شناسه : ۲۷۸۳۳۳۹ - پنجشنبه ۹ فروردین ۱۴۰۳ ساعت ۱۱:۴۶
راویان صحیفه غیر از ابن سکون و عمیدالروساء
راویان صحیفه غیر از ابن سکون و عمیدالروساء در اینجا علاوه بر روایت ابن ادریس از شیخ طوسی ، روایت محمد بن جعفر مشهدی را از سیّد أجلّ بیان می کند
راویان صحیفه غیر از ابن سکون و عمیدالروساء
در اینجا علاوه بر روایت ابن ادریس از شیخ طوسی ، روایت محمد بن جعفر مشهدی را از سیّد أجلّ بیان می کند.
و همچنین از والدش به خطّ خود او، روایت بعضی افاضل را که صحیفه را نقل و روایت نموده اند بدین گونه ذکر می کند:
مجلسی اوّل می گوید: من صحیفه را روایت می کنم از علاّمه شهید محمد بن مکّی ، از سیّد شمس الدّین محمد ابن أبی المعالی ، از شیخ کمال الدّین علی بن حَمَّاد واسطی ، از شیخ نجیب الدّین یحیی بن سعید، و شیخ نجم الدین جعفر بن نما، از پدرش شیخ نجیب الدّین محمد بن نما، و سیّد فخّار، از شیخ محمد بن جعفر مشهدی ، از شیخ أجلّ (شیخ طوسی ) به طوری که شریف اجلّ نظام الشَّرَف قرائت می کرد و من گوش می دادم .
و محمد بن جعفر می گوید: همچنین من صحیفه را قرائت کردم بر پدرم : جعفر بن علی مشهدی ، و بر شیخ فقیه هِبَة الله بن نما، و شیخ مُقْرِی : جعفر بن أبوالفَضْل بن شقرة ، و شریف أبوالفتح بن جَعْفَرِیَّة ، و شریف ابوالقاسم بن زَکِی عَلَوی ، و شیخ سالم بن قُبارَوَیْه که همگی آنان از سیِّد أجلّ بهاء الشّرف روایت می کردند.
و نیز با همین إسناد از محقّق ، از ابن نما، از شیخ ابوالحسن علی بن خَیّاط ، از شیخ عربیّ بن مسافر[1]، از سید اجلّ بهاءالشَّرف روایت می نمایم .
و از سیّد فَخّار، از شیخ علی بن یحیی خیّاط ، از حمزة بن شهریار از سیّد أجلّ روایت گردیده است .[2]
در این دستخط مجلسی اوّل می بینیم که : علاوه بر روایت محمد بن جعفر مشهدی صحیفه را از شیخ الطّائفة که سندی دگر دارد، آن را از خصوص سیّد أجلّ، افراد کثیری مانند جعفر بن علی مشهدی ، هِبَة الله بن نما، جعفر بن أبی الْفَضْل بن شقرة ، و أبوالفتح بن جَعْفَریَّة ، و أبوالقاسم بن زکی علوی ، و سالم بن قُبَارَوَیْه ، و عَرَبیّ بن مُسافر، و حمزة بن شهریار روایت کرده اند.
و در صورت اجازة قبل دیدیم که : خود محمد بن جعفر هم از سیّد أجلّ روایت می کند. بنابراین ، این پدر و پسر: جعفر بن علی مشهدی و محمد بن جعفر هر دو صحیفه را از سیّد اجلّ روایت کرده اند.
و علاوه بر این دو عَلَم ، أعلام و أساطینی که در اینجا راوی صحیفه از سیّد أجلّ به شمار آمده اند، هفت نفر می باشند و با این دو بزرگوار نه تن می شوند، و با ابن ادریس ، و عمید الرُّوساء و ابن سَکون مجموعاً دوازده نفر از بزرگان و جهابذة علم شیعه ، صحیفه را از سیّد اجلّ روایت نموده اند.
