تاریخچه و فضا:
کتابخانه مرکزی و مرکز اسناد دانشگاه فردوسی مشهد در حدود 25 سال قبل تاسیس شد. اوایل سال 1350 ساختمانی کوچک روبروی دانشکده ادبیات و علوم انسانی - که در حال حاضر به سرای استادان تبدیل شده است - به کتابخانه مرکزی و مرکز اسناد اختصاص یافت. یک سال بعد با تلاش مدیریت کتابخانه (1) که از دانش آموختگان کتابداری و فردی متخصص و علاقه مند بود و برای توسعه این مرکز بسیار می کوشید، کتابخانه مرکزی و مرکز اسناد به ساختمانی با مساحت 650 متر زیربنا در مجتمع دانشگاه که پیش از آن در اختیار تربیت بدنی بود منتقل گردید، هر چند این بنا نیز از لحاظ فضا مناسب چنین کتابخانه ای نبود.
با تلاش مدیریت بعدی (2) در سال 1364، 200 متر مربع خاص مخزن و سالن مطالعه براین بنا افزوده شد و به 850 متر مربع رسید اما با توجه به موقعیت محلی این کتابخانه و همجواری با خوابگاههای دانشجویی و کثرت مراجعان، نیاز شدیدی به ایجاد فضای بیشتر احساس می شد. در سال 1372 طرح توسعه مجدد آن اجرا گردید و مجموعا 400 متر دیگر نیز ویژه سالن مطالعه و بخش اداری بدان اضافه شد. با این اقدام، گسترشی نسبی به وجود آمد که تا ایجاد ساختمان اصلی کتابخانه مرکزی پاسخگوی نسبی نیازها خواهد بود، گرچه باز هم قرار است توسعه یابد.
گفتنی است که با تصویب اعتبار توسط سازمان برنامه و بودجه، در طرح جامع دانشگاه محل مناسبی برای ایجاد کتابخانه مرکزی و مرکز اسناد پیش بینی شده و نقشه آن نیز تهیه و مطالعات مقدماتی انجام گردیده است و قرار است این ساختمان با زیربنای 15200 متر برطبق استانداردهای بین المللی معماری بعنوان مهمترین مرکز علمی و پژوهشی شمال شرق کشور در استان پهناور خراسان ایجاد شود به طوری که شایسته آستان ملکوتی حضرت ثامن الائمه علیه السلام در شهر دانشگاهی مشهد مقدس باشد و با عنایت خاصی که هیات رئیسه محترم دانشگاه نسبت به این مرکز دارند امید می رود عملیات اجرایی آن هر چه زودتر همچون سایر طرحهای عظیم در دست اجرا، آغاز شود.
لازم به یادآوری است که در سال 69 به همت مدیریت وقت، (3) نمازخانه ای ساخته شد که برای اقامه نماز جماعت و برگزاری بعضی مجالس در مناسبتهای ویژه مورد استفاده واقع می شود.
اهداف و وظایف
کتابخانه مرکزی و مرکز اسناد که در واقع به منزله قلب دانشگاه است و نقش کتابخانه مادر را ایفا می کند وظایف و مسؤولیتهای بسیاری برعهده دارد که مهمترین آنها عبارتند از:
- انجام خدمات فنی، سفارش، تهیه کتاب، فهرستنویسی و آماده سازی، نمایه سازی اسناد و مدارک برای کتابخانه مرکزی و مرکز اسناد و کتابخانه های دانشکده ای و مؤسسات وابسته.
- تهیه و جمع آوری آمارها و اطلاعات درباره کتابخانه های دانشگاه و نظارت بر اداره آنها.
- ارائه خدمات مرجع، پاسخگویی به سؤالات مراجعان، تهیه عکس، اسلاید و میکروفیلم از اسناد و مدارک و نسخه های خطی.
- برقراری ارتباط با دانشگاهها، مؤسسات پژوهشی و کتابخانه های داخلی و خارجی، و انجام همکاری های بین المللی از طریق مبادله کتاب، تهیه زیراکس مقالات و گردآوری فهرستهای انتشاراتی.
- تهیه و تنظیم فهرستها و کتابشناسیهای موضوعی، تخصصی و عمومی.
