کلینیک فوق‌تخصصی مغز و شناخت که در خیابان زرتشت تهران واقع شده، پذیرای پیر، جوان و کودکان است؛ کودکانی که از برخی اختلالات رنج می‌برند، کهنسالانی که با مشکلات ناتوانی و پیری دست‌وپنجه نرم می‌کنند و حتی جوانانی که با برخی مشکلات فردی، شغلی و... روبه‌رو هستند. این مرکز برای رسیدگی به مشکلات و درمان هرکدام از رده‌های سنی، فضای اختصاصی دارد.
به گزارش ،روزنامه وقایع اتفاقیه نوشت: سه رویکرد درمان، توانمند‌سازی و توانبخشی را سرلوحه کار خود قرار داده و قرار است نمونه و الگویی مناسب برای راه‌اندازی کلینیک‌های مشابه در دیگر شهرها و استان‌ها باشد اما تا قبل از رسیدن به این مرحله، از دورافتاده‌ترین شهرهای کشور مثل سیستان‌وبلوچستان هم مراجعه‌کننده دارد. مرد نسبتا جوانی سوار بر ویلچر به نقطه‌ای نامعلوم نگاه می‌کرد و همسرش هم تمام توان و همتش را برای به حرکت درآوردن ویلچر به کار می‌برد، وقتی کمک ناچیزی برای هدایت ویلچر کردم، گفت: همسرم نزدیک به دو سال است که ام.اس دارد، از همان ابتدا او را به دکترهای زیادی بردیم و دوا و درمان کردیم، حتی فرش زیر پا، طلاهای خودم و دخترم و همه زندگیمان را فروختیم اما چندان فایده‌ای نداشت، هزینه‌های درمان همسرم بالاست و دکترها همه آب پاکی را روی دستم ریختند که اصلا از کلمه درمان صحبتی نکنم و در عوض باید دلم را به خدمات توانبخشی و بهبودی نسبی خوش کنم؛ چند هفته‌ای هم هست که با این مرکز آشنا شدیم و خدماتش متفاوت و ارزان‌تر از کلینیک‌های دیگر است، رفت‌وآمد آسان‌تر بوده و دیگر لازم نیست برای گرفتن نوار مغز و آزمایش‌های جانبی به مراکز دیگر مراجعه کنیم... درعین‌حال، دولتی بودن تعرفه‌های این کلینیک از مزیت‌های اصلی آن بوده و باعث شده تا مراجعان دغدغه‌های مالی کمتری در این مرکز داشته باشند. آنچه ضرورت توسعه هرچه سریع‌تر این مرکز و راه‌اندازی نمونه‌های دیگری از آن در شهرهای دیگر را تأکید می‌کند، آن است که مطابق با آمارهای موجود، ایران رتبه سوم پیرشدن در جهان را به خود اختصاص داده، به‌همین‌دلیل با پیشروی جمعیت کشور به سمت کهنسالی و پیری، باید اقداماتی برای رسیدگی به این قشر فراهم شود که کلینیک‌های این‌چنینی می‌تواند یکی از تدابیر باشد. از این مرکز اخبار خوبی به گوش می‌رسد که به‌زودی عملیاتی خواهد شد.
پیمان حسنی‌ابهریان، رئیس مرکز مغز و شناخت پژوهشگاه علوم شناختی، در تشریح فعالیت کلینیک مغز و شناخت می‌گوید: فاز نخست کلینیک مغز و شناخت در دو حوزه شناختی و ارائه خدمات توانبخشی با هدف ارائه خدمات توانبخشی به کودکان و بزرگسالان در آبان سال 95، با همکاری و نظارت مستقیم استادان برجسته این حوزه از دانشگاه‌های معتبر تهران به‌ویژه دانشگاه علوم پزشکی ایران و پژوهشکده علوم شناختی، راه‌اندازی شد؛ اولین حوزه از این مرکز به بخش نوروسایکولوژی یا عصب روان‌شناسی اختصاص داشته که در‌این‌زمینه با استفاده از تخصصی‌ترین ابزار، از عملکردهای شناختی افراد ارزیابی‌های کاملی صورت می‌گیرد؛ وضعیت توجه یا حافظه، هوش، توانایی‌های زبانی- گفتاری، ارتباطات اجتماعی، ارزیابی‌های روان‌شناسی یا سایکومتری مثل عملکردهای خلقی، وضعیت اضطراب و... نیز بررسی می‌شود.
