شناسه : ۳۰۴۰۶۹ - چهارشنبه ۷ تیر ۱۳۹۶ ساعت ۰۹:۵۴
حمیدرضا شاکرین عنوان کرد:
دستیابی به برآیند روش‌شناختی؛ ممیزه «روش‌شناسی عقاید دینی»
گروه اندیشه: مؤلف کتاب «روش‌شناسی عقاید دینی» دستیابی به برآیند روش‌شناختی در حوزه عقاید دینی و حرکت به سمت روش را ممیزه اساسی این کتاب نسبت به آثار دیگر موجود، دانست.
حجت‌الاسلام والمسلمین حمیدرضا شاکرین، معاون پژوهش‌های فرارشته‌ای پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی و مؤلف کتاب «روش‌شناسی عقاید دینی» که به تازگی وارد بازار نشر شده است، در گفت‌وگو با خبرگزاری بین‌المللی قرآن (ایکنا)، درباره اینکه این اثر در پاسخ به چه نیاز و خلأیی تألیف شده است؟ گفت: به‌طور کلی مسئله روش‌شناسی، مسئله بسیار بسیار حائز اهمیتی در حوزه هر علمی است و در حقیقت پیشرفت هر دانشی وابستگی بسیار زیادی به مسئله روش دارد.
علم عقاید زیربنای علوم دیگر است
وی افزود: از سوی دیگر در علوم اسلامی علم فقه به لحاظ روش‌شناسی پیشرفت قابل ملاحظه و گسترده‌ای داشته است، به این معنی که هر فقیهی در عین اینکه عمل اجتهاد و تفقه را انجام می‌دهد در روش‌شناسی علوم فقه و اصول متخصص است و پابه‌پای فقه، روش‌شناسی او هم رشد کرده است؛ اما در مورد عقاید دینی، اخلاق دینی و دیگر علوم دینی این اتفاق به آن شکل نیفتاده است، در عین اینکه بی توجه به مسئله روش نبوده‌اند ولی این طور نبوده که خیلی جدی و هماهنگ با علم، روش‌شناسی را پیش ببرند؛ متأسفانه این اتفاق نیفتاده در حالی که به اصطلاح علما، علم عقاید «علم اکبر» است و زیرساخت و زیربنای علوم دیگر است؛ بنا بر این لازم است که به لحاظ روش‌شناسی کارهای عمیق جدی، دقیق و گسترده‌ای صورت بگیرد، در این زمینه روش‌هایی وجود دارد، اما اتفاقی که در این اثر افتاده آن است که ابتدا خود عقاید درون‌کاوی شده‌اند تا به ویژگی‌ها، ماهیت و خصوصیات آنها برسیم، به‌طور مثال منزلت معرفتی و زبان آن چگونه است، تفاوت این خصوصیات با دیگر علوم دینی بررسی شده تا ببینیم با ویژگی‌هایی که دارد چه اقتضائات روش‌شناختی وجود دارد و از این طریق بحث «روش» دنبال شده است.
وی با اشاره به پیشینه‌ای که درباره موضوع روش‌شناسی در آثار دیگر نویسندگان وجود دارد؟ گفت: در رابطه با موضوع روش‌شناسی جسته و گریخته کارهایی شده است، اخیراً حرکت‌های جدیدی صورت گرفته به‌طور مثال کتاب روش‌شناسی علم کلام را دکتر برنجکار تألیف کرده‌اند ولی آن کتاب با روشی که در این اثر به کار رفته، تألیف نشده است، اینکه در ابتدا عقاید را ماهیت‌شناسی کنیم و از این طریق اقتضائات روش‌شناختی آن را به دست بیاوریم تا بتوان روش را تدوین کرد، سبک جدیدی بوده که در این اثر به کار رفته است.
شاکرین ادامه داد: تمایز اصلی این اثر با آثار دیگر آن است که در این کتاب ابتدا ماهیت عقاید دینی مورد بررسی قرار گرفته و بعد زبان‌شناسی عقاید دینی صورت گرفته، در ادامه معرفت‌شناسی عقاید دینی انجام شده است، از مجموع اینها برآیند روش‌شناختی به دست آمده و به سمت روش حرکت شده است، این شاخصه‌ها ممیزه اساسی این کتاب نسبت به آثار دیگری است که وجود دارد.