- بررسیهای کارشناسی از کتابخانه های دانشکده ای و ارائه خط مشی کلی به منظور ایجاد هماهنگی بین کتابخانه های دانشکده ای و مؤسسات وابسته.
- آموزش کتابداران بمنظور بالا بردن دانش تخصصی آنها.
- آموزش روش استفاده از کتابخانه ها و امکانات آنها بویژه منابع مرجع.
تنظیم برنامه کارورزی افرادی که از مؤسسات دیگر برای فراگیری فنون کتابداری معرفی می شوند.
- برگزاری نمایشگاههای کتاب و اسناد و مدارک علمی، برگزاری سمینارها و گردهماییها جهت بزرگداشت شخصیتهای علمی و فرهنگی.
- تشکیل شورای انتخاب کتاب مرکب از مسؤولان بخشهای مختلف.
نیروی انسانی
کتابخانه مرکزی در بدو تاسیس با این که از نیروهای متخصص برخوردار نبود مهمترین هدف اساسی خود یعنی فهرستنویسی کتابهای کتابخانه های دانشگاهی را دنبال کرد. نخستین دوره کلاسهای آموزش کتابداری پیش از تاسیس کتابخانه مرکزی در سال 1348 از سوی مرکز خدمات کتابداری با مشارکت دانشگاه مشهد برگزار شد و از هر کتابخانه دانشکده ای، یک نفر کتابدار با تجربه در این دوره شرکت کرد با تاسیس کتابخانه مرکزی برخی از این کتابداران به همکاری دعوت شدند و بعدا3 نفر از کتابداران کتابخانه مرکزی برای گذراندن یک دوره کوتاه مدت کتابداری به تهران اعزام شدند. علی رغم کمبود نیروی متخصص با تلاش صادقانه کتابداران، خدمات فنی به کتابخانه های دانشگاهی و مؤسسات وابسته ارائه می شد.
در سالهای 61 و 62 تحولی در کتابخانه مرکزی و مرکز اسناد آغاز شد و با انتقال چند تن از کتابداران متخصص از سایر کتابخانه های معتبر کشور و افزایش بودجه و امکانات دیگر، تلاش گسترده ای برای بهسازی و فعال کردن کتابخانه های دانشگاه آغاز شد و فعالیتهای علمی و خدماتی این واحد جانی تازه گرفت. اکنون کتابخانه مرکزی دارای 55 عضو است، یک نفر دارای دانشنامه دکترا،7 نفر لیسانس که دو نفر آنان لیسانس کتابداری می باشند. 8 نفر فوق دیپلم کتابداری و تعدادی دیپلم و زیر دیپلم. از این تعداد چند نفر فهرستنویس هستند و بقیه به خدماتی از قبیل نمایه سازی در مرکز اسناد، ماشین نویسی، خدمات کامپیوتری و امور اداری انجام وظیفه می کنند. البته به دلیل مشکلات خاص فهرستنویسی بویژه در مورد منابع شرقی، کمبود نیروی انسانی متخصص احساس می شود. بویژه با بهره برداری از ساختمان اصلی کتابخانه مرکزی و مرکز اسناد و گسترش دامنه فعالیتها، در آینده به نیروی متخصص بیشتری نیاز خواهیم داشت.
منابع
کتابخانه مرکزی و مرکز اسناد علاوه بر منابع کتابشناسی و ابزار کار فهرستنویسی که برای خدمات فنی مورد استفاده واقع می شود کتابخانه ای مستقل برای استفاده مراجعان دارد منابع این کتابخانه هر چند از نظر کمی چشمگیر نیست ولی از نظر کیفی بویژه وجود کتابهای مرجع، مجموعه ای نسبتا غنی است که در سطح استان خراسان بی نظیر است. این کتابخانه در حدود 40 هزار جلد کتاب فارسی، عربی و لاتین دارد که قسمت اعظم آن را منابع مرجع تشکیل می دهد. از مزایای این کتابخانه آن است که با نظام قفسه باز اداره می شود. البته برگه دانهای مورد نیاز هم موجود است و کتابداران مرجع نیز مراجعان را راهنمایی می کنند. این کتابخانه چهار هزار نفر عضو دارد و روزانه بطور متوسط پذیرای حدود 700 نفر است و در صورت تقاضای مراجعان از کتب مورد نیازشان زیراکس تهیه می شود. به منظور رفاه حال دانشجویان و مراجعان، این کتابخانه در دو شیفت صبح و عصر مراجعان را می پذیرد. ضمنا این بخش در امر مرجع شناسی به کارورزان کتابداری خدماتی ارائه می دهد.
