گردشگری تنها بخش صادراتی معکوس در دنیا است، یعنی بدون آن‌که محصولی از کشور خارج شود، ارز وارد می‌شود. از سال 1384 گردشگری در ایران به عنوان یک بخش صادراتی پذیرفته و مشمول حمایت شد، هرچند در دو سال اخیر، این حمایت‌ها با چالش‌هایی مواجه شده است.
امسال در روز ملی صادرات (29 مهرماه) مانند 9 سال گذشته، در کنار برترین‌های صادراتی کشور، از دو مدیر دفتر خدمات مسافرتی نیز به‌دلیل میزان درآمد ارزی و تحولی که در صنعت گردشگری کشور ایجاد کردند، تقدیر شد. یکی «صادرکننده‌ی نمونه‌ی بخش گردشگری» و دیگری «قابل تقدیر» دانسته شد؛ اما چه شاخص‌هایی صادرکننده‌ی نمونه‌ی گردشگری را تعیین می‌کند؟ آیا بخش گردشگری در میان سایر نهادها و ارگان‌ها، به‌عنوان یک بخش صادراتی تلقی می‌شود؟ سیاست‌های حمایت از این بخش صادراتی چیست و آیا این حمایت‌ها مشابه سایر بخش‌های صادراتی تعریف شده است؟
محمدعلی واقفی، مدیر یک دفتر خدمات مسافرتی است و تا کنون پنج‌بار به‌عنوان صادرکننده‌ی نمونه‌ی گردشگری کشور معرفی شده است و امسال نیز در روز ملی صادرات «قابل تقدیر» دانسته شد.
او در گفت‌وگو با خبرنگار سرویس گردشگری خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا)، در این‌باره توضیح داد: سازمان توسعه‌ی تجارت با رایزنی بخش خصوصی و تشکل‌های صادراتی مرتبط، ضوابطی را برای انتخاب صادرکننده‌ی نمونه‌ی گردشگری تعیین کرده‌اند که فکر می‌کنم، مورد تأیید فعالان بخش گردشگری باشد. در واقع، شاخص‌هایی تعیین شده‌اند که فعالان این بخش با توجه به آن‌ها ثبت نام می‌کنند و پس از ارزیابی اسناد، مدارک و کسب امتیازهای لازم، صادرکننده‌ی برتر انتخاب می‌شود.
او در ادامه به شاخص‌های موجود برای تعیین صادرکننده‌ی نمونه‌ی گردشگری اشاره و اظهار کرد: حفظ بازارهای موجود یا قدیمی توسط آژانس گردشگری، نفوذ در بازارهای جدید نسبت به سال‌های قبل، حضور در نمایشگاه‌های بین‌المللی گردشگری، همراهی با هیأت بازاریابی خارجی، اجرای تورهای آشناسازی برای آژانس‌های گردشگری خارجی، داشتن تبلیغات در نشریات داخلی و خارجی و چاپ بروشور و بولتن تبلیغاتی به زبان کشور هدف، پخش تبلیغ از شبکه‌های ماهواره‌یی با هدف معرفی ایران و جذب گردشگر خارجی، عضویت در تشکل‌های صنفی، تعداد پرسنل کاری که سقف آن برای دفتر خدمات مسارفتی 20 نفر تعیین شده است، افزایش پرسنل در طول یک سال و تعداد راهنماهای تور دارای کارت که در یک سال گذشته استفاده شده‌اند، از جمله‌ی این شاخص‌ها هستند که هریک امتیازی را شامل می‌شود.
وی همچنین گفت: آمار تورهای ورودی براساس تعداد «نفرشب» که سقف آن برای سال 91، شش‌هزار نفر تعیین شده و میزان ارزی که در یک سال گذشته از این طریق وارد می‌شود و سقف آن تا دومیلیون دلار مشخص شده، از دیگر شاخص‌های تعیین‌کننده‌ی صادرکننده‌ی نمونه‌ی گردشگری است که هریک امتیازهایی را نصیب می‌کند.
واقفی ادامه داد: ما سال گذشته، هفت‌هزار و 500 نفرشب، آمار گردشگر خارجی و حدود یک‌ونیم میلیون دلار درآمد ارزی داشتیم که بیشترین امتیاز را در میان سه آژانسی که امسال ثبت نام کرده بودند، به‌دست آوردیم؛ اما به‌دلیل این‌که سال قبل «نمونه» شدیم، امسال فقط «قابل تقدیر» شناخته شدیم.
او در عین حال توضیح داد: البته در میان شاخص‌ها، رشد 10 درصدی آمار نسبت به سال گذشته هم یک معیار تعیین‌کننده به‌شمار می‌آید که ما امسال با وجود کسب امتیاز بیشتر، این رشد 10 درصدی را نداشتیم؛ آژانس گردشگری «صادرکننده‌ی نمونه» که از شیراز بود، در سال 91، این رشد را نسبت به سال قبل ایجاد کرده بود.
این عضو جامعه‌ی تورگردانان ایران درباره‌ی حضور کم‌رنگ آژانس‌های گردشگری در میان برگزیدگان صادراتی، اظهار کرد: انتخاب صادرکنندگان نمونه، شرایطی دارد که علاوه بر این شاخص‌های تعیین‌شده، دفاتر گردشگری که دو سال پشت سر هم انتخاب شده باشند، دیگر نمی‌توانند ثبت نام کنند. آژانس‌های گردشگری دولتی نیز امکان ثبت نام ندارند. در واقع، شرایط محدودکننده‌ای وجود دارد که اجازه نمی‌دهد همه‌ی آژانس‌های واردکننده‌ی گردشگر خارجی به کشور در این جمع کاندیداهای صادرکنندگان نمونه حضور داشته باشند.
این تورگردان درباره‌ی برخوردها و حمایت‌هایی که از صادرات گردشگری می‌شود، بیان کرد: گردشگری صادرات معکوس است، سازمان توسعه‌ی تجارت و وزارت صنعت، تجارت و معدن که متولی این کار هستند، این نگاه صادراتی را به گردشگری دارند. طبق قوانین موجود نیز تعرفه‌های شرکت‌ها و دفاتر خدمات مسافرتی و گردشگری، صنعتی حساب می‌شود. سازمان توسعه‌ی تجارت و وزارتخانه‌ی متبوع آن، گردشگری را به‌عنوان تشکل صادراتی از سال 1384 پذیرفته‌اند و به همین خاطر، در روز ملی صادرات، این بخش در کنار سایر رشته‌ها و اصناف صادراتی مطرح می‌شود.
واقفی به مشکلاتی هم که گردشگری به‌عنوان یک بخش صادراتی با آن مواجه است، اشاره‌ای کرد و گفت: مشکلاتی وجود دارد که رفع آن‌ها به زمان نیاز دارد، مشکلاتی مانند این‌که ما نیاز داریم میزان ارزی را که به کشور وارد کرده‌ایم، اثبات کنیم. این یک معضل است که با توجه به شرایط محدودکننده‌ی کشور به‌وجود آمده است، ما باید اسنادی را نشان دهیم که اثبات‌کننده‌ی درآمد ارزی ایجادشده باشد.
او ادامه داد: دولت برای صادرات، حمایت‌هایی را مانند تهیه‌ی بسته‌ی حمایتی برای بخش صنعت و خدمات پس از حذف یارانه‌ی حامل‌های انرژی در نظر گرفته است؛ ولی متأسفانه برای گردشگری این بسته هنوز پیش‌بینی نشده است.
واقفی گفت: دولت مشوق‌های صادراتی را نیز برای بخش‌های صادراتی کشور در نظر گرفته است که جوایز صادراتی را به آن‌ها اهدا می‌کند. این جوایز تا سال 88 به آژانس‌های واردکننده‌ی گردشگر به کشور نیز پرداخت شد؛ ولی از سال 89 تا کنون جایزه‌ای پرداخت نشده، به علاوه، مدارکی هم از آژانس‌های گردشگری تحویل گرفته نشده است.
وی اضافه کرد: سایر بخش‌ها مدارک سال 89 را تحویل داده‌اند و این جایزه را طلبکارند؛ اما بخش گردشگری به‌دلیل تأخیر در راه‌اندازی سایت اینترنتی مرتبط و محدودیت زمانی، نتوانست مدارک لازم را برای دریافت جایزه‌ی سال 89 به سازمان توسعه‌ی تجارت تحویل دهد. این در حالی است که براساس تصمیم این سازمان از سال 90، سیاست‌های تشویقی تغییر کرده است و دیگر جایزه‌ی صادراتی داده نمی‌شود؛ ولی ما همچنان از همان حمایت قبلی هم بی‌بهره هستیم.
