یکی از اهداف اصلی برنامه ی تنظیم خانواده در جمهوری اسلامی ایران کاهش بارداری های ناخواسته و به حداقل رساندن چالش های مربوطه است، پیشگیری از بارداری ناخواسته و نا ایمن و داشتن بارداری خواسته از حقوق بدیهی تک تک افراد جامعه است بارداری ناخواسته به دلایل مختلفی از اهمیت برخوردار است، برخی از این دلایل عبارتند از:
الف) آمار قابل توجه:
حدود یک سوم بارداری های دنیا (33 درصد) ناخواسته بوده که معادل عددی حدود 75 میلیون بارداری در سال در سراسر جهان می شود، این عدد از جمعیت بسیاری از کشورهای دنیا بیشتر است.
ب ـ تهدید سلامت مادر و کودک: بارداری های ناخواسته در سراسر جهان به دلیل این که حمایت خانواده ها را بدنبال ندارند، تهدیدی برای سلامت مادر و کودک تلقی شده و از علل افزایش مرگ و میر مادران و نوزادان هستند.
ج ـ شیوع بیماریها در نوزادان حاصل از بارداری ناخواسته:
در نوزادان حاصل از بارداری های ناخواسته درصد نارسی و کم وزنی، همچنین اختلالات جسمی و روانی بیشتر است، کاهش در تعداد حاملگی های مخاطره آمیز از طریق فاصله گذاری مناسب بین تولد فرزندان بطور چشمگیری می تواند مرگ و میر را پایین آورده و سلامت جسمی و روانی کودکان را تأمین نمایند.
عوامل تعیین کننده در بروز بارداری های ناخواسته:
1 . داشتن سابقه ی بارداری های ناخواسته:بارداری های ناخواسته عموماً در خانواده هایی که سابقه ی بارداری ناخواسته داشته اند بیشتر است.
2 . بالا بودن سن والدین، میزان بارداری های ناخواسته در خانواده هایی که سن هر کدام از دو همسر در آن خانواده ها بیشتر از 35 سال است بیشتر بوده بدیهی است که سن بالای 35 سال در خانمها در زمان وقوع بارداری از شاخص های بارداری پرخطر است.
3 . سطح سلامت: بارداری ناخواسته در خانواده های با سطح تحصیلات پایین تر بیشتر است و با افزایش سطح تحصیلات پایین تر بیشتر است و با افزایش سطح تحصیلات خانواده ها میزان بارداری های ناخواسته در طبقات پایین تر اقتصادی و اجتماعی جامعه بیشتر بوده و لذا این گروه از جامعه نیازمند مداخله های دقیقتر و بیشتری می باشند.
5. استفاده از روش های پیشگیری از بارداری: بارداری ناخواسته با استفاده از روشهای پیشگیری از بارداری نسبت معکوس دارد، با افزایش استفاده از روش های پیشگیری از بارداری در هر جامعه، میزان بارداری های ناخواسته کاهش می یابد. بدیهی است که این کاهش در صورت استفاده از روشهای مطمئن پیشگیری از بارداری (در مقایسه با روش های سنتی و طبیعی) بیشتر خواهد بود.
6 . نحوه ی استفاده از روش های پیشگیری از بارداری : استفاده ی صحیح از روشهای پیشگیری از بارداری با میزان بارداریهای