فعالیتها و خدمات
اهمیت کتابخانه ها به عنوان هسته مرکزی آموزش و پژوهش و وظیفه مهمی که کتابخانه های مرکزی در ارتقای سطح علمی و آموزشی دانشگاهها و پیشبرد اهداف نظام آموزش عالی برعهده دارند بر اهل علم و پژوهشگران پوشیده نیست. به همین مناسبت مسؤولیت کتابخانه ها در ارائه خدمات فنی و اطلاع رسانی بسیار سنگین و عملکرد آنها حائز اهمیت است. کتابخانه مرکزی و مرکز اسناد علاوه بر پاسخگویی به نیاز علمی اعضای هیات علمی و دانشجویان، خدمات متنوعی را در اختیار کتابخانه های دانشگاهی و غیردانشگاهی قرار می دهد. اهم این خدمات به شرح زیر است:
1 - خدمات فنی: شامل فهرستنویسی و آماده سازی کتابهای بیش از 20 کتابخانه دانشکده ای دانشگاه فردوسی مشهد براساس نظام رده بندی کتابخانه کنگره (ا.پ) مهمترین وظیفه کتابخانه مرکزی فهرستنویسی کتب کتابخانه های دانشگاهی است که از ابتدای تاسیس کتابخانه تاکنون این فعالیت ادامه دارد و خوشبختانه در این کار موفق بوده است. می توان گفت تقریبا تمامی کتابهای کتابخانه های دانشگاهی در این مرکز فهرستنویسی شده است به استثنای کتابخانه دانشکده ادبیات و علوم انسانی و الهیات و معارف اسلامی که به خاطر کثرت منابع، هنوز تعدادی کتاب فهرست نشده دارند. لازم به یادآوری است در این مرکز که جدیدترین منابع کتابشناسی های گوناگون از قبیل N.V.C و میکروفیش و ابزار کار و کادری مجهز و فهرستنویسان ورزیده در اختیار دارد کلیه کتابهای کتابخانه های دانشگاهی فهرستنویسی و آماده سازی می شود. هر کتاب پس از فهرستنویسی و آماده سازی همراه با شناسه های لازم به کتابخانه های تابعه ارسال می گردد و از هر کتاب سوابقی در فهرست مشترکی حاوی کلیه کتابخانه های دانشگاه فردوسی مشهد نگهداری می شود.
2 - برگزاری دوره های کوتاه مدت آموزشی برای کتابداران کتابخانه های دانشگاه فردوسی و دانشگاه علوم پزشکی، اداره کل آموزش و پرورش استان خراسان، اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامی و ...
3 - مشارکت فعال در تدریس درس آشنایی با کتابخانه و شیوه بهره گیری از آن برای دانشجویان دانشگاههای فردوسی، پیام نور، آزاد اسلامی و...
4 - همکاری با گروه کتابداری دانشکده علوم تربیتی و روانشناسی در آموزش و راهنمایی دانشجویان رشته کتابداری دانشگاههای فردوسی، تهران، شیراز، علامه طباطبایی، الزهرا و غیره برای گذراندن دوره کارورزی در مقاطع کاردانی، کارشناسی و حتی کارشناسی ارشد.
5 - برنامه ریزی به منظور برگزاری دوره های آموزشی کارکنان کتابخانه های دانشگاه به منظور کامپیوتری کردن کتابخانه های دانشگاهی با همکاری مرکز کامپیوتر دانشگاه.
6 - ارائه خط مشی کتابخانه مرکزی و توضیحات کلی به گروههایی که از سایر مؤسسات آموزشی از این مرکز بازدید می کنند.
7 - اعلام آمادگی برای فهرستنویسی کتب کتابخانه های دانشگاهها و مراکز آموزشی و سازمانهای علمی و فرهنگی. تاکنون با چندین مرکز قرارداد همکاری منعقد گردیده است.