باید دانست که : قبل از مجلسی اوّل که روایات خود را از صحیفة کامله به واسطة این أعلام به سیّد أجلّ می رساند، شهید اوّل : محمد بن مکّی بر اساس خطّی که از اوبه دست آمده است ، از شیخ نجم الدّین جعفر بن نما نقل می کند که : او صحیفه رااز پدرش ، از هشت نفر از أساطین و علمائی که در اینجا ذکر کردیم روایـت می کند.
خطّ شهید در اینجا از جملة سه اجازه ای است که به خطّ او بوده ، و به دست صاحب معالم - رضوان الله علیه - رسیده است . و صاحب معالم آن را در اجازة کبیرة خود که به سیّد نجم الدّین بن سید محمد حسینی داده است ، و میان محدّثین و علماء شهرت بسزائی دارد، ذکر نموده است .
این اجازة مبارکه که حقّاً حاوی مطالب نفیس و ارزشمندی است ، مرحوم مجلسی در «بحارالانوار» آن را بتمامها نقل نموده است . صاحب معالم : شیخ حسن ابن شهید ثانی ، مطلب را می آورد تا می رسد به اینجا که می فرماید: و در نزد من اجازه ای است به خطّ شیخنا الشّهید که سیّد غیاث الدّین [3] به این مرد داده است .[4]
و همچنین دو اجازه دگر است که شیخ نجیب الدّین یحیی بن سعید، و شیخ نجم الدّین جعفر بن نما به او داده اند. و چون در این دو اجازه مطالب زائد و مفیدی است از آنچه که در طریق روایت ذکر می گردد، ما مواضع مهمّ آن دو را در موارد لزوم نقل خواهیم نمود.[5]
تا آنکه می گوید: و گذشت که : شیخنا الشَّهید الاوّل از سیّد شمس الدّین محمدبن أبی المعالی موسوی از شیخ کمال الدّین مذکور روایت می نماید، و در نزد ما به خطّ شهید؛ اجازة شیخ کمال الدّین است که به سیّد مذکور داده است ، و در آن اشاره به اجازات ثلاثة مذکوره می باشد.[6]
تا آنکه می گوید: وَ مِنْها (یعنی از بعضی از چیزهائی که از شیخ طوسی راجع به بعضی از کتب اوست ) آن است که : پدرم ؛ گفت که : شهید صحیفة کامله را از سید سعید تاج الدّین بن مُعَیَّة از پدرش : أبی جعفر قاسم ، از دائی اش تاج الدّین أبی عبدالله جعفر بن محمد بن مُعَیَّة ، از پدرش : سید مجدالدّین محمد بن حسن بن مُعَیَّة ، از شیخ ابی جعفر محمد بن شهر آشوب مازندرانی ، از سید ابی صمصام ذی الفقار بن معبد حسنی ، از شیخ ابی جعفر طوسی با سندی که در اوّل آن مذکور است روایت می کند.
و از سیّد تاج الدّین محمد بن مُعَیَّة أیضاً از سیّد کمال الدّین رضی محمد بن محمد بن سیّد رضی الدّین آوی حسینی [7] از امام وزیر نصیرالدّین محمد بن حسن طوسی ، از پدرش از سیّد أبی رضا فضل الله حسنی ، از سیّد أبی صمصام ، از شیخ أبی جعفر طوسی روایت می کند.[8]
تا آنکه می گوید: وَ مِنْ ذَلِکَ (یعنی از بعضی از چیزهائی که راجع به بعضی از کتب به خطّ شهید در اجازات است ) آن چیزی است که : شیخ نجم الدّین جعفر بن نما ذکر نموده است که : او روایت نموده صحیفة کامله را با اجازه از پدرش ، از (1) شیخ محمد بن جعفر مشهدی که او شنیده است قرائت شریف نظام الشَّرَف[9] ابی الحسن بن العُرَیْضی العَلَوی الحسینی در شوّال سنة پانصد و پنجاه و شش را، و همچنین روایت می کند به نحو قرائت از پدرش : (2) جعفر بن علی مشهدی ، و بر شیخ فقیه (3) هِبة الله بن نما، و شیخ مُقْرِی :(4) جعفر بن أبی الفَضْل بن شعْرة [10]، و (5) شریف أبی القاسم بن زَکِیّ عَلَوی ، و (6) شریف أبی الفتح بن جعفریّة ، و (7) شیخ سالم بن قبارَوَیْه همگی از سید بهاء الشَّرف با سند وی که در آنجا مذکور است .
