بارداری خارج از رحم از جمله اختلالات بارداری است که خوشبختانه میزان شیوع آن کمتر از دو درصد است. با این وجود آگاهی از علل و علائم بروز این اختلال و همچنین روش های درمان آن دارای اهمیت است.
بارداری خارج از رحم چیست؟
در یک بارداری طبیعی تخمدان شما یک تخمک را در لوله فالوپ آزاد می نماید و پس از بارور شدن تخمک توسط اسپرم، تخمک لقاح یافته حرکت خود را به سمت رحم آغاز می نماید و برای مدت 9 ماه آینده در آنجا به رشد خود ادامه می دهد. بارداری خارج از رحم زمانی اتفاق می افتد که تخم بارور شده خارج از رحم مثلا در یکی از لوله های فالوپ، تخمدان، شکم یا دهانه رحم لانه گزینی نماید.
در این صورت می تواند موجب پاره شدن لوله و خونریزی شدید گردد و خطر جدی برای شما همراه داشته باشد. زیرا هنگامی که جنین در لوله رشد می کند و بزرگ می شود، مجرای داخل آن که گنجایش حجم زیاد را ندارد در اثر اتساع ترکیده و در نتیجه موجب پاره شدن یکی از رگ ها می شود و خونریزی شدیدی داخل شکم به وجود می آورد. بنابراین تشخیص به موقع علایم اولیه و درمان سریع آن ضروری می باشد.
بارداری خارج از رحم یک عارضه بسیار خطرناک در دوران بارداری محسوب می گردد. مطابق آمار های متعدد در حدود دو درصد از بارداری ها به صورت خارج از رحم اتفاق می افتد، یعنی تقریبا از هر پنجاه بارداری یکی از آن ها دچار این مشکل می گردند. در این نوع بارداری کودک شما نمی تواند زنده بماند، اما این موضوع که همچنان شما قادر به داشتن یک بارداری سالم در آینده خواهید بود، شاید آرامش بخش باشد.
علل بارداری خارج رحمی
آسیب دیدگی لوله های فالوپ؛ اکثر این بارداری ها در لوله فالوپ رخ می دهد که علت آن آسیب دیدگی لوله ها می باشد.
عفونت؛ در صورتی که در گذشته مشکل عفونت رحم، لوله یا تخمدان داشته و درمان شده اید ممکن است در صورت بارداری به علت چسبندگی و یا پیچ خوردگی لوله ها به این عارضه دچار گردید.
نواقص مادرزادی؛ نواقص مادرزادی و ناهنجاری های لوله رحمی، تخمدان و رحم باعث می شوند بارداری در محلی غیر از رحم اتفاق بیفتد.
ناباروری؛ خانم هایی که دچار مشکلات باروری بوده و تحت درمان های گوناگون به خصوص عمل جراحی برای باز کردن لوله های رحمی قرار گرفته اند بیشتر از سایرین در معرض ابتلا به این عارضه می باشند.
سابقه بارداری خارج از رحم؛ افرادی که سابقه بارداری خارج از رحم داشته اند ممکن است در بارداری های بعدی خود نیز مجدد دچار این مشکل گردند.
سن؛ احتمال بارداری خارج از رحم در زنان 35 سال به بالا بیشتر است.
علائم بارداری خارج از رحم
علائم ممکن است از فردی به فرد دیگر تفاوت داشته باشد و این بستگی به محل قرار گیری تخم نیز دارد. علائم بارداری خارج رحمی معمولا در هفته های ششم و هفتم حاملگی توسط خانم های باردار کشف می شوند، اگر چه برخی نیز این علائم را حدود هفته چهارم دارند. در گروهی نیز بارداری خارج رحمی تا قبل از اینکه سونوگرافی سه ماهه اول بارداری انجام شود تشخیص داده نمی شود.
به طور خلاصه، در بارداری خارج از رحم به دنبال بارداری نابجا در لوله رحم، دیواره نازک لوله کشیده می شود و باعث درد در ناحیه زیر شکم می شود و حتی ممکن است فرد دچار خون ریزی از ناحیه واژن نیز شود.
بر اثر رشد تخمک، لوله رحم ممکن است پاره شود و در نتیجه خونریزی شدید در ناحیه شکم رخ دهد و باعث درد و در نهایت غش شود و این حالت ها برای هر زنی که از نظر جنسی فعال است و در سن باروری قرار دارد ممکن است به وجود بیاید. به صورت دقیق تر و جزئی تر باید بگوییم اگر هر یک از علایم زیر را بخصوص در 12 هفته اول بارداری مشاهده کردید فورا با پزشک خود تماس بگیرید:
درد یا گرفتگی در ناحیه شکم یا لگن. معمولا درد ناگهانی، ثابت و شدید است اما ممکن است در اوایل بصورت گهگاه و متوسط باشد. ممکن است درد را فقط در یک سمت از شکم احساس کنید و نیز می تواند به قسمتهای دیگر هم کشیده شود. احتمالا تهوع و استفراغ نیز به همراه دارد.