8 - تهیه برگه فهرستنویسی پیش از انتشار برای انتشارات دانشگاه فردوسی مشهد و جهاد دانشگاهی.
انتشارات
کتابخانه مرکزی طی سالهای اخیر در کنار سایر خدمات فنی و آموزشی دست به انتشار آثاری زده است که آنها را برای کتابخانه های کشور مفید و لازم می دیده است و تاکنون در حدود 20 اثر منتشر کرده است که موضوع اغلب آنها کتابداری، کتابشناسی و اطلاع رسانی است و به لحاظ رعایت اختصار از فهرست تفصیلی آن صرف نظر می شود. از میان این انتشارات تنها به فهرستگان (صورت کتابهای فهرست شده در کتابخانه مرکزی و مرکز اسناد برای کتابخانه های دانشگاهی) اشاره می شود که کاری بسیار ارزنده است و مورد استقبال کتابخانه های کشور واقع شده و کلیه کتابخانه هایی که نظام رده بندی کنگره را به کار می برند می توانند به سهولت براساس این منبع مفید کتابهایشان را فهرست کنند. کتابخانه مرکزی بمنظور ارائه خدمات هر چه بیشتر تصیمیم گرفت از روی فهرست برگه ای، فهرستی کتابی تهیه کند تا دیگر کتابخانه ها و همکاران فهرستنویس از آن استفاده کنند. تاکنون چهار مجموعه منتشر شده است:
مجموعه اول شامل کتابهای فهرست شده سالهای 52-62 مجموعه دوم شامل کتابهای فهرست شده سالهای 62-64 مجموعه سوم شامل کتابهای فهرست شده سالهای 64-67 مجموعه چهارم شامل کتابهای فهرست شده سالهای 67-70
برای سهولت استفاده، هر یک از این مجموعه ها در پایان نمایه مؤلف و موضوع دارد.
علاوه بر اثر یاد شده، کارشناسان این مرکز آثار و تالیفات و ترجمه هایی در زمینه کتابداری و کتابشناسی منتشر کرده اند که هر یک منابعی مفید برای دانشجویان رشته کتابداری و کتابداران به شمار می روند.
تاسیس شورای برنامه ریزی و بهسازی کتابخانه ها
یکی از پیشنهادهای مثبت کارشناسان کتابخانه مرکزی و مرکز اسناد که مورد موافقت هیات رئیسه دانشگاه قرار گرفت ایجاد شورایی بود که بتواند مسایل کتابخانه های دانشگاهی را مورد بحث و تبادل نظر قرار دهد. و پس از بررسیهای کارشناسی لازم، آنها را برای اجرا به ریاست دانشگاه یامعاونت آموزشی منعکس کند. با این پیشنهاد موافقت شد و شورا تشکیل گردید. در این شورا برخی از اعضای هیات علمی گروه کتابداری نیز عضویت دارند. یکی از مسایل مهمی که در این شورا مطرح شده و در دست بررسی است مساله متمرکز نمودن سفارشات دانشگاه است و دیگری تهیه پروفرم برای اساتید توسط بخش سفارشات کتابخانه، تا اساتید بتوانند بموقع از سهمیه ارزی خود استفاده کنند این امر مورد استقبال اساتید قرار گرفت. تاکنون تعداد 40 فقره پروفرم برای 30 نفر از اساتید و دانشجویان کارشناسی ارشد تهیه شده است.
اهم وظایف این شورا عبارت است از:
1 - بررسی وضعیت خدمات علمی، آموزشی، پژوهشی و اطلاع رسانی در کتابخانه های دانشگاه فردوسی و اتخاذ تدابیر جهت بهبود این خدمات.
2 - بررسی کیفیت و کمیت خدمات فنی در کتابخانه مرکزی به منظور تعیین خطمشی های ضرور.
3 - بررسی و ارائه پیشنهاد در مورد بودجه و مسایل کتابخانه ها.
4 - بررسی آیین نامه ها و مقررات استفاده از کتابخانه ها به منظور اصلاح و تکمیل و هماهنگ نمودن آنها.
5 - بررسی وضعیت موجود کتابخانه ها از جمله ساختمان، تجهیزات، امکانات و مسایل بهداشتی و ارائه پیشنهاد به منظور بهبود شرایط و تامین امکانات مورد نیاز.