معاون پژوهش‌های فرارشته‌های پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی در رابطه با چگونگی تنظیم مدخل‌های این کتاب، عنوان کرد: به‌طور معمول در هر اثر تحقیقی به بیان مقدمه، کلیات و مفاهیم پرداخته می‌شود که در این اثر نیز این اتفاق افتاده و بعد کالبد شکافی عقاید دینی صورت گرفته و ابتدا ماهیت آن در یک فصل بررسی شده است. در فصل دیگر زبان‌شناسی عقاید دینی و در یک فصل نیز معرفت‌شناسی عقاید دینی صورت گرفته است؛ ضمن اینکه در هر کدام از فصول، برون‌دادهای روش‌شناختی و جنبه معرفت‌شناسی آن ذکر شده است، به‌طور مثال اینکه ماهیت عقاید دینی چه اقتضائات روش‌شناسی دارد؟ زبان‌شناسی آن چیست؟ و چه اقتضائاتی دارد؟ و در خاتمه نیز نتیجه‌گیری نهایی صورت گرفته است.
دنبال شدن روش دریافت عقاید دینی در کتاب روش‌شناسی عقاید دینی
شاکرین در مورد محتوای کتاب، اظهار کرد: این کتاب به نوعی، مقدمه‌ای بر روش‌شناسی عقاید دینی است و برای کسی که بخواهد با روش عقاید دینی به نتیجه‌ای برسد مفید است، اینکه از چه روشی باید عقاید دینی را دریافت در این کتاب دنبال می‌شود. در بحث ماهیت عقاید دینی، تفاوت آن را با گروه‌های معارف اسلامی به خصوص حوزه عقاید مشخص و روشن می‌کند که بعضی از روش‌هایی که در حوزه فقه کاربرد دارند نمی‌توانند در حوزه عقاید کاربرد داشته باشند، هر چند می‌توانند مشترکاتی داشته باشند.
مؤلف کتاب «روش‌شناسی عقاید دینی» عنوان کرد: در حوزه زبان‌شناختی توجه به اینکه زبان عقاید، زبان معرفتی است بر خلاف زبان احکام که زبان هنجاری است، اقتضا می‌کند که روش متفاوتی پیش گرفته شود، در واقع همه روش‌هایی که در علم فقه وجود دارد نمی‌تواند اینجا کاربرد داشته باشد. در حوزه معرفت‌شناسی عقاید دینی نیز با توجه به اینکه عقاید از سنخ معارف هستند و معرفت یقینی در حوزه عقاید کاربرد دارد باز به همین شکل است، در واقع اینکه آیا ادله تعبدی می‌توانند در حوزه عقاید کاربرد داشته باشند یا نه؟ در این اثر به بحث گذاشته شده و نتیجه‌ای که در اینجا گرفته شده آن است که به تقسیمی در حوزه عقاید هم به لحاظ گونه عقاید و هم درجه معرفتی می‌رسیم.
شاکرین بیان کرد: درباره گونه عقاید بعضی از آنها جنبه تعبدی دارند و می‌توانند داشته باشند مثل امامت خاصه، و بعضی از عقاید به هیچ وجه نمی‌توانند جنبه تعبدی داشته باشند و کاملاً عقلانی هستند؛ بنا براین روش تعبدی در بخشی از عقاید اعمال‌پذیر است و در بخشی از عقاید اعمال‌پذیر نیست. به لحاظ درجه معرفتی نیز، عقاید اصلی، پایه و بنیادی چون معرفت یقینی می‌طلبند؛ بنا بر این حتماً ادله آنها باید به لحاظ روشی از روش یقین‌آور استفاده کند، از ادله ضمنی می‌توان استفاده کرد ولی ادله ضمنی در امور غیر عقاید اصلی و نه به‌عنوان دلیلی که معرفت‌آموز باشند کاربرد دارند، بلکه در اموری که ظن اعتقادی می‌توانند ایجاد کنند قابل بهره‌برداری هستند.
وی در پایان درباره بهره‌برداری از این کتاب به‌عنوان کتاب درسی، گفت: این کتاب اصالتاً با هدف کتاب درسی تألیف نشده ولی قابلیت آن را دارد که در سطح کارشناسی ارشد و دکتری در تدریس مورد استفاده قرار بگیرد.