و نیز نجم الدّین آن را با اجازه روایت می کند از پدرش ، از شیخ أبی الحسن علی ابن خیّاط ، از (8)شیخ عربی بن مُسَافِر از سید بهاءالشَّرف با اسناد معلوم آن .،[11] [12]اوقاتی که حقیر در نجف اشرف برای تحصیل اقامت داشتم ، به محضر حضرت علاّمه حاج شیخ آقا بزرگ طهرانی - أعلی الله تعالی مقامه الشَّریف - زیاد تردد داشتم ، بالاخصّ در پنجشنبه ها و جمعه ها. زیرا ایشان استاد بنده در علم درایه و رجال و حدیث بودند، مضافاً به آنکه به واسطة همشهری بودن و سوابق ممتدّی که با پدر و جدّ و دائی پدر حقیر داشتند، بسیار مرا مورد لطف و محبّت قرار می دادند تا به حدّی که هر کتاب را که احیاناً مورد لزوم و مطالعه ام بود، از کتابخانة خود به من می دادند، و بنده آن را به منزل آورده از روی آن می نوشتم . و لایخفی آنکه : این کتب ، کتابهای خطّی بود که چه بسا نسخة منحصر به فرد بود مانند کتاب « ضِیاءُ الْمَفَازَاتِ فِی طُرُقِ الْمَشَایِخِ وَ الاءجَازَاتِ » و امثال ذلک ، مثل اجازة مرحوم آیة الله سید حسن صدر به ایشان .
روزی که در محضرشان بودم ، و سخن از سند صحیفة کاملة سجّادیّه به میان آمد، فرمودند: قائل حدَّثنا بدون شک یکی از هفت نفر می باشند که مجلسی در مشیخة «بحارالانوار» در اجازة صاحب معالم آن را از خطّ شهید؛ ذکر نموده است . و هر کدام یک از ایشان بوده باشند، در غایت وثوق و اتقان است . آنگاه فرمودند: من در ورقة الحاقی در ظهر صحیفة خودم نام آنان را ذکر کرده ام ، اگر تو هم می خواهی بنویسی ، ببر منزل و بنویس ! صحیفة خطّی خود را به من عنایت فرمودند، و حقیر به منزل آوردم و عیناً یک صفحه از روی آن نوشته و به صحیفة خطّی ارثی خودم ضمیمه نمودم . و اینک عین آن نوشته را به جهت تیمّن و تبرّک و یاد نجف : شهر عاشقان و تَذکار عالم متّقی و از هوای نفس برون شده ، علاّمه حاج شیخ آقا بزرگ طهرانی در اینجا منعکس می نمایم :
گفتار حاج شیخ آقا بزرگ طهرانی دربارة قائل «حدَّثنا»
بسمه تعالی شأنه العزیز
رأیت بخطّ العلاّمة النِّحریر فرید عصرنا الشّیخ آقا بزرگ الطّهرانی مدّ ظلّه
فی ظهر الصَّحیفةِ السّجّادیّة ما هذا لفظه :
بسم الله الرّحمن الرّحیم ، الحمد لولیّه ، و الصّلوة علی نبیّه و وصیّه ؛ و بعد فاعلم أنَّه رَوی الصَّحِیفَةَ عَن بَهاء الشَّرف المُصَدَّر بها اسمُهُ الشَّریف جماعةٌ منهم مَن ذَکرهم الشَّیخ نجم الدِّین جعفر بن نجیب الدِّین محمد بن جعفر بن هِبَة الله بن نما الحِلِّیِّ فی إجازته المسطورة فی إجازة صاحب المعالم - و تاریخ بعض إجازاته سنة 637 - فی إجازات البحار ص 108: جعفر بن علی المشهدی أبوالبقاء هِبة الله بن نما الشّیخ الْمُقْری جعفر بن أبی الْفَضْل بن شَعْرة الشَّریف أبوالقاسم بن الزّکیّ العلویّ الشّریف أبوالفتح ابن الجعفریّة الشّیخ سالم بن قبارویه الشّیخ عربی بن مسافر و کلّهم أجلاّءُ مشاهیرُ و أبوالفتح المعروف بابن الجعفریّة هو السّیّد الشّریف ضیاءالدِّین ابوالفتح محمد بن محمد العلوی الحسینیّ الحائری و قد قرء علیه السّیّد عزّالدّین أبوالحرث محمد بن الحسن بن علی العلویّ الحسینی البغدادیّ کتاب «معدن الجواهر لِلکَراجکیّ فی الحلّة السَّیفیَّةِ» فی ج 1 سنة 573 و ذکرت هذا التاریخ لیُعلم عصرُ غیره ممّن شارکه فی روایة الصَّحیفة عن بَهاء الشَّرف تقریباً و اجازة صاحب المعالم مُدْرَجةٌ فی المجلّد الاخیر من البحار و أدرج هو فی إجازته إجازات ثلاث وجدها بخطِّ الشَّهید الاوَّل إحدی'ها إجازة نجم الدّین جعفر بن نما کما ذکره فی أوَائل صفحة المِأة من هذا المجلّد ثمّ أدرجها متفرّقةً فی إجازته منها الفقرة الّتی نقلناها فقد ذکرها فی وسط ص 108 من مجلّد الاءجازات .
حرّره مالک النُّسخة إرثاً الجانی محمد محسن المدعو بآقا بزرگ الطّهرانی فی 5 رجب سنة 1345 - انتهی .
حرّره مالک هذه الصَّحیفة إرثاً محمد حسین الحسینی الطهرانی فی 19 رجب سنة 1375.
و لایخفی مرحوم استاد - أعلی الله تعالی مقامه - در این ورقه نام محمد بن جعفر مشهدی را که سماعاً از سیّد اجل روایت کرده بود ذکر ننموده اند، و فقط به ذکر پدر: جعفر بن علی مشهدی اکتفا فرموده اند، در حالی که وی نیز از روات صحیفه محسوب است ، و با او مجموعاً این زمرة از راویان ، هشت نفر خواهند بود.
و از طرائف آن است که : اخیراً در صفحة 128 از همین مجموعه به نقل صاحب معالم دیدیم که : شهید؛ از سید تاج الدّین ابن مُعَیَّة با دو سند مختلف از شیخ طوسی صحیفه را با سندی که در اوّل آن مذکور می باشد روایت می نماید. و چون روایت شیخ بدون تردید از سید اجلّ امکان ندارد، به علّت آنکه سید أجل از قرائن زمان راویان از وی ، در نیمة دوم قرن ششم بوده است و شیخ طوسی در نیمة دوم قرن پنجم رحلت نموده است (تولّد وی در سنة 385، و وفاتش در سنة 460 بوده است ) لهذا امکان ندارد که شیخ بتواند از سید بهاءالشَّرف روایت کند مگر اینکه مراد از عبارت سند مذکور در اوّل صحیفه ، افراد بعدی که قبل از سیّد أجلّ بوده اند، بوده باشد. و این احتمال ، احتمال خوبی است .
چرا که علاوه بر آنکه طریقة شیخ را در روایت صحیفه از غیر از بهاءالشَّرَف داریم ، این دو روایت از تاج الدِّین ابن مُعَیَّة روایت وی را نیز از این طریق می رساند، و لهذا مجموعاً تا به حال مجموع راویان از سید اجلّ و از راویان قبلی طریق او به سیزده نفر بالغ می گردند.
رابعاً - سند صحیفه انحصار به سیّد أجلّ بهاءُالشَّرَف ندارد. چرا که با اسناد غیرقابل احصاء و شمارش ، صحیفه را از طریق غیر سیّد اجلّ روایت نموده اند.