6 - بررسی مسایل مربوط به کامپیوتری کردن کتابخانه های دانشگاه فردوسی با استفاده از تسهیلات مرکز کامپیوتر دانشگاه.
7 - برنامه ریزی جهت آموزش و آشنایی دانشجویان و استادان با کتابخانه ها و خدمات آنها.
8 - برنامه ریزی آموزش کارکنان کتابخانه ها و افزایش سطح آگاهی تخصصی آنها.
تشکیل جلسات سخنرانی علمی ماهیانه
از دیگر اقدامات مفید کتابخانه مرکزی تشکیل جلسات سخنرانی علمی ماهیانه با حضور اساتید کتابداری جهت بالا بردن سطح علمی کتابداران و دانشجویان رشته کتابداری است. تاکنون هفت سخنرانی ارائه شده و مقالات مربوطه طی دو دفتر تکثیر و در اختیار علاقه مندان قرار گرفته است.
برگزاری سمینار کتابداری
اولین گردهمایی که به تجلیل از کتابداران اختصاص داشت و از زحمات و خدمات آنان تقدیر به عمل آمد در بهمن ماه سال 70 برگزار گردید و دومین گردهمایی تحت عنوان «نقش کتابخانه های مرکزی در دانشگاه » در آذرماه 71 برگزار شد در این گردهمایی اساتید علوم کتابداری و کتابداران دانشگاهها و مؤسسات علمی و پژوهشی کشور شرکت کردند و مجموعه سخنرانیهای ایراد شده که بیان کننده خط مشی کتابخانه های مرکزی است تکثیر گردیده است. سومین گردهمایی کتابداران تحت عنوان «نقش کتابخانه های مرکزی در پژوهش » در تاریخ هفتم و هشتم اردیبهشت 73 برگزار شد. با وجود تجربه دو سمینار پیشین در سطحی گسترده تر با کمیت و کیفیت مطلوبتر برگزار شد و چهره های درخشان و رجال علمی و متخصصان در علوم کتابداری و کتابداران از سراسر کشور در این سمینار شرکت کردند.
خدمات کامپیوتری
برای هر کتاب که فهرستنویسی می شود تعدادی کارت که حداقل آن چهار است تهیه می شود. این برگه ها بعنوان شناسنامه کتاب در برگه دانهای مختلف فایل می شود و فهرست کتابخانه را تشکیل می دهد. تا سال 1373 برای تهیه این فهرستبرگه ها از تایپ استنسیل و سپس تکثیر به وسیله ماشین وبر استفاده می شد و برگه های مورد نیاز همراه کتاب به کتابخانه های مربوطه ارسال می گردید و از هر کتاب فهرست شده 3 برگه (مؤلف، عنوان، شلف) در فهرست مشترک کتابخانه مرکزی که در واقع فهرست تمامی کتابخانه های دانشگاه است فایل می گردید این روش مشکلاتی درپی داشت و پس از مدتی کوتاه دیگر قابل استفاده نبود. با توجه به کاربرد کامپیوتر در سازمانها و مؤسسات علمی و مزایای این پدیده، کتابخانه مرکزی نیز کامپیوتر را به خدمت گرفت و ابتدا با دو دستگاه کامپیوتر486 و یک دستگاه کامپیوتر286 و یک پرینتر حنبی کام، فعالیت خود را آغاز کرد. همزمان 3 ترمینال دو زبانه با مرکز کامپیوتر دانشگاه مرتبط گردید و فعالیتهای کامپیوتری بر روی نرم افزار CDS/ISIS آغاز شد. سپس با خرید نرم افزار برگ ضمن ورود اطلاعات کتابهای فهرست شده فهرستبرگه ها نیز توسط کامپیوتر چاپ و تکثیر می گردد. بانک اطلاعاتی فهرست نشریات ادواری که توسط مرکز اسناد و مدارک علمی تهیه شده از طریق کامپیوتر این مرکز پاسخگوی مراجعان است. در سال 73 تدریج یک دستگاه چاپگر ایبسون و 8 دستگاه کامپیوتر386 خریداری گردید که در اواخر سال 73 با نصب سیستم شبکه وارد شبکه داخلی کتابخانه مرکزی گردیده است از آغاز سال 73 طرح تهیه نمایه های فهرستگان چهارم (70-67) زیر نظر کارشناس کامپیوتر به اجرا درآمد که حدود یک سال بطول انجامید. در اواخر پاییز73 با خرید برنامه جامع کتابخانه «نوسا» کلیه امور از قبیل تهیه فهرستبرگه، تازه های کتاب، آمارهای لازم و ... توسط کامپیوتر انجام می گیرد. در حال حاضر با کامپیوتری شدن بخش فهرستنویسی فارسی و لاتین، فهرستبرگه کتابهای فهرستنویسی شده فارسی و لاتین توسط کامپیوتر تهیه و برای کتابخانه های دانشکده ها ارسال می گردد و برگه های لازم برای فهرست مشترک نیز تهیه می شود. این داده ها در فایلی جمع آوری شده تا بتدریج بر روی Main Frame منتقل شود و واحدهایی که از طریق ترمینال با مرکز کامپیوتر در ارتباط هستند بتوانند از این اطلاعات استفاده نمایند و با انتقال شبکه Line On از معاونت پژوهشی دانشگاه با مراکز اطلاع رسانی جهان ارتباط علمی برقرار خواهیم کرد.