درد بخش تحتانی شکم به هنگام لمس یا زمانی که سرفه می کنید یا در حین حرکات روده ها و اجابت مزاج.
خونریزی یا لکه بینی قهوه ای. ممکن است فکر کنید که پریود شده اید بخصوص اگر انتظار بارداری نداشته باشید. خونریزی ممکن است بصورت مداوم یا منقطع باشد.
درد شانه در یک سمت بخصوص وقتی که دراز می کشید بدلیل پاره شدن لوله و تحریک صفاق در ناحیه ای بین سینه و شکم رخ می دهد. این علامت برای اقدام در جهت درخواست درمان سریع پزشکی بسیار مهم است.
اگر لوله رحم پاره شود ممکن است ضعف، گیجی یا غش کردن بدلیل از دست دادن خون و شوک نیز رخ دهد.
معاینات بالینی نمی تواند به طور صد در صد وقوع بارداری خارج رحمی را تایید نماید، زیرا به عنوان مثال 30 درصد از بیماران مبتلا به بارداری خارج از رحم دچار خونریزی مهبلی نمی شوند و یا تنها در 10 درصد موارد توده تخمدان قابل لمس می باشد. بنابراین بایستی از روش های زیر استفاده کرد.
آزمایش خون برای تشخیص بارداری خارج رحمی
انجام دو یا چند آزمایش خون جهت بررسی میزان هورمون بارداری یا HCG در فواصل زمانی مختلف، مثلا در هر 48 ساعت می تواند تا حدی مشخص کننده طبیعی یا غیر طبیعی بودن بارداری شما باشد.
در طی هفته های اول یک بارداری طبیعی میزان هورمون بارداری هر دو روز تقریبا دو برابر می شود. پایین بودن یا افزایش کند سطح هورمون بارداری در اوایل می تواند نشان دهنده بارداری غیر طبیعی مانند بارداری خارج از رحم باشد. در صورتی که میزان HCG خون شما به طور غیر طبیعی کم باشد توسط انجام آزمایشات تکمیلی می توان علت آن را تشخیص داد.
سونوگرافی برای تشخیص بارداری خارج از رحم
سونوگرافی مهبلی یکی از قابل اعتماد ترین راه های تشخیص بارداری خارج رحمی می باشد. بارداری شما پس از گذشت شش هفته از آخرین دوره عادت ماهیانه توسط سونوگرافی قابل مشاهده است، پس در صورتی که تست های تشخیصی مانند آزمایش خون، بارداری شما را تایید کرد ولی در آزمایش سونوگرافی هیچ نشانه ای از جنین در رحم مشاهده نگردید،
به احتمال زیاد بارداری خارج از رحم صورت گرفته است. همچنین پزشک سونوگرافی ممکن است به دلیل پارگی لوله یا خونریزی، مقداری خون در حفره شکم و یا توده ای در ناحیه لوله فالوپ یا تخمدان شما مشاهده نماید.
درمان بارداری خارج رحمی با دارو
در صورتی که بارداری خارج از رحم زود تشخیص داده شود از داروی متوتروکسات استفاده می شود. متوتروکسات یک داروی ضد سرطان است که به صورت وریدی تزریق می گردد و از رشد سلول ها جلوگیری می نماید و سلول های موجود را در طول زمان در بدن شما حل می کند. پس از تزریق این دارو، پزشک میزان هورمون بارداری شما را بررسی می کند.
و در صورت بالا باقی ماندن سطح هورمون بارداری یا HCG ممکن است پزشک تزریق یک متوتروکسات دیگر را تجویز نماید. درمان دارویی معمولا اولین انتخاب برای درمان این مشکل می باشد و آزمایش خون به مدت چند روز تا چند هفته پس از تزریق دارو، مورد پیگیری منظم قرار می گیرد.
تزریق متوتروکسات معمولا در موارد زیر موثر واقع می شود:
هنگامی که سطح هورمون بارداری پایین باشد.
هنگامی که جنین دارای هیچ گونه فعالیت قلبی نباشد.
درمان بارداری خارج از رحم با دارو
در صورتی که بارداری خارج از رحم باعث ایجاد علایم شدید، از جمله خونریزی یا بالا رفتن میزان هورمون بارداری یا HCG گردد، جراحی مورد نیاز است. پارگی لوله ها با گذر زمان احتمالا بیشتر می شود و به همین دلیل درمان دارویی نتیجه نخواهد داد. در صورتی که بارداری خارج از رحم موجب پارگی گردد، عمل جراحی باید به صورت اورژانسی انجام گیرد.