علاّمه محمد تقی مجلسی اوّل با خط خود شرحی دربارة روایت صحیفة کامله از مشایخ خود - رضوان الله علیهم - ذکر می فرماید که مجلسی ثانی در «بحار» آن را حکایت می کند:
مجلسی در ضمن صورت 41 می گوید: من روایتی دیگر به خطّ علاّمه پدرم دیدم که صحیفه را از مشایخ خود روایت می کرد.
در اینجا مجلسی اوّل مفصّلاً روایات عدیده را با سند متّصل خود به شهید، و علاّمه و ابن طاوس و غیرهم می رساند، و به خصوص با سند متّصل ، نوزده روایت را دربارة صحیفه به شیخ الطَّائفة محمد بن حسن طوسی می رساند که شیخ با جمیع این اسانید آن را از حسین بن عبیدالله غضائری از أبوالمفضّل شَیبانی از شریف حسنی تا آخر سند روایت می کند.
و نیز عربیّ بن مسافر سندش منحصر به سید اجلّ نیست ، بلکه با خود سید اجلّ سندش را به شیخ می رساند آنجا که می گوید: وَ عَنْهُ (یعنی از سید غیاث الدِّین بن طاوس از علی بن یحیی خیّاط از عَرَبیّ بن مُسَافِر از سید بهاء الشَّرف از محمد بن أبی القاسم ، از أبو علی ، از پدرش (شیخ الطَّائفة ) إلی غیر ذلک . مِمّا لاَ یُحْصَی . [13]
علاّمه صَدرالدّین سید علیخان کبیر مدنی شیرازی در مقدّمة شرح بی نظیرش بر صحیفة کاملة سجّادیّه پس از بیان سلسلة سند خود را مرتّباً و مُعَنْعناً تا رئیس الطَّائفة : أبو جعفر طوسی که می شمارد سپس می گوید:
طرق شیخ طوسی در روایت صحیفه
از برای شیخ طوسی در روایت صحیفه ، دو طریق می باشد که آنها را در «فهرست » ذکر کرده است : یکی از آن دو: از جماعتی از أبومحمد هرون بن موسی بن تَلْعُکْبَری از معروف به ابن أخی طاهر است که او أبومحمد حسن بن محمد بن یحیی بن حسن بن جعفر بن عبید الله بن حسین بن علی بن حسین بن علی بن أبی طالب (علیهم السلام ) بوده است ، از محمد بن مُطَهَّر، از پدرش ، از عُمَیْر بن متوکّل ، از پدرش ، از یحیی بن زید.
و دومی از آن دو: از أبو عبدالله احمد بن عبدالواحدالْبَزّاز معروف به ابن عَبْدُون ، از ابوبکر دوری ، از ابن اخی طاهر، از محمد بن مُطَهَّر، از پدرش از عُمَیر بن متوکّل ، از پدرش ، از یحیی بن زید، از پدرش : زید بن علی ، از پدرش : علی بن الحسین بن علی بن أبی طالب (علیهم السلام ).