او با اشاره به بخش سوم از حوزه ارزیابی در کلینیک مغز و شناخت ادامه می‌دهد: خدمات این مرکز در زمینه‌های «تقویت توجه و تمرکز»، «حافظه و اختلالات کهولت»، «تصمیم‌گیری و عملکردهای اجرایی شناختی»، «مدیریت هیجان»، «استفاده از تکنولوژی حقیقت مجازی (ویرچوال رئالیتی) در توانبخشی شناختی» و سایر اختلالات است؛ در بخش الکتروفیزیولوژی، با دقیق‌ترین ابزارها، عملکرد کمی و کیفی مغز از طریق تست، نوار و نقشه مغزی مورد بررسی قرار می‌گیرد. با ارزیابی امواج مغزی در نقاط مختلف مغز، مقایسه امواج دو نیمکره و امواج بخش قدامی و خلفی مغز می‌توان بسیاری از اختلالات و مشکلات را تشخیص و درمان کرد.
ابهریان، متخصص علوم اعصاب شناختی درمورد خدمات بخش‌های دیگر کلینیک تأکید می‌کند: درمان بیماری‌های مرتبط با حوزه مغز و شناخت ازجمله بیماری‌های اعصاب و روان، اضطراب، افسردگی، بیماری‌های خلقی، روان‌پریشی، روان‌نژندی و... با رویکرد شناختی در این مرکز انجام می‌شود. در‌این‌زمینه از دارودرمانی، مشاوره و روان‌درمانی بهره گرفته شده و در عین حال، از تکنیک‌های علوم اعصاب شناختی همچون روش‌های بازخورد زیستی بیوفیدبک، بازخورد عصبی نوروفیدبک، روش‌های تحریک الکتریک یا مغناطیسی مغزی استفاده می‌شود. برای مثال با مراجعه فردی که از بیماری وسواس رنج می‌برد، درمان همه‌جانبه و چند بعدی (مشاوره و رفتار درمانی، دارودرمانی و نوروتراپی) روی این فرد صورت گرفته تا فرد به شرایط عادی بازگردد. درمان رفتارهای اعتیادی مثل اعتیاد به اینترنت، بازی‌های رایانه‌ای، بیش‌خوری، اعتیاد جنسی، قمار و... ازجمله رفتارهای اعتیادی هستند که در مورد آنها اقدامات درمانی صورت می‌گیرد.
او با بیان اینکه دومین کلینیک تخصصی حافظه و کهولت نیز در زیرمجموعه کلینیک مغز و شناخت فعال است، می‌افزاید: یک فضای اختصاصی برای تشخیص و بهبود هر نوع اختلالی در حوزه اعصاب و روان مثل میگرن و سردرد‌های ساده، مشکلات ناشی از کهولت و پیری، ام.اس، اختلالات حافظه و آلزایمر در نظر گرفته شده است که از تکنیک‌های معمول پزشکی، نورولوژی، شناختی، توانبخشی، کاردرمانی و... در‌این‌زمینه بهره‌برداری می‌شود. با توجه به اینکه دوران سالمندی و کهولت با اختلالات و مشکلاتی همراه است، کاردرمانی و گفتاردرمانی ویژه بزرگسالان نیز با رویکرد شناختی در این مرکز به‌صورت فوق‌تخصصی و مجزا دنبال می‌شود.
