گفتگو با دکتر شکوفه رادفر، فوق‌تخصص روان‌پزشکی کودکان
بچه‌های مبتلا به بیماری اوتیسم که در فارسی به آن «در خود فرورفتگی» گفته می‌شود، معمولا در دنیای خودشان فرو می‌روند و با دنیای بیرون زیاد ارتباط ندارند. آنها دچار اختلالات شدید روانی همراه با تاخیر و انحراف در فرآیند رشد هستند و تماس عاطفی‌شان با دنیای بیرون قطع می‌شود. درباره این بیماری با دکتر شکوفه رادفر، فوق‌تخصص روان‌پزشکی کودکان، به گفتگو نشسته‌ایم.
آیا آمار دقیقی از تعداد بچه‌های مبتلا به اوتیسم در ایران داریم؟
خیر. آمار دقیقی در ایران وجود ندارد. آمارها عموما آمارهای جهانی هستند و ما به این آمارهای جهانی دسترسی داریم. اما به طور کلی گفته می‌شود که در دنیا از میان هر 10 هزار کودک زیر 12 سال، 2 تا 5 کودک مبتلا به اوتیسم هستند. از طرفی اگر بخواهیم طیفی از علایم اوتیسم را در نظر بگیریم که همراه با برخی مشکلات عقب‌افتادگی نام‌گذاری واحدی دارند، شیوع این آمار به 20 کودک در هر 10 هزار کودک هم می‌رسد.
در دختربچه‌ها بیشتر دیده می‌شود یا در پسربچه‌ها؟
اوتیسم خردسالی، معمولا در پسرها 3 تا 5 برابر بیشتر از دختران است. اما مانند همه بیماری‌های روان‌پزشکی اطفال، وقتی در یک جنس شیوع کمتر است، اگر بیماری ایجاد شود، شدت بیشتر می‌شود. در پسرها شایع‌تر است ولی اگر در دخترها دیده شود، شدت بیشتر خواهد بود و معمولا احتمال شیوع مسایل شناختی در آنها بیشتر است.
عوامل مستعدکننده‌اش چه هستند؟
عفونت‌های سرخجه‌ای در دوران بارداری زمینه را برای ابتلا به این بیماری بیشتر می‌کند. عوامل بسیار زیادی به عنوان عوامل مستعدکننده اوتیسم شمرده شده‌اند. اما هیچ‌وقت نمی‌توان قاطعانه گفت اگر کسی دچار اوتیسم است، حتما یکی از این عوامل در مورد وی صادق بوده. این عوامل بسیار متعدد هستند: عوامل ژنتیکی، ایمنولوژیکی، عوامل مربوط به حول و حوش زمان زایمان، عوامل نوروآناتومیکی و عوامل بیوشیمیایی و عضوی و... ژنتیک نقش مهمی در ایجاد این بیماری دارد، یعنی بچه‌ای که دچار اوتیسم باشد 2 تا 4 درصد احتمال دارد که یک خواهر یا برادر دیگرش هم دچار بیماری اوتیسم شود.
درباره برجسته‌ترین علایم بیماری توضیح می‌دهید؟
یک‌سری از علایم مربوط به بی‌ثباتی خلق و عواطف این کودکان است. برخی از این بچه‌ها تغییرات ناگهانی خلق، از خود نشان می‌دهند. حملاتی از خنده و یا گریه بدون دلیل آشکار دارند. گروه دوم از علایم، واکنش‌هایی است که به محرک‌های حسی نشان می‌دهند. نسبت به محرک‌های حسی مثل صدا و درد واکنش غیرمعمول و متفاوت دارند. این واکنش ممکن است واکنش تضعیف شده یا تشدید شده باشد. حتی ممکن است جایی از بدن‌شان زخمی شده باشد و درد هم داشته باشد ولی اصلا هیچ واکنشی نشان ندهند یا برعکس، ممکن است به‌طور انتخابی برخی از صحبت‌های خطاب به خود را ناشنیده بگیرند و به نظر برسد که اینها اصلا نمی‌شنوند یا به اشتباه به عنوان افراد ناشنوا تلقی شوند، در حالی که آنها فقط سعی می‌کنند بعضی از این صداها را ناشنیده بگیرند. ممکن است مسحور صدای خاصی مثل ساعت مچی شوند یا به آلات موسیقی واکنش خاص نشان دهند؛ به این صورت که به آن علاقه دارند و از آن لذت می‌برند. این کودکان معمولا از تحریک سیستم دهلیزی مغزی و شنیداری لذت می‌برند. یکی از علایم واضح در این بچه‌ها این است که دور خود می‌چرخند. از چرخیدن و حرکات بالا و پایین لذت می‌برند. همه اینها مربوط به گروه واکنش به محرک‌های حسی است. یک سری دیگر از علایم رفتارهای کلیشه‌ای است که آنها دارند. اسباب‌بازی‌ها و اشیای خاص را برای بازی انتخاب می‌کنند و آنها را به گونه‌ای غیرقابل انتظار دستکاری می‌کنند. ممکن است یک رفتار خاص را به طور تکراری انجام دهند. این رفتار گرچه برای بیننده معنی خاصی ندارد اما برای خودشان معنای خاص دارد. دیگر اینکه نسبت به انتقال و تغییر هم مقاوم هستند، یعنی