و برای شیخ طوسی طریق ثالثی در حاشیه های نسخه های صحیفه بدین صورت یافت شده است : حدیث کرد برای ما شیخ أجلّ سید امام سعید أبو علی حسن بن محمد بن حسن طوسی - أدام الله تأییده - در جمادی الآخرة از سنة پانصد و یازده و گفت : خبر داد به ما شیخ جلیل : أبو جعفر محمد بن حسن طوسی که گفت : خبر داد به ما حسین بن عبیدالله غَضَائری که گفت : حدیث کرد برای ما أبوالفضل (ابوالمفضَّل - ظ ) محمد بن عبیدالله بن مُطَّلب شَیبانی در شهور سنة سیصد و هشتاد و پنج که گفت : حدیث کرد برای ما شریف أبوعبدالله جعفر بن محمد بن جعفر بن حسن تا آخر سندی که در متن مذکور می باشد.[14]
محدّث جزائری گوید: و امّا نسخه ای که در حاشیه می باشد، و در صدر آن حدَّثنا الشیخ الاجلّ است ، همان نسخه ای است که فاضل سدیدی از نسخة ابن إدریس برای بیان اختلاف در سند، میان آن و میان نسخة ابن سَکون نقل نموده است . و ما آن را در بسیاری از نسخ صحیفه در اصل و متن یافتیم ، و متکلّم در آن به حدَّثنا ابن ادریس می باشد.[15]
خامساً - بعد از ثبوت تواتر و قطعی بودن سند آن مانند قرآن کریم و مانند نهج البلاغة ، دیگر بحث از سند نمودن و احتمال و تشکیک در آن مورد ندارد. شما فرض کنید: صحیفة کامله در صدرش این سند را هم نداشت ، و یا مثلاً در کتب رجال ، ضعف و فسق جمیع روات آن به ثبوت رسیده بود، معذلک ثبوت و نسبت آن به امام هُمَام حضرت مولی علی بن الحسین سیّد السّاجدین و امام العارفین محقّق بود. چرا که متواتر است ، و معنی تواتر غیر از این چیزی نمی باشد.
تمام کسانی که شرح بر صحیفه نوشته اند، اظهار داشته اند: بعد از ثبوت تواتر صحیفه ، بحث در سند آن جز تیمّن و تبرّک چیزی نمی تواند بوده باشد، و لهذا بحث در سند آن هم با وجود مجهول بودن و یا ضعف بعضی از روات آن فائده ای را در بر ندارد.
پاورقی:
[1]در بحار الانوار طبع حروفی، ج 109 ص 29 ضمن بیان سند روایتی معلوم می دارد که: عربی بن مسافر عبادی، شیخ فخر الدین محمد بن ادریس عجلی بوده است.
[2] - همین مصدر ص 62 ضمن شمارة 42: روایة بعض الافاضل الصّحیفة الکاملة .
[3] - یعنی سیّد غیاث الدّین بن طاوس .
[4] - مراد شیخ کمال الدّین بن حَمَّادواسِطی می باشد که چندسطر پیش نام وی برده شده است .
[5] - «بحارالانوار»، طبع کمپانی ، ج 25، کتاب «الاجازات » اوّل صفحة 100، و از طبع حروفی اسلامیّه ، ج 109 ص 13.
[6] - همین مصدر، از طبع حروفی ص 14.
[7] - مطالب زیر در حاشیه به خطّ مولّف صاحب معالم آمده است : این طور به خطّ پدرم ؛ آمده است ، و در روایات سید تاج الدّین بن معیّة به نقل از خطّ او این طور آمده بود: السّیّد السعید کمال الدین الرضی الحسن بن محمد بن محمد الآوی . و شک نیست که کلام او در اینجا به اعتماد نزدیکتر می باشد.
[8] - همین مصدر، از کمپانی ص 106 و از اسلامیّه ص 40.
[9] - این طور در عبارت شیخ نجم الدّین مذکور وارد است و ظاهراً مراد از نظام الشّرف بهاءالشرف باشد و بنابراین روایت جعفر دربارة صحیفه از دو وجه برخوردار است : سماع و قرائت ، اول از سید بهاءالشّرف بدون واسطه ، دوم به واسطة جماعتی که ذکر شده اند (این عبارت صاحب معالم است که در حاشیه ذکر نموده است ).
[10] - درعبارت روایت مرحوم مجلسی اول ص 126 شقرة آمده بود، و دراینجا شعرة می باشد.
[11] - همین مصدر، از طبع کمپانی ص 108 و از طبع حروفی اسلامیّه ص 47 و ص 48.
