفته بود. 

جالب است بدانید که مقر و مرکز فرماندهی هارون الرشید بغداد بوده و تنها در سال 193 هجری قمری برای سرکوب شورش‌ها به خراسان سفر کرده است. البته وی در همان سال در شهر نوقان (مشهد کنونی) جان به جان‌آفرین تسلیم کرده و در کاخ و باغ حُمید بن قحطبه (والی پیشین خراسان) مدفون می‌شود . پس از آن پسرش مأمون برای وی بقعه‌ای ساخته که پیشوای بزرگوارمان، امام رضا (ع) پس از شهادت نیز در همین بقعه دفن می‌شوند.

بنابراین «بقعه هارونی» در اصل همان بنای بقعه مطهر امام رضا (ع) است، که ضریح مطهر امام در قسمت غربی آن قرار گرفته است. احتمالا به سبب آن که نام توس پس از نوقان، به تابران داده شده است، این بنا هم به سهو هارونیه یا بقعه هارونی خوانده شده است.

داخل خانقاه

فضاهای داخلی این خانقاه شامل ورودی ایوان، 4 شاه‌نشین، گنبدخانه و 3 اتاق فرعی می‌شود.

از قسمت‌های جالب توجه این بنا، وجود بادگیرهایی در جهات مختلف است که نقش تهویه و تأمین هوای خنک داخل بنا را به عهده دارد. در داخل گنبد نیز کلاف‌هایی چوبین وجود دارد که باعث استحکام بیشتر گنبد شده و نقشی لرزه گیر به هنگام زلزله‌ها دارد.

دسترسی به هارونیه

آدرس: بلوار شاهنامه، 600 متری مقبره فردوسی

ساعات بازدید: 9 تا 17

هزینه ورودی: 2500 تومان

متأسفانه در محوطه مقبره هارونیه، سنگ‌نوشته‌ها و ستون‌هایی سنگی به صورت رها شده و بدون مراقبت‌های ویژه دیده می‌شوند. طوری که به نظر می‌رسد آسیب رساندن و یا بروز هر اتفاق دیگری احتیاج به سعی و تلاش چندانی ندارد.

کارناوال از مسئولین گردشگری و مربوطه درخواست رسیدگی و توجه بیش‌تری را به این محوطه تاریخی دارد.

گشت در مجموعه هارونیه

در مقابل مقبره هارونیه، مسجد – مدرسه‌ای قرار دارد که مطالعات و تحقیقات باستان‌شناسی ثابت کرده متعلق به دوره سلجوقی و اواخر قرن پنجم است. در سال 1379، برای شناخت آثار شهر تابران طی کاوش‌هایی بقایای بنای آجری، با ستون‌های مدور و چند کف آجری در محوطه‌ای در مرکز شهر تابران و جنوب بنای هارونیه کشف گردید.

همچنین تحقیقات نشان می‌دهند که بعدها به بخشی از مدارس یا نظامیه‌ها شده است. این بنا دارای شبستانی ستون‌دار، حیاط مرکزی و رواقی گرداگرد مرکز بوده است که در حال حاضر تنها بخش‌هایی از آن اشکار شده است.

در حمله وحشیانه مغولان به خراسان، شهر تاریخی #تابران نیز دستخوش تغییراتی شد که نمونه آن در این بنای مسجد – مدرسه به وضوح قابل مشاهده است. به دلیل ویرانی مسجد، امروزه اثری از تزئینات یا پوشش آن باقی نمانده است. اما نقوش موجود بر کفپوش آجری و مقداری گچبری کشف شده، زیبایی آن را در دوران آبادانی به وضوح نشان می‌دهد.

سخن کارناوال

همان‌طور که اشاره کردیم هارونیه بسیار به مقبره فردوسی نزدیک است و شما در راه مقبره، هارونیه را در آن سمت خیابان خواهید دید.

از آن‌جا که گشت و گذار در این مجموعه نهایتا 1 ساعت طول می‌کشد، توصیه کارناوال به شما این است که ابتدا به مقبره فردوسی بروید و بعد در راه برگشت، به بازدید از هارونیه بپردازید.