مرکز اسناد
در حقیقت مرکز اسناد کتابخانه مرکزی عملا در سال 71 افتتاح شد. پیش از آن اسناد و مدارک موجود به صورت علمی سازمان یافته نبود. این مرکز با جذب و تعیین مسؤولی کاردان برای مرکز اسناد و آموزش نیروهای متخصص فعالیت خود را آغاز کرد. اولین اقدام تهیه مدارک و اسناد گوناگون به منظور تکمیل مجموعهای مختلف این مرکز بود. لذا با مراکز اسناد عمده و معتبر ایران و جهان و همچنین با اکثر سازمانها و وزارتخانه ها ومراکز فرهنگی مختلف کشور و نیز دانشگاههای ایران و جهان مکاتبه گردید و هم اکنون نام کتابخانه مرکزی و مرکز اسناد دانشگاه فردوسی مشهد در لیست حدود 400 سازمان آموزشی، علمی، پژوهشی و فرهنگی در سراسر ایران و جهان قرار دارد و به طور مرتب نشریات علمی، طرحها، رساله ها و نشریات دولتی اکثر سازمانهای کشور به زبانهای مختلف به مرکز اسناد واصل می شود. از جمله می توان به حدود 85 مورد فهرستهای دانشگاهی معتبر جهان اشاره کرد که مجموعه بسیار با اهمیتی برای دانشجویان مقاطع کارشناسی ارشد به بالا بمنظور ادامه و تکمیل تحصیلات و یا گروههای آموزشی و نیز اساتید محترم به منظور استفاده از فرصتهای مطالعاتی می باشد. همچنین در سال 72 ترتیبی اتخاذ گردید تا دانشجویان کارشناسی ارشد به بالا نسخه ای از رساله های خود را جهت نگهداری به مرکز اسناد تحویل نمایند که با اجرای آن، امکان جستجوی ( Search) پایان نامه ها از طریق کامپیوتر فراهم خواهد گردید. لازم به یادآوری است که پایان نامه های موجود به روشهای علمی نمایه سازی شده و یا در جریان نمایه نویسی است. همچنین به منظور استفاده بهینه از پایان نامه های لاتین تعدادی از چکیده های موجود به فارسی ترجمه شده است. اسناد نمایه سازی شده دارای برگه دانی مستقل است و کلیه نشریات ادواری نیز از طریق کاردکس قابل بازیابی می باشد. برای نگهداری دوره های مختلف نشریات در بخش مرجع به ترتیب شماره مسلسل هر دوره تجلید و صحافی شده و در جریان فهرستنویسی و آماده سازی و ارسال به بخش مرجع می باشد. در حال حاضر 60 عنوان مجله فارسی خریداری می شود و 120 عنوان به این مرکز اهدا می شود. تعداد مجلات لاتین خریداری 14 و اهدایی 28 عنوان است. این مرکز علاوه بر انجام خدمات فوق آماده راهنمایی اساتید، دانشجویان، پژوهشگران و علاقه مندان و رفع نیاز آنها در زمینه های گوناگون از جمله جزوه های آموزشی، روش تحقیق و یا ترجمه بعضی از متون موردنظر آنان است. یکی از فعالیتهای مهم مرکز اسناد تهیه منابع مربوط به خراسان شناسی است. این مرکز دارای سالن مطالعه است و روزانه تعدادی مراجعه کننده دارد.