[12] - ملا عبدالله افندی اصفهانی در مقدّمة صحیفة ثالثه خود مطالبی بس جالب را ذکر می کند و ما اینک برخی از آن را که راجع به کثرت نسخ متنوعة عدیدة صحیفه ، و راجع به طرق روایتی آن غیر از این طریق مشهور است در اینجا نقل می کنیم : وی در ص 11 تا ص 13 از مقدّمه می فرماید: ولیکن ما بحمدالله تعالی و با کمک او و منّت او برخورد کردیم در مدّت سیاحتمان در شهرها، در خرابه ها و در معموره ها و در اثناء طول جولان و گردشمان در سفرهایمان در دریاها و خشکیها بر جلّ نسخه های صحیفه بلکه بر کلّ آن . بلکه اطّلاع پیدا نمودیم بر تعداد بسیاری از نسخه های صحیفة شریفة کاملة سجادیه به طرق دیگری أیضاً غیر از مشهوره که مقدار آنها از عدد کامل ده بالا گرفت غیر از طریقة معروفة مشارالیها برای صحیفة متداولة شایعه . و از جملة آنها مقداری از روایات قدماء می باشد که صحیفه را روایت نموده اند مثل روایت محمد بن وارث از حسین بن اشکیب که وی ثقه و خراسانی است و از اصحاب حضرت امام علی هادی و امام حسن عسکری علیهماالسّلاماست از عمیر بن هارون متوکّل بلخی که من نسخة عتیقه ای از آن را به خطّ ابن مُقْلَة خطّاط مشهوری که در عصر خلفای عباسی وضع خطّ نسخ را نمود و خطّ کوفی را به نسخ نقل کرد دیده ام و روایت ابن اشناس بزار عالم مشهور. و روایت شیخ فقیه أبوالحسن محمد بن احمد بن علی بن حسن بن شاذان از ابن عیّاش جوهری . زیرا که وی در صحیفه اش از أبوعبدالله احمد بن محمد بن عبیدالله بن الحسن بن أیّوب بن عیّاش جوهری حافظ در بغداد در خانه اش که در راه میان دو نظره (قنطره خ ل ) است از أبو محمد الحسن بن محمد بن یحیی بن الحسن بن جعفر بن عبیدالله بن الحسین بن علی بن الحسین بن علی بن ابیطالب : ابن اخی طاهر علوی از ابوالحسن محمد بن مُطَهّر کاتب از پدرش از محمد بن شلقان مصری از علی بن نعمان أعْلم تا آخرش را در سند صحیفة مشهوره روایت کرده است . و روایت ابن عیاش جوهری أیضاً. و روایت تلعکبری . و روایت وزیر أبوالقاسم حسین بن علی مغربی . و روایت ذهنی کرمانی زماشیری . و روایات دیگری از متأخّرین أیضاً مانند روایت کفعمی در آخر «البلد الامین » و غیر او در غیر آن . الی غیر ذلک از امثال این أکابر. و پس از این باید دانست : که میان اکثر آنها و میان نسخة متداولة مشهوره از این صحیفة کاملة سجّادیّه اختلاف بسیاری وجود دارد چه در دیباچه ، و چه در تعداد أدعیه ، و چه در الفاظ و عبارات ، و چه در بسیاری از فقرات آن ، با زیادتی و نقصان ، و در تقدیم و تأخیر. و همچنین ما یافتیم در بعضی از مطاوی کتب أصحابمان بسیاری از أدعیة منقولة از صحیفة سجّادیّة مشهوره را ولیکن با انواع تفاوت و اختلاف در عبارات و فقرات ، بلکه در تعداد أدعیه أیضاً - تا آخر آنچه را که افندی در اینجا ذکر نموده است . و مرحوم آقا سید محسن امین عاملی در مقدّمة صحیفة خامسة خود در ص 15 تا ص 17 عین مطالب مذکوره را از افندی نقل کرده است .
[13] - «بحار الانوار»، طبع حروفی اسلامیّه ، ج 110 ص 51 تا ص 59.
[14] - «ریاض السالکین »، طبع سنگی سنة 1334 ص 5 و طبع حروفی جامعة مدرّسین قم ، ج 1، ص 49 و ص 50.
[15] - «نورالانوار فی شرح الصحیفة السّجّادیّة » ص 3.