قیمت دلار روی موج زمان

در دهه 1380 که در ابتدای آن ارز تک نرخی می‌شود روند رشد دلار بازهم چندان سریع نیست و تا انتهای این دوره نرخ تا 300 تومان رشد کرده و تا 1200 تومان می‌رسد، به عبارتی سال پایانی این دهه آغاز عبور دلار از نرخ 1000 تومان است و قیمت این ارز چهار رقمی می‌شود.

اما دهه 1390 روی دیگر تغییرات دلار است؛ زمانی که این ارز دیگر تک نرخی نیست و حتی سه نرخی شده است. 1226 تومانی پرحاشیه که محمود بهمنی - رئیس کل سابق بانک مرکزی- محاسبه و برای برخی کالاها معرفی کرد، نرخی موجود در مرکز مبادلات ارزی که در جریان نوسانات شدید ارزی در سال 1391 راه‌اندازی شد و نرخی هم در بازار.

قیمت دلار که طی سال‌های 1366 تا 1390 تا 10 برابر افزایش و از 100 به 1200 تومان رسیده بود در جریان تحولات و نوسان‌های ارزی 1391 قیمت آن تا 1400 تومان رشد کرده و به‌طور متوسط به 2600 تومان رسید. این روند ادامه یافت و در سال 1392 و ماه‌های آخر حضور دولت دهم در اداره کشور قیمت‌ها رکوردشکنی کرده و بازار ارز ایران نرخ 3000 تومانی دلار را تجربه می‌کند.

اما در ادامه با تغییر دولت از شدت نوسان بازار ارز از اواخر سال 1392 کاسته شده و متوسط قیمت‌ها در سال 1393 به 3280 تومان رسید که در قیاس با جهش‌های دو سال قبل از آن قابل تأمل بود. دلار در سال 1394 هم متوسط نرخ 3450 تومان را تجربه کرد. ایامی که فاصله بین دلار مبادله‌ای و بازار آزاد کاهش یافته و همزمان با احتمال اجرایی شدن برجام و لغو تحریم‌های بین‌المللی و به دنبال آن باز شدن فضا برای گسترش روابط کارگزاری بانک‌ها، بحث یکسان‌سازی نرخ ارز پررنگ‌تر از قبل مطرح شد.

بر اساس آماری که بانک مرکزی از سال 1395 منتشر کرده، قیمت این ارز در نیمه اول امسال هر چند روندی اغلب رو به رشد را طی کرده است، اما نوسان چشمگیر نیست، به‌طوری‌که از حدود 3493 تومان در فروردین ماه به 3557 تومان در پایان شهریور ماه افزایش یافته که نشانگر رشد حدود 100 تومانی نرخ دلار در شش ماه اول سال است.

در نیمه دوم سال که معمولاً قیمت‌ها در بازار تحت تأثیر شرایط داخلی و خارجی با نوسان همراه می‌شود، تغییرات به گونه‌ای دیگر رقم خورد و از متوسط 3640 تومان در آبان‌ماه به بیش از 4000 تومان تا هفته اول دی ماه رسید. این بار بازار ارز ایران قیمت 4000 تومانی دلار را تجربه کرد. همان طوری که در سال 1389 دلار 1000 تومانی، در سال 1391 دلار 2000 تومانی و در سال 1392 هم دلار 3000 تومانی را ثبت کرده بود.

سایر ارزها نیز با این‌که رشد قیمت دارند، اما به‌طور طبیعی جهش‌ها به اندازه دلار نیست. این در حالی است که یورو از حدود 790 تومان در سال 1381 به حدود 4030 تومان در روزهای اخیر افزایش نرخ داشته که بیانگر رشد حدود 400 درصدی قیمت آن در حدود 14 سال گذشته است. در عین حال که پوند هم از سال 1372 تاکنون تا مرز 1400 درصد افزایش قیمت دارد و از حدود 304 به 4500 تومان رسیده است.

التهابات دهه 90

روند تغییرات از این حکایت داشت که بیشترین جهش‌های قیمتی از 1389 به بعد در تاریخچه ارزی ثبت شده است. دلار طی سال‌های اخیر اغلب با چند نرخ عرضه شده و در دوره‌های محدودی تک‌نرخی بوده است؛ به‌طوری که در دهه 1370 برای دوره‌ای کوتاه ارز تک‌نرخی شده اما چندان دوام نیاورد تا این‌که در ابتدای دهه 1380 بانک مرکزی مجدد دست به تک نرخی کردن ارز می‌زند و برای چند سالی هر چند کوتاه پابرجا بود ولی در نهایت تحریم‌ها و کند شدن روابط کارگزاری بانک‌ها و تبادلات بین‌المللی مانع از یکسان‌سازی پایدار شد و بار دیگر بازار ارز ایران چند نرخی شد.

در اوایل دهه 1390 جریان بازار ارز روزهای ملتهبی را تجربه کرد؛ به‌گونه‌ای که نوسان سال‌های 1390 و 1391 برای خود معروف شد و همواره از آن یاد می‌شود. دوره‌ای که دلار به یکباره از متوسط نرخی حدود 1050 تومان در سال 1389 تا 2600 تومان در سال 1390 رسید و در ادامه در سال 1392 تا بیش از 3200 پیش رفت و کانال‌های جدید دلار در این سال‌ها باز شد. البته مخاطبان بازار ارز فراموش نکرده‌اند که در آن زمان حتی رکورد دلار 4000 تومانی حتی برای یک روز هم که شده در تاریخ دلاری ایران ثبت شد.

در سال 1391 با توجه به التهابات ارزی بود که مرکز مبادلات ارزی از سوی بانک مرکزی راه‌اندازی شد و هر روز قیمت حدود 39 ارز بر مبنای دولتی تعیین و به گروه‌های مشمول عرضه می‌شد و همچنان نیز به فعالیت خود ادامه می‌دهد، هر چند که اکنون لیست دریافت‌کنندگان ارز مبادله‌ای خالی‌تر از گذشته است.

همزمان در کنار فروش دلار در بازار آزار نرخی از سوی بانک مرکزی برای کالاهای اساسی اعلام شد که همان 1226 معروف است. این نرخ نیز به مرور از صحنه ارزی محو شد و اکنون دلار با دو نرخ آزاد و مبادله‌ای عرضه‌ می‌شود.اما دلار در نیمه دوم سال 1395 وارد دور تازه‌ای از نوسان و بی‌ثباتی در بازار ارزی ایران شد و تکرار جریان سال‌های ابتدایی دهه 1390 بود و شدت نوسان در مواقعی بیشتر شد و نرخ‌های عجیب‌تری به بازار آمد. دلار از حدود 3700 تومان در شهریور ماه سال 1396 تا 13 شهریور سال 1397 حدود 10 هزار تومان گران شده و تا بیش از 13 هزار تومان پیش رفته است.

این در حالی است که مروری بر تغییرات نرخ دلار در سی سال قبل تا کنون نشان می‌دهد که دلار از سال 1367 تا 1373 نوسان چندانی نداشته و در کانال 200 تومان بوده اما به تدریج وارد کانال‌های بالاتری شده است. دلار حتی تا سال 1387 نرخ 1000 تومان را هم تجربه نکرده و از این سال به بعد است که وارد دورتازه قیمتی می‌شود و نرخ آن چهار رقمی شده است. این ارز در سی سال گذشته اقتصاد ایران رشد تا بیش از 135 برابری را تجربه است.