بخش سفارشات
بخش سفارشات کتابخانه مرکزی و مرکز اسناد امور مربوط به تهیه، سفارش، پیگیری و دریافت کلیه مدارک اعم از کتاب، نشریات، اسناد و مدارک، نرم افزارها و حتی برخی از تجهیزات را عهده دار می باشد. مقدار زیادی کاتالوگهای دریافتی از ناشران خارجی و داخلی توسط این بخش تفکیک و به منظور کمک به امر سفارش و تهیه کتابها و نشریات مورد نیاز گروههای علمی دانشکده های مختلف ارسال می گردد. این بخش در امر آموزش کارورزان کتابداری نیز مشارکت دارد، همچنین فهرست مندرجات مجلات و سخنرانیهای ماهیانه و مجموعه سخنرانیهای کتابداری را گردآوری و تکثیر و توزیع می نماید. همان گونه که در قسمت خدمات کامپیوتری اشاره شد برنامه procite برای امور سفارشات برنامه ریزی شده و از دیگر فعالیتهای انجام شده در این بخش تکمیل لیست نشریات کتابخانه ها در برنامه CDS/iSiS می باشد. با اقدامات کتابخانه مرکزی و مرکز اسناد مقرر شده است که تهیه کتابهای مرجع گرانقیمت تنها از طریق بخش سفارشات کتابخانه مرکزی برای نگهداری در بخش مرجع سفارش داده شود و پس از وصول از گروههای آموزشی دانشگاه برای استفاده از این منابع دعوت به عمل آید. بجز دانشگاه فردوسی مشهد، از سایر دانشگاههای استان از قبیل دانشگاه آزاد اسلامی، پیام نور و ... اساتید و دانشجویان کارشناسی ارشد و دکترا به منظور استفاده از این منابع منحصر بفرد مراجعه می کنند. این بخش موفق شد در سال 73 علاوه بر جذب تمام بودجه ارزی خود مقدار زیادی از ارز جذب نشده سایر واحدها را مصرف کند.
در پایان لازم است از مدیریت محترم فع (4) - کتابخانه مرکزی و مرکز اسناد تقدیر و تشکر به عمل آید زیرا در طول سه سال گذشته تصدی ایشان تحولاتی چشمگیر در کلیه زمینه ها پدید آمده است. بسیاری از اقداماتی که قبلا به آن اشاره شد همگی با کوشش و تلاشهای دلسوزانه ایشان صورت گرفته و اکنون کتابخانه مرکزی و مرکز اسناد دانشگاه جایگاه علمی خود را در کلیه مراکز علمی و پژوهشی کشور و حتی خارج به دست آورده و دوران شکوفایی خود را طی می کند، برای نمونه یکی از اقدامات بی سابقه که در معرفی صنف کتابدار و تبیین منزلت شغلی آنان بسیار مؤثر بود برپایی سه سمینار کتابداری است که درخور تحسین و تقدیر فراوان است و تحقق آنچه ذیلا فهرستوار عرضه می شود مرهون زحمات و پیگیریهای مجدانه ایشان است که گامهای مثبت و سازنده ای در جهت تسهیل و بهبود امکانات علمی برای اساتید، دانشجویان، پژوهشگران برداشته اند:
ارائه خدمات فنی کتابداری; ایجاد هماهنگی میان سایر کتابخانه های دانشکده ای; ارائه خدمات تخصصی و اطلاع رسانی به دانشجویان، اساتید و پژوهشگران; ارتباط مستمر با مراکز عالی، آموزشی و پژوهشی کشور و جهان; تهیه و گردآوری کتب; نشریات علمی، مدارک و اسناد و دیگر مواد کتابخانه ای و نهایتا تکمیل تدریجی مجموعه ها و بانکهای اطلاعاتی موجود; گسترش ساختمان و تامین نسبی فضای مورد نیاز; جابجایی و بهره وری بهینه از نیروهای متخصص کتابداری موجود; تجدیدنظر در ساختار فنی و