درمان متفاوت بیماران ام‌اس
شیوع بیماری ام‌اس به‌ویژه در میان جوانان در سال‌های اخیر، باعث شده تا بخش دیگری از تمرکز مرکز روی این بیماری باشد اما با دیدگاهی متفاوت و مؤثر، به گونه‌ای که کار متفاوت‌تری در‌این‌زمینه انجام می‌دهد. مراجعان این مرکز که از بیماری ام‌اس رنج می‌برند، می‌دانند که اقدامات مربوط به بیماری‌شان با سایر اقدامات درمانی صورت‌گرفته در مراکز درمانی دیگر کاملا متفاوت است و قرار شده تا نتیجه بهتری به دست آورند.
دبیر کارگروه توانبخشی شناختی ستاد توسعه علوم و فناوری‌های شناختی، با اشاره به گسترش بخش‌های درمانی کلینیک مغز و شناخت می‌گوید: ام‌اس از بیماری‌های شایعی بوده که افراد را از سنین پایین و در بیشتر موارد افراد تحصیلکرده را درگیر می‌کند و متأسفانه به درمان شناختی این بیماران کمتر اهمیت داده شده و بیشترین تمرکز کلینیک ام‌اس به این بخش از درمان معطوف شده است؛ این کلینیک نوپا بوده و حدود یک ماه از راه‌اندازی آن سپری می‌شود. بخش دیگری که در اوایل سال جاری راه‌اندازی خواهد شد، حوزه استروک یا سکته‌های مغزی است که کار توانبخشی شناختی در این حوزه به صورت جدی دنبال می‌شود. مشکلات مربوط به توجه و تمرکز نیز در کلینیک مغز و شناخت بررسی و درمان می‌شود که برخلاف تصور عموم، تنها محدود به کودکان نبوده و این مشکل در بزرگسالان نیز بسیار شایع است.
دکتر ابهریان، مدیر مرکز مغز و شناخت پژوهشگاه علوم شناختی می‌افزاید: حدود چهار ماه از فعالیت در حوزه کودکان در کلینیک مغز و شناخت سپری می‌شود، متأسفانه طبق نتایج به‌دست‌آمده، حداقل بیش از 20 درصد از جامعه کودکان از اختلالات دوران کودکی رنج برده و نیازمند خدمات تخصصی هستند؛ دراین زمینه، فضای اختصاصی و مجزایی برای کودکان در نظر گرفته شده که در حوزه اختلالات دوران کودکی مثل بیش‌فعالی، نقص توجه، یادگیری، فلج مغزی و... فعالیت می‌کند؛ بخش‌های مختلفی همچون کاردرمانی ذهنی - حرکتی، بازی‌درمانی، گفتاردرمانی و روان‌شناسی کودک در‌این‌زمینه راه‌اندازی شده است.
افراد سالم هم می‌آیند!
کلینیک مغز و شناخت فقط محل پذیرش افراد بیمار نیست بلکه جوانان جویای زندگی بهتر هم گذرشان به این کلینیک افتاده است؛ یکی از جوانانی که به‌تازگی رتبه تک‌رقمی را در کنکور سراسری دانشگاه به دست آورده در این ارتباط می‌گوید: در کنار برنامه‌ریزی‌های درسی، به‌صورت ماهانه و دوره‌ای، به کلینیک مغز و شناخت آمدم و با روان‌شناسان مرکز در ارتباط بودم، گروه روان‌شناسی مستقر در این مرکز به‌خوبی کمک کردند تا اهداف و برنامه‌های ذهنی‌ام را پر و بال دهم و بتوانم با آرامش روانی بهتر و بدون اضطراب یا نگرانی، در جلسه کنکور حاضر و بهترین رتبه را به دست آورم؛ مطمئن هستم که ارتباطم را با این مجموعه و مرکز قطع نمی‌کنم و برای گرفتن بهترین نتیجه در آینده درسی، شغلی، حتی خانوادگی و... هم از مشاوران این کلینیک مشورت می‌گیرم.