اگر شما در شرایط ثابت قرار دارید و جنین نیز به اندازه کافی کوچک است، می توان از طریق لاپاراسکوپی آن را از بین برد. در این روش با استفاده از یک لوله مجهز به دوربین بسیار کوچک و نور که از طریق یک برش کوچک بر روی شکم وارد بدن شما می شود، می توان بافت های خارج از رحم را حذف و لوله های فالوپ آسیب دیده را ترمیم نمود.
در صورتی که لوله های فالوپ آسیب قابل توجهی پیدا کرده باشند، معمولا برداشتن آن ها ضروری است. در مواردی پس از عمل جراحی نیاز به تزریق متوتروکسات است.
تجربه بارداری طبیعی بعد از یک بارداری خارج از رحم
بطور کلی احتمال وقوع یک بارداری خارج از رحم دیگر حدود 10 تا 15 درصد است، بسته به اینکه علت اولین بارداری خارج رحمی چه بوده و از چه روش درمانی استفاده شده است. در واقع اگر دلیل اولیه شما عفونت و انسداد لوله ای باشد ممکن است همان تاثیر را بر لوله رحم دیگر شما گذاشته باشد و در این حالت ممکن است احتمال وقوع مجدد آن به 85 تا 90 درصد نیز برسد.
هر چه زودتر بارداری خارج رحمی تشخیص داده و درمان شود صدمات کمتری به لوله های رحم وارد شده و شانس یک حاملگی عادی را در آینده افزایش می دهد.
حتی اگر خانمی یکی از لوله هایش را از دست بدهد باز هم می تواند مادامی که یک لوله رحم سالم دارد بطور عادی باردار شود. همچنین جای امیدواری است که اگر تحت شرایطی خانمی هر دو لوله رحم خود را از دست بدهد، می تواند از روش های درمان ناباروری مانند IVF برای قرار دادن تخمک لقاح یافته در محل مناسب استفاده کند و دوران بارداری را بگذراند.
اگر جزو کسانی هستید که در معرض خطر بارداری خارج رحمی هستند قبل از بارداری با پزشکتان مشورت کنید. پزشکان توصیه می‌کنند که بعد از بارداری خارج رحمی تا 3 ماه بارداری بعدی به تعویق بیفتد تا وضعیت جسمی برای بارداری طبیعی کاملا بهبود پیدا کند. چنانچه احساس کردید که دوباره حامله شده‌اید هرچه سریع‌تر به پزشک متخصص مراجعه کنید.
تا وضعیت شما مورد بررسی قرار گیرد. گاهی لازم است سطح هورمون HCG خون شما از روز دهم حاملگی ثبت و سونوگرافی در هفته ششم حاملگی برای اطمینان از پیشرفت طبیعی بارداری انجام گیرد.
نکات مهم برای پیشگیری از بارداری خارج از رحمی
بانوان باید نظارت کامل بر بهداشت بارداری خود داشته باشند، مخصوصا اگر باردار هستند و یا به زودی قصد باردار شدن را دارند، باید از هر گونه بیماری های منتقله از راه جنسی مانند سوزاک و … پیشگیری کنند.
از هر گونه شرایطی که منجر به زخم و آسیب لوله های فالوپ می شود، پرهیز کنند.
اگر قصد باردار شدن دارید و در عین حال سیگار مصرف می کنید، باید بدانید خود را در معرض خطر بارداری خارج رحمی قرار می دهید.
اگر سابقه ابتلا به PID (عفونت لگن) و آندومتریوز و یا جراحی های ناحیه شکمی دارید، خطر شما برای ابتلا به بارداری خارج رحمی افزایش یافته است. بنابراین بهتر است قبل از بارداری و اوایل بارداری شرایط خود را در زمینه بارداری افزایش دهید.
باید با علائم بارداری خارج رحمی آشنا باشید و در صورت مواجهه با علائم آن، فورا به پزشک مراجعه کنید.
اگر در گذشته سابقه ابتلا به بارداری خارج رحم را داشته اید، باید قبل از اقدام برای بارداری مجدد تحت نظر پزشک زنان قرار بگیرید.
اگر تست بارداری شما مثبت شده است و در عین حال خونریزی دارید و یا علایم گفته شده در بالا را تجربه می کنید، باید به پزشک مراجعه کنید تا متخصص زنان به معاینات ناحیه لگن شما بپردازد و در صورت صلاحدید، سونوگرافی واژینال را به شما پیشنهاد دهد.