دوست ندارند وارد خانه جدید شوند. دوست ندارند محل مبلمان در اتاق تغییر کند. مثلا اگر همیشه اول صبحانه می‌خوردند، بعد استحمام می‌کردند، حالا نمی‌خواهند که این روند عکس شود. حتی دوست ندارند اسباب‌بازی‌ای که همیشه با خود حمل می‌کنند را تغییر دهند. حتی ممکن است نسبت به تعویض لباس واکنش نشان دهند. یک‌سری علایم دیگر علایم رفتاری است مثل رفتارهای پرخاشگری و حملات قشقرق، رفتارهای خودآزارانه مثل کوبیدن سر به دیوار یا زمین، خراشیدن یا کندن مو، میزان توجه پایین، کم‌رویی، تکلیف، بی‌خوابی، عدم تغذیه، عدم کنترل ادرار و بی‌اختیاری مدفوع که همه از علایم رفتاری است. اما واضح‌ترین علامت در این کودکان مربوط به اختلالات مکالمه یا زبان است. یکی از ملاک‌های تشخیصی اساسی تأخیر در رشد و تکامل زبان است. در این کودکان گاه دیده می‌شود که رشد زبان یا رشد کلامی‌شان بعد از مدتی که به‌طور طبیعی رشد کرد، دچار وقفه یا رکود می‌شود، یعنی چیزهایی که قبلا می‌دانستند و می‌توانستند بگویند را دیگر نمی‌توانند تکرار کنند. به نظر می‌آید دامنه لغات‌شان کم یا به تدریج خالی می‌شود. کلماتی که قبلا می‌گفتند، الان نمی‌توانند بیان کنند، بنابراین واضح‌ترین علامت اختلال در مکالمه و زبان است. به هر حال می‌توان گفت این بچه‌ها از نظر تعامل اجتماعی دچار تخریب هستند. لبخند اجتماعی که انتظار داریم در سنین پایین داشته باشند، ندارند. نمی‌توان انتظار داشت که این بچه‌ها با ذوق وارد آغوش والدین شوند. تماس چشمی‌خوبی برقرار نمی‌کنند. اگر تماس چشمی برقرار کنند در حد کم است. هیچ رفتار وابسته‌ای نسبت به والدین ندارند. نسبت به دور شدن و جدا شدن مادر واکنشی نشان نمی‌دهند و وقتی پدر از سر کار می‌آید، به استقبال او نمی‌روند و هیچ رفتاری که نشان‌دهنده وابستگی به والدین باشد از آنها نمی‌بینیم.
چه چیزی در این بچه‌ها باعث نگرانی والدین است؟
چیزی که بیشتر از همه سبب نگرانی والدین می‌شود توقف یا تأخیر رشد کلامی آنها و دیگری مقاومت اجتماعی آنها است. اینها معمولا باعث می‌شود والدین دنبال علت بروند و برای درمان مراجعه کنند.
در سنین بالاتر، این بچه‌ها به چه مشکلاتی می‌خورند؟
وقتی سن بالا می‌رود، علایم دیگری هم دیده می‌شود. بچه‌ای که به سن مدرسه رسیده و دچار اوتیسم است نمی‌تواند به راحتی رابطه دوستانه برقرار کند یا با بچه‌های هم‌‌سن و سال‌اش بازی کند. حتی از نظر اجتماعی خیلی ناتوان است؛ مثل بچه‌های دست و پاچلفتی است چون ناتوانی و عدم هماهنگی حرکتی دارد. احساس هم‌دلی با هم‌کلاسی‌ها ندارد، در نتیجه باعث می‌شود ارتباط خوبی با بچه‌های هم‌سال خود نداشته باشد و وقتی به اواخر نوجوانی می‌رسد حتی اگر بیشترین پیشرفت درمانی هم داشته باشد، روش مناسب برای برخورد و ابراز علایق و هیجانات و احساسات به دیگران ندارد و برقراری دوستی در وی به سختی انجام شود.
سندرم ابلهان دانا
در فیلم «مرد بارانی» با بازی داستین هافمن مرد میانسالی به تصویر کشیده می‌شود که سال‌هاست دچار اوتیسم است و در آسایشگاه به سر می‌برد اما با وجود ابتلا به این اختلال رشدی، دارای استعداد ریاضی فوق‌العاده‌ای است. در فیلم «موتسارت و وال» نیز که رابطه عاطفی دو شخصیت اوتیستیک را بیان می‌کند، شخصیت مرد، یک راننده تاکسی معمولی است که توانایی کم‌نظیری در محاسبه اعداد دارد.
نامی که به مواردی این چنین داده شده است، «سندرم ابلهان دانا» است. شخصی که دچار اختلال رشدی از جمله اوتیسم است اما در یک یا چند حوزه از خود توانایی فوق‌العاده‌ای نشان می‌دهد. برای مثال ممکن است حافظه فوق‌العاده قوی داشته باشد. البته برخلاف برداشت عمومی، از هر 10 فرد مبتلا به اوتیسم، تنها یکی از آنها ممکن است توانایی‌های قابل‌توجهی داشته باشد و موارد بروز استعدادهای فوق‌العاده در بیماران مبتلا به اوتیسم نادر است.
منبع: http://www.salamat.com
ae