اداری بخشهای مختلف کتابخانه; تهیه و تکمیل وسایل و تجهیزات کتابخانه; گسترش کمی ابزار و تجهیزات اطلاع رسانی نظیر: خطوط تلفن، فاکس، خطوط ارتباطی با مراکز کامپیوتر دانشگاه; تامین ارتباط از طریق شبکه On Line با مراکز اطلاع رسانی جهان; خرید کامپیوترهای مورد نیاز اولیه; انجام برنامه ریزی های لازم به منظور مکانیزه کردن فعالیتهای کتابخانه; تشکیل و تکمیل بانکهای اطلاعاتی; تهیه نرم افزارهای لازم; آموزش کتابداران; تشکیل کلاسهای کتابداری; فعال نمودن مرکز اسناد و ارائه خدمات تخصصی به استادان، پژوهشگران، و دانشجویان علاقه مند; ارتباط مستمر با مراکز علمی، آموزشی، پژوهشی ایران و جهان; ایجاد اشتیاق و انگیزه برای مراجعان به کتابخانه و همکاران کتابدار از طریق برگزاری سمینارها و گردهمایی های کتابداری در سطح کشور و نیز تشکیل جلسات سخنرانی تخصصی ماهیانه و تهیه جدیدترین منابع و مراجع موجود جهان; عضویت در شورای انتشاراتی دانشگاه; کاهش تشریفات زاید گردش و امانت منابع و مراجع کتابخانه; شرکت فعال کارشناسان و کتابداران این واحد در سمینارهای گوناگون تخصصی و بازدید از نمایشگاههای کتاب و کتابخانه ها; عضویت در مجامع تخصصی بین المللی و ارتباط مستمر با این گونه مراکز; انجام خدمات فنی کتابداری برون سازمانی از طریق عقد قرارداد با سازمانها و مؤسسات علمی و آموزشی مشهد و سایر شهرستانهای استان خراسان; پیشنهاد تاسیس شورای برنامه ریزی و بهسازی کتابخانه های دانشگاه فردوسی و تهیه و تنظیم اساسنامه و آیین نامه های اجرایی لازم و تشکیل مرتب جلسات مربوط به آن; تدوین آیین نامه کتابخانه مرکزی و مرکز اسناد که می تواند در سایر کتابخانه های تابعه قابل اجرا باشد; تدوین آیین نامه ها و طرحهای لازم در جهت انجام سفارشات متمرکز کتب خارجی بمنظور رفع مشکلات سفارشات خارجی; همکاری نزدیک با گروه کتابداری و آموزش کارورزان کتابداری در مقاطع مختلف تحصیلی با کیفیت بسیار مطلوب; ادامه انتشار فهرستگان کتابخانه مرکزی و چاپ فهرستگان چهارم (70-67); تهیه دستگاه سانترال 50 شماره ای; تهیه وسایل و تجهیزات مورد نیاز از قبیل قفسه، میز، صندلی و غیره; تامین خودروهای مورد نیاز; عقد قرارداد با یکی از شرکتهای خدماتی برای امور نظافتی کتابخانه.
امید می رود با تاییدات الهی بتوانیم در جهت اعتلای فرهنگ اسلامی - ایرانی بیش از پیش موفق باشیم و رسالت و نقش بسیار ارزنده کتابداری را ایفا کنیم و میراث گرانبهای علمی و فرهنگی را که در این گنجینه ها نهفته است به مشتاقان علم و دانش و جامعه دانشگاهیان و پژوهشگران بشناسانیم و راه تحقیق و پژوهش و دستیابی و بازیابی این منابع را بر آنان سهل و آسان سازیم.
پی نوشتها:
1- آقای امیرعباس مجذوب صفا عضو هیات علمی گروه کتابداری.
2- آقای غلامحسین جاوید کبیری عضو هیات علمی گروه کتابداری.
3- آقای دکتر محمد علی احمدیان عضو هیات علمی گروه جغرافیای دانشکده ادبیات و علوم انسانی.
4- آقای دکتر تقی عدالتی عضو هیات علمی گروه فیزیک دانشکده علوم.
