برای تربیت اخلاقی کودکان به منظور تحقق سبک زندگی اسلامی موانعی وجود دارد که به برخی از آنها اشاره می‌شود:
1. عیب‌جویی از دیگران
یکی از موانع اخلاقی در تربیت کودکان برای رسیدن به سبک زندگی اسلامی و تحقق زندگی اصیل اسلامی، عیب‌جویی از دیگران است. در این خصوص روایتی از امام سجاد(ع) نقل شده است که فرموده‌اند: «به جای عیب‌جویی و بازگویی عیب دیگران، سعی کنید عیب‌های خود را برطرف نمایید. در این صورت است که مصون از آسیب‌ها و آفت‌ها خواهیم بود». فردی که از کودکی به عیب جویی دیگران می‌پردازد و والدین و مربیان او را از این کار منع نمی‌کنند، نمی‌توانند بر مبنای سبک زندگی اسلامی پرورش یابند.
2. دروغ
ریشه بسیاری از آسیب‌ها دروغ است. در این خصوص روایات بسیاری از اهل بیت (ع)بزرگوار ذکر شده است. امام علی(ع)فرموده‌اند: «دروغ، چه شوخی باشد چه جدی شایسته نیست و سزاوار نیست یکی از شما به بچه‌اش وعده‌ای بدهد که بعداً بدان وفا نمی‌کند؛ زیرا دروغ به فساد می‌کشاند و فساد به سوی آتش و مادام که یکی از شما دروغ گوید، گویند دروغ گفت و معصیت کرد». از جمله امام سجاد(ع) در روایتی فرموده‌اند: «از دروغ کوچک و بزرگش، جدّی و شوخی بپرهیزید؛ زیرا انسان هرگاه در چیز کوچک دروغ بگوید، به گفتن دروغ بزرگ نیز جرئت پیدا می‌کند».
والدینی که در مقابل دروغ کودکان هیچ عکس‌العملی نشان نمی‌دهند و یا خود مشوق دروغگویی کودکان هستند ناخواسته زمینه را برای گناه و فساد او در بزرگسالی فراهم می‌کنند.
3. حسد
یکی از پیامدهای حسد این است که حسنات را ضایع می‌کند. امام هادی(ع) فرموده‌اند: «حسد، کارهای خوب را از بین می‌برد و دروغ، دشمنی می‌آورد». حسادت در کودکان به مرور، آنها را به انسان‌هایی بیمار مبدل می‌سازد و در زندگی با مشکلات بسیاری مواجه می‌سازد.
4. همنشینی با افراد شرور
اهل بیت(ع) در خصوص لزوم احتیاط در معاشرت و همنشینی با افراد تأکید زیادی کرده‌اند. امام هادی(ع) در این خصوص فرموده‌اند: «همنشینی و معاشرت با افراد شرور، نشانه پستی و شرارت تو خواهد بود». اگر مراقب معاشرت کودکان نباشیم که با چه افرادی معاشرت می‌کنند و همنشین هستند، ممکن است با افراد ناباب معاشرت کنند و به مرور، جذب گروه‌های منحرف شوند و زندگی خود و اطرافیان و جامعه را با مشکل و بحران مواجه سازند.
5. انضباط های سختگیرانه
انضباط های سختگیرانه و خشن، مانع رشد اخلاقی کودکان می‌شود. فرزندانی که در چنین خانواده‌هایی رشد کرده‌اند، زمینه‌های خلاقیت در آنها کمرنگ شده و همواره در تصمیم‌گیری مردد هستند. آنها اغلب، افرادی بی‌اراده بار آمده و در نتیجه، کرامت انسانی آنها مخدوش می‌گردد. امام باقر(ع) نیز تجاوز از حد را در امورات حتی نیکی کردن، جایز نمی‌داند و می‌فرماید: «بدترین پدران کسانی هستند که در احسان به فرزندان از حد تجاوز نمایند». (یعقوبی، تاریخ یعقوبی: 2 / 320)
علاوه بر مواردی که ذکر گردید موانع اخلاقی دیگری نیز وجود دارد که می‌توان به تعصب، معاشرت با بخیل، بدبینی، بدخویی، تحمیل نظر، کینه‌توزی و ... اشاره کرد. اهل بیت(ع) نیز آنها را مانع تحقق سبک زندگی اسلامی معرفی کرده‌اند.