در همین ارتباط، دکتر ابهریان با بیان اینکه کلینیک مغز و شناخت تنها مرکز فوق‌تخصصی توانبخشی و توانمند‌سازی شناختی در خاورمیانه بوده که هم در حوزه اختلالات و بیماری‌های توانبخشی و هم در حوزه توانمند‌سازی فعالیت دارد، می‌افزاید: یکی از مهم‌ترین بخش‌های کاری مرکز، حوزه افراد سالم است؛ افراد موفقی که می‌خواهند موفقیت خود را حفظ کرده یا ارتقا دهند و در نهایت نخبه‌سازی و نخبه‌پروری یکی از اهدافی است که در مرکز دنبال می‌شود؛ راه‌اندازی بخش‌هایی برای کودکان و کهنسالان به این معنی نیست که دوره جوانی و میانسالی فراموش شده باشد بلکه توانبخشی و توانمند‌سازی شناختی در هر سن، جنس و موقعیتی مورد نیاز است؛ جوانان گروه مولدی هستند که اگر اختلالات شناختی داشته باشند، در روابط میان فردی، اجتماعی و شغلی نیز دچار مشکلات فراوانی خواهند شد.
بازی‌های چندبُعدی به کار درمان می‌آیند
بهره‌مندی از بازی و فضای مجازی، یکی از جذاب‌ترین مراحل درمانی است که مرکز مغز و شناخت برای راه‌اندازی این بخش اقداماتی داشته و خبر‌های خوبی در‌این‌زمینه دارد؛ استفاده از فضا و بازی‌های چندبعدی مجازی در امر درمان می‌تواند آنچنان جذاب و کاربردی باشد که مراجعان زیادی را در این بخش بپذیرد. بر این اساس، او با اشاره به راه‌اندازی کلینیک واقعیت مجازی و خریداری ابزارهای آن در سال جاری یادآور می‌شود: بهره‌برداری از مرکز درمان واقعیت مجازی در کلینیک مغز و شناخت، یکی از جدید‌ترین تکنیک‌های روان‌شناختی دنیا به حساب می‌آید که در این تکنیک از کاربردهای درمانی فضای مجازی استفاده می‌شود؛ به بیان بهتر، درحال‌حاضر در بسیاری از مجتمع‌های تفریحی و پارک‌ها فضاهای سه‌بعدی و ابزارهایی با جنبه تفریحی در‌این‌زمینه وجود دارد که از این ابراز‌ها در جهت درمان افراد بهره گرفته می‌شود. از این طریق، فوبیا یا ترس‌های مرضی، ترس از حیوانات یا ارتفاع، استرس‌های پس از سانحه و... با قراردادن فرد در محیط‌های استرس‌زا، درمان می‌شود. این روش نه‌تنها کاربردهای روان‌پزشکی و روان‌شناختی دارد بلکه در حوزه توانبخشی حرکتی و کاردرمانی نیز مؤثر است؛ به‌طوری‌که وقتی فردی ناتوانی و ضعف در حرکت دست دارد، با افزایش توانمندی‌های حرکتی و شناختی، امکان حرکت دست‌ها برایش فراهم می‌شود. ابهریان، متخصص علوم اعصاب شناختی با بیان اینکه کلینیک مغز و شناخت در کنار درمان، به رویکردهای آموزشی - پژوهشی نیز معطوف است، تأکید می‌کند: نه‌تنها دانشجویان دانشگاه علوم پزشکی و پژوهشکده علوم شناختی بلکه کلیه فعالان در حوزه‌های مختلف روان‌شناسی با گرایش‌های گوناگون به‌ویژه شناختی از امکانات خوبی برای پژوهش در حوزه‌های مختلف در کلینیک برخوردار هستند که می‌توانند با کمترین هزینه و بیشترین امکانات، پروژه‌های مصوب را عملیاتی کنند؛ روان‌شناسان و دانشجویان دوره‌های تخصصی بیماران مغز و اعصاب دانشگاه علوم پزشکی ایران، دانشجویان رشته‌های کاردرمانی، گفتاردرمانی، مدیریت توانبخشی- شناختی و... می‌توانند دوره‌های کوتاه‌مدت آموزش و پژوهش را در مرکز سپری و مدرک معتبر دانشگاه علوم پزشکی را دریافت کنند.
