گزارشی کوتاه از کتابخانه مدرسه آیت الله العظمی گلپایگانی

اشاره

هدف از معرفی اجمالی این گونه مراکز در حوزه علمیه قم، آشنائی طلاب علاقه مند به مباحث تاریخ معاصر با کتابخانه ها و مراکزی که منابع مورد نظر را در اختیار دارند، و نیز سهولت در مراجعه به این مراکز جهت استفاده از منابع می باشد . در این شماره گزارشی کوتاه از کتابخانه مدرسه آیت الله العظمی گلپایگانی و هم چنین فهرست برخی از کتاب های مورد نظر ارائه شده است .

درآمد

وقتی فاصله کوتاه حرم حضرت معصومه علیها السلام تا مدرسه فیضیه و دارالشفاء را در مرکز شهر قم می پیماییم و با عبور از خیابان ارم، پا در صحن مدرسه آیت الله گلپایگانی می گذاریم; با جمعیت انبوهی از دانش پژوهان مشتاق مواجه می شویم که هر روزه جهت آموزش، پژوهش و مباحثه متون درسی به این مدرسه وارد می شوند . با گذر از صحن پر ازدحام مدرسه و عبور از پله هایی که ما را به کتابخانه آیت الله گلپایگانی قدس سره هدایت می کند، این بار نیز با جمعیتی انبوه از طلاب مواجه می گردیم که آرام و بی صدا در سالن مطالعه کتابخانه به تحقیق و مطالعه مشغولند . بی تردید عوامل متعددی در بالابردن کمیت افرادی که از امکانات مکتوب یک کتابخانه استفاده می کنند مؤثر است . وجود این کتابخانه در مرکز یک مکان آموزشی و نزدیکی مکانی آن با مراکز پژوهشی و آموزشی دیگر، یکی از این عوامل است . کتابخانه آیت الله گلپایگانی به لحاظ قرار گرفتن در یک مکان آموزشی و هم جواری آن با مدرسه فیضیه، دارالشفا و مسجد اعظم که بزرگ ترین مجمع های درس خارج حوزه را تشکیل می دهند، قابلیت آن را برای بهره دهی آموزشی و پژوهشی به علاقه مندان بالا برده است .

هسته اصلی کتابخانه از کتاب های شخصی آیت الله العظمی گلپایگانی قدس سره و کتاب های کتابخانه مدرسه امام مهدی علیه السلام تشکیل می شود; بنابراین می توان مؤسس اولیه کتابخانه را به برکت کتاب های شخصی مزبور و شخص شریف ایشان دانست . اهدا و خرید کتاب، رقم کتاب های چاپی و خطی، این کتابخانه را تا سال 1380 به ترتیب به 77872 و 15000 جلد رسانده است .

فضای کتابخانه آیت الله گلپایگانی به پنج بخش اصلی، شامل 1 - عمومی; 2 - مرجع; 3 - نشریه ها; 4 - امانی; 5 - کتابهای خطی تقسیم شده است . این بخش ها غیر از بخش مرجع و نشریه ها به صورت قفسه بسته اداره می گردد .

1 . بخش عمومی

این بخش در کنار بخش امانی و کتابهای خطی که همگی به صورت قفسه بسته اداره می شود از مهم ترین بخش های این کتابخانه شمرده می شوند . در بخش عمومی، اعضای کتابخانه و کسانی که به صورت موردی، کارت موقت و اجازه استفاده از کتابخانه را دریافت می کنند، پس از دریافت کتاب و مطالعه آن به کتاب دار بازمی گردانند .

علاوه بر روش کتاب داری در این کتابخانه (قفسه بسته)، روش ابداعی در شیوه طبقه بندی و نیز استفاده از نرم افزاری که با تکیه بر این روش، طراحی و به کار گرفته شده است، دستیابی به کتاب را برای دانش پژوهان آسان کرده است .

2 . بخش خدمات مرجع

هدف از سازماندهی این بخش، تسهیل دست رسی به کتاب های درسی و جنبی حوزوی، ادبیات و شروح اصول و فقه است که طلاب به طور مکرر استفاده می کنند . این بخش به صورت قفسه باز اداره می شود .

3 . بخش امانی

پس از صدور کارت برای دانش پژوهان و محققان، این امکان را فراهم می سازد که کتاب در خارج از کتابخانه مورد مطالعه قرار گیرد . اعضای بخش امانی در پایان اسفند 1376 به 17994 نفر رسید .

4 . بخش مخطوطات

مخزن بزرگی از معارف، علوم و فنون می باشد و دلیل محکمی است بر عظمت ذخایر فرهنگی تمدن اسلامی و تلاش علما، متفکران و هنرمندانی که با امکانات کم، آثار ارزش مندی از خود به یادگار گذاشته اند . صفحه های کلام الله مجید با خط کوفی و بدون نقطه و اعراب بر روی پوست از قرن دوم - سوم هجری، تفاسیر، کتب فقهی، طبی، علمی، ریاضی قرن پنجم به بعد، ست خط شهید (اول و دوم) و دیگر بزرگان اسلام، اجازه ها به خطوط فقها و . . . نمونه هایی از این ذخایر گران بها را شامل می شود که به زبان های عربی، فارسی، ترکی، اردو، اوستایی، پهلوی، کردی و گویش های محلی نگاشته شده است .

5 . بخش نشریه ها و مجله ها

در حال حاضر (1380) مشتمل بر بیش از 400 عنوان مجله و نشریه و بیش از 467 عنوان روزنامه وجود دارد که اکثرا به بعد از سال 1348 مربوط می باشند . قدیم ترین نشریه موجود در این بخش، روزنامه صور اسرافیل - پنج شنبه 22 جمادی الاولی 1325 ه . ق، 24 بهمن ماه سال 1276 ه . ش - می باشد . مجله یغما (از اول تا آخر) و روزنامه کاوه از دیگر نشریه های موجود در این بخش است .

آن چه در این کتابخانه جالب توجه به نظر می رسد، شیوه ابداعی است که مدیر محترم کتابخانه برای تسهیل دست رسی به منابع کتابخانه ای ارائه داده اند . این روش که محصول مطالعه های گسترده شیوه های طبقه بندی و فهرست نگاری کتاب در تاریخ اسلام و شیوه های معمول در غرب می باشد; بر اساس محل، کتاب، قطع و تا حد امکان موضوع طراحی شده است . کد شناسایی که نشان گر کتاب شناسی، فهارس، تلخیص کتاب، موضوع، مؤلف، مترجم و عنوان کتاب می باشد، عددی کسری است که صورت و مخرج آن حداکثر از سه رقم تجاوز نمی کند و قابلیت به کارگیری در رایانه را داراست . توضیح بیشتر این روش در کتاب «طبقه بندی علوم اسلامی » و نیز در «طرحی نو در روش کتاب داری » با نویسندگی مدیر این کتابخانه زیر چاپ می باشد .

6 . برخی ویژگی های دیگر

تاریخ تاسیس: 1369;

ریاست عالی: سید جواد گلپایگانی;

فهرست نگاری و طبقه بندی: روش ابداعی که مختصرا توضیح داده شد;

تعداد پرسنل کتابخانه: سیزده نفر;

ساعت های فعالیت: 12 - 17 و 20 - 15 (پنجشنبه ها عصر تعطیل است) ;

استفاده کنندگان: طلاب و فضلا (50%)، اساتید و پژوهش گران (25 %)، دانشجویان و دانش آموزان (20 %) و افراد عادی (5%) ;

ارتباط با سایر کتابخانه ها و مؤسسه های پژوهشی: ارتباط با سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی، وزارت بهداشت و درمان، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، مجمع الفکر الاسلامی، مرکز مطالعات و تحقیقات اسلامی و دفتر میراث مکتوب . نوع ارتباط به صورت مبادله کتاب می باشد .

آثار: آثار قلمی شامل الف) فهرست نسخه های خطی; ب) طبقه بندی علوم در تمدن اسلامی; ج) طرحی نو در روش کتاب داری با نویسندگی ابو الفضل عرب زاده و آثار رایانه ای، شامل فهرست موجز نسخه های خطی کتابخانه به زبان فارسی و عربی در دو دیسکت است . این کتابخانه دستگاه آفت زدایی نیز دارد .

قدیم ترین کتاب چاپی: النجاة و القانون فی الطب، اثر ابن سینا که در سال 1593 میلادی در رم ایتالیا چاپ شده است;

بزرگ ترین کتاب: کتاب مواقع النجوم یا شجره علمای حدیث و اجازه با ابعاد 50 در 68 سانتی متر;

کوچک ترین کتاب: کلام الله مجید با چاپ و خط یک در دو سانتی متر .