شیوه‌های اخلاقی برای تربیت کودکان
شیوه‌های بسیاری برای تربیت کودکان وجود دارد که به عنوان راهکارهایی برای مقابله با موانع می‌باشند. در اینجا به برخی از مهم‌ترین شیوه‌های اخلاقی اشاره می‌شود:
1. پرورش روحیه انسان‌دوستی در کودک
جوهره انسان، باید به سمت انسان‌دوستی گرایش پیدا کند؛ چرا که تمام انسان‌ها در پیشگاه خداوند یکسانند وچیزی که آنها را از هم متمایزمی‌کند، میزان اعتقاد و عمل آنهاست. امام صادق(ع) به نقل از پیامبرگرامی اسلام(ص) فرمود: «خلق، خانواده خدا هستند و پسندیده‌ترین خلق نزد خدا کسی است که به خانواده خدا سود رساند و خاندانی را خشنود کند». پس بایدکودک را طبق فرمایشات پیامبر(ص) به سمت نوع‌دوستی هدایت کرد تا بتواند با دیگران زندگی کند.
2. پرورش روحیه تواضع در کودک
والدین و مربیان کودک در این زمینه باید الگوی وی باشند و تا حد امکان تواضع و فروتنی نسبت به کودک نشان دهند؛ زیرا برخورد متواضعانه در کودک اثر می‌گذارد و او این عمل را تکرار خواهد کرد. انسان‌های بزرگ همواره در مقابل مردم، فروتن و متواضع بودند. اهل بیت(ع) به عنوان الگوی تربیتی و اخلاقی ما سفارشات زیادی در این خصوص دارند. در روایتی از امام هادی(ع) آمده است که فرموده‌اند: «فروتنی آن است که با مردم چنان رفتار کنی که دوست داری با تو چنان باشند». (حرعاملی، وسائل الشیعه: 15 / 273، ح 20497) به همین دلیل باید کودک را بر طبق سیره اهل بیت(ع) که انسان‌های متواضعی بودند تربیت کرد تا اخلاق فضیلت‌جویانه را در خود پرورش و رشد دهد و به سوی هدف غایی گام بردارد.
3. پرورش روحیه مراعات حقوق دیگران توسط کودک
پرورش صحیح از دوران کودکی،بالابردن سطح علم و دانش و احیاء وجدان اخلاقی و به کار بستن آن، از جمله عواملی هستند که کمک شایانی به اجرای قوانین، می‌کنند. کسانی که از کودکی با مراقبت‌های صحیح پدران ومادران به خوبی تربیت شده‌اند و از طفولیت به وظیفه‌شناسی و درست‌کاری عادت کرده‌اند، بدون خودسازی و تکلف همواره به راه راست می‌روند و طبعاً مجری حق و عدالت هستند. اینان پیرامون گناه نمی‌روند و در مغز خود فکر قانون‌شکنی را نمی‌پرورند. تربیت صحیح کودک، یکی از عوامل مؤثر حسن اجرای قانون است و می‌تواند آدمی را پاک‌دل و درست‌کار بار آورد.
موقعی که حضرت محمد(ص) هفت ساله شد روزی به مادرش حلیمه سعدیه فرمود: برادرانم کجا هستند؟ جواب داد: فرزند عزیز آنان گوسفندانی را که خداوند به برکت تو به ما مرحمت کرده، به چرا می‌برند. حضرت که در آن زمان کودک بودند، فرمودند: ای مادر! درباره من با انصاف رفتار نکردی. مادر پرسید چرا؟ فرمود: آیا سزاوار است که من در سایه خیمه باشم و شیر بنوشم و برادرانم در بیابان برابر آفتاب سوزان باشند. (مجلسی، بحارالانوار: 6 / 88) یکی از مطالبی که باید همواره مورد توجه و دقت قرار گیرد این است که مراقب کودک باشند که از حق خودش تجاوز نکند و حقوق دیگران را نیز محترم بدارد. کودک باید منظم باشد و چنان تربیت شود که نه از گرفتن حقش عاجز باشد و نه حقوق دیگران را پایمال کند.شالوده این‌گونه تربیت در خانه و بارفتار والدین ریخته می‌شود و کودک این رفتار عادلانه را در خانه به اجتماع هم پیوند می‌دهد و در آنجا نیز یاد می‌گیرد که مراعات کند.