تعرفه‌های کلینیک مغز و شناخت بالا نیست
گران‌بودن خدمات مراکز ارائه‌دهنده خدمات توانبخشی، روان‌شناسی و مشاوره باعث شده تا نیازمندان دریافت خدمات مشاوره، از رفتن به این مراکز خودداری کرده یا مراحل درمان را ناتمام رها کنند، نیازمندان دریافت خدمات توانمند‌سازی و توانبخشی هم با هزینه‌های کمرشکن دست و پنجه نرم می‌کنند اما کلینیک مغز و شناخت در این ارتباط حامل اخباری امیدبخش است؛ رئیس مرکز مغز و شناخت پژوهشگاه علوم شناختی، در پاسخ به این سؤال که آیا بالابودن تعرفه‌های توانبخشی و روان‌شناسی، مرکز را در پیشبرد اهداف با موانع روبه‌رو نساخته است؟ اعلام می‌کند: خوشبختانه اواخر سال گذشته، بیمه خدمات مشاوره و روان‌شناسی به تصویب رسید و امکان اجرایی‌شدن آن تا چند ماه آینده ایجاد می‌شود اما درعین‌حال، بخش عمده‌ای از فعالیت‌های کلینیک، وابسته به فعالیت‌های دانشگاهی بوده و بر‌این‌اساس، خدمات به‌صورت خصوصی و با کیفیت بالا ارائه شده و هزینه‌ها مطابق با تعرفه‌های دولتی است؛ با وجود آنکه بزرگ‌ترین انتقادی که به خدمات توانبخشی وارد می‌شود، گران و لوکس‌بودن آن است، کلینیک مغز و شناخت با تشخیص کمیته مددکاری، از نیازمندان واقعی و کم‌توان در این حوزه حمایت خواهد کرد.
خدمات کشوری می‌شود
نه تنها کلانشهر تهران بلکه دیگر شهرها هم به مرکز این‌چنینی نیاز دارند تا بدون سفر به پایتخت، بتوانند از خدمات مشابه مرکز استفاده کنند. راه‌اندازی مراکز این‌چنینی در کشور می‌تواند ارائه خدمات توانبخشی و روان‌شناسی به جمعیت هدف را ساده و کم‌هزینه‌تر کند. در همین ارتباط، دبیر کارگروه توانبخشی شناختی ستاد توسعه علوم و فناوری‌های شناختی با اعلام ضرورت توسعه مراکز شناختی در کشور تأکید می‌کند: کلینیک مغز و شناخت یک مرکز نمونه در تهران است و باید به‌تدریج خدمات فعلی به سایر شهرها و استان‌ها گسترش داده شود که در‌این‌راستا با حمایت مادی و معنوی مجموعه مدیریتی دانشگاه علوم پزشکی ایران، پژوهشکده علوم شناختی و فعالیت پژوهشی متخصصان و پژوهشگران این رشته، گایدلاین و پروتکل‌های مرتبط با علوم مغز و اعصاب و شناختی تهیه شده و در برخی از پروژه‌ها نیز حدود 50 درصد پیشرفت داشته‌ایم تا با تهیه این خطوط راهنمای بالینی، فعالیت‌های مرکز مغز و شناخت در دورافتاده‌ترین شهرها و استان‌ها نیز امکان‌پذیر شود؛ علاوه بر تهیه گایدلاین‌های مرتبط، از عموم متخصصان و علاقه‌مندان این حوزه از دانشگاه‌های علوم پزشکی وزارت بهداشت و علوم نیز دعوت می‌شود تا در دوره‌های آموزشی حضوری کوتاه‌مدت و میان‌مدت کلینیک شرکت کرده و مجوز راه‌اندازی و فعالیت سایر کلینیک‌های مغز و شناخت در شهرهای دیگر را دریافت کنند. درواقع، کلینیک مغز و شناخت یکی از اصلی‌ترین مراکز آموزشی برای واجدان شرایط راه‌اندازی کلینیک‌های حافظه، مغز و شناخت در سراسر کشور به شمار می‌آید.