4. پرورش روحیه وفای به عهد در کودک
وفای به عهد یکی از ارکان سعادت بشر است واز بزرگ‌ترین سجایای اخلاقی انسان است. عهدشکنی، شخصیت کودک را در هم می‌شکند. دستور اسلام این است که وعده‌هایی که به کودکان خود می‌دهید عمل کنید؛ زیرا با عمل نکردن به آن، شخصیت فرزندان خویش را تحقیر کرده و به آنان درس دروغگویی می‌دهید و با گفتار بی‌عمل خود، سخنانی را هم که در آینده خواهید گفت از پیش بی‌اعتبار می‌سازید؛ زیرا در تربیت اخلاقی کودک آثار بدی می‌گذارد و زمینه‌ساز انحرافات گوناگون کودکان و سبب دوری آنها از پاکی و صداقت خواهد بود. امام علی(ع) از پیامبر(ص) نقل می‌کند که فرمود: «هر یک از شما اگر به فرزند خود وعده‌ای می‌دهید بدان وفا کنید».
5. پرورش روحیه حلم و بردباری در کودک
حلم از ارزش‌های مهم اخلاقی و اسلامی است و انسان‌های برجسته مانند پیامبران، چنین صفتی دارند و انسان‌هایی که صفت حلم را به طور کامل دارند، مظهر یکی از صفات الهی هستند. حلم و بردباری مربیان در ارتباط با متربیان حساسیت خاصی دارد؛ زیرا نوجوانان و کودکان در اثر بازی‌گوشی و شیطنت ممکن است دچار خطاها و لغزش‌هایی شوند و موجبات ناراحتی بزرگ‌ترها را فراهم آورند، امّا استفاده از این شیوه، مربیان را بیشتر یاری خواهد کرد و طعم شیرین مدارا و گذشت را در آینده نزدیک خواهند چشید.
6. پرورش روحیه دقّت در دوست‌یابی و معاشرت با دوستان نیک
بدون تردید بعد از خانواده، مهم‌ترین عاملی که در خلق و خوی فرزندان تأثیر می‌گذارد، رفقا و دوستان وی هستند. حضرت امام حسن مجتبی(ع) در تربیت فرزندان خویش به نقش مهم رفیق توجه داشته و به داشتن دوستانی سالم عنایت ویژه مبذول کرده است. آن حضرت به فرزندش سفارش می‌کند: «فرزندم! با هیچکس دوستی مکن مگر اینکه از رفت و آمد (ویژگی‌های روحی، اخلاقی و رفتاری) وی آگاه گردی، هنگامی که دقیقاً بررسی و تحقیق نمودی و معاشرت و دوستی با او را برگزیدی، آن‌گاه با او بر اساس گذشت و چشم‌پوشی از لغزش‌ها و یاری کردن در سختی‌ها همراه باش».(حرانی، تحف العقول: 233) رفیق و دوست، عمیق‌ترین تأثیر را بر زندگی و رفتار انسان دارد. به این علت در قرآن و روایات، سخت بر آیین دوست‌یابی تأکید و سفارش شده است. اهل بیت(ع)نیز از نزدیک‌ترین افراد خانواده تا شیعیان انتظار دارند که در انتخاب دوست و رفیق دقت به خرج دهند و مراقب باشند که در دام دوستان ناباب گرفتار نشوند.
7. پرورش روحیه پرهیز از تکبر و خودپسندی
شخص خودخواه هرگز نمی‌تواند مفاسد خود را اصلاح سازد؛ زیرا در خود فساد و اشکال و ضعفی نمی‌بیند و خودبینی حجابی می‌گردد که جلوی دیده عقل او گرفته شود و در نتیجه نتواند عیوب خود را دریابد تا آنرا اصلاح نماید.
در سیره تربیتی امام هادی(ع) برای تربیت نفوس و زدودن صفات ناپسند از وجود آدمی به زمینه‌ها و ریشه‌های خودپسندی اشاره شده است. آن حضرت می‌فرماید: «هر کس از مکر و مؤاخذه دردناک خداوند، خود را در امان احساس کند، تکبر می‌ورزد تا اینکه با قضا و تقدیر خداوند مواجه گردد؛ اما انسانی که بر دلیل روشنی از پروردگارش دست یافته است، مصیبت‌های دنیا بر او سخت نخواهد بود؛ گرچه قطعه قطعه شده و اجزای بدنش پراکنده شود».(حرانی، تحف العقول: 483) طبق این رهنمودِ ارزشمند، هر شخصی در راه رسیدن به تکامل و مقام والای انسانیت لازم است که هرگز از وجود خداوند متعال و محاسبه و مؤاخذه‌اش غفلت نکند. غفلت از خداوند و روز معاد، انسان را به انواع مفاسد دچار می‌کند و در حقیقت، از خدافراموشی به خودفراموشی تنزل یافته، هدف خود را در زندگی گم می‌کند.
اما اگر انسان خود را در پرتو نور الهی قرار دهد و از نسیم رحمت حق بهره‌ور گردد، هرگز در مقابل حوادث و مصائب دنیوی مغلوب نمی‌گردد؛ چرا که به پشتوانه‌ای قوی همچون نیروی حق، تکیه زده و در حصاری محکم پناه گرفته است. بنابراین، ریشه مهم لغزش‌ها، خطاها و آلوده شدن به صفات ناپسند، همان غفلت از خداوند و خودفراموشی است که اشخاص را از رسیدن به اهداف والای انسانی باز می‌دارد.
8. پرورش روحیه نیکی به پدر و مادر و سپاسگزاری از آنها
قرآن بارها در کنار دعوت به توحید و نهی از شرک، به «احسان به والدین» دستور داده و در جایی هم به وضوح و صراحت، سپاسگزاری در آستان خدا و سپاس نسبت به پدر و مادر را کنار هم مطرح کرده است: «اَنِ اشْکُرْ لی وَ لِوالدیک». (لقمان / 14) سلوک قرآنی، تنها در پیمودن راه‌های پرپیچ و خم عرفانی و تهذیب نفس‌های پارسایانه و تقواهای شگرف نیست. ادب و احترام نسبت به پدر و مادر هم که امری پیش پا افتاده و خانوادگی و فامیلی است، از گردونه «اخلاق قرآنی» بیرون نیست.
9. پرورش روحیه صداقت و راستی در کودک
«راستی» در گفتار و کردار، در نیت و عمل، در دوستی و رفاقت، در گواهی و مشارکت، در قول و قرار و عهد و پیمان، در امتحان و کار، در همسایگی و روابط و ... یک ارزش مهم اخلاقی به شمار می‌رود. در مقابل، دروغ و نیرنگ و شیادی، گندم‌نمایی و جو فروشی، وعده دادن و خلف وعده کردن، از مظاهرِ «عدم صداقت» است که بنیان جامعه را بر هم می‌زند. امام صادق(ع) راست‌گویی را نوری می‌داندکه جهان اطراف خود را روشن می‌کند؛ مانند آفتابی که هرچه در معرض تابش آن قرارگیرد، روشن می‌شود، بدون آنکه نقصی در آن وارد شود.
پرورش روحیه حیا در کودک، پرورش روحیه سکوت و خاموشی در کودک، پرورش روحیه کنترل خشم در کودک، پرورش روحیه راز نگهداری در کودک و... از دیگر راهکارهای اخلاقی در تربیت کودکان به منظور تحقق سبک زندگی اسلامی است.
بی تردید اگر بخواهیم شاهد یک تربیت صحیح و ایده آل و پربازده در جامعه اسلامی باشیم، می‌بایست از شیوه‌ها و روش‌های تربیتی مناسب که مطابق با موازین و راهکارهای عقلی و شرعی است، بهره‌جویی کنیم. بهترین و کلیدی‌ترین شیوه‌های تربیتی را می‌توان در اقوال و افعال شایسته اهل بیت(ع) پی‌جویی کرد؛ زیرا آنان به عنوان بالاترین و برترین مربیان تربیتی بشر به حساب می‌آیند و تمامی مکاتب تربیتی عالم، چاره‌ای جز تسلیم و رهجویی از مکتب تربیتی اسلام و اهل بیت(ع) ندارند.
بی گمان اهل بیت پیامبر(ص) بهترین و برترین سرمشق‌های اخلاقی برای کودکان هستند. هر کسی از بزرگ و کوچک اگر بخواهد در حوزه خودسازی و تزکیه نفس گام بردارد و فضایل اخلاقی را در خود ایجاد کند یا تقویت کند بایست از روش آنان پیروی کند؛ چنان‌که برای تربیت کودکان نیز می‌بایست از رفتارهای آموزشی و پرورشی آنان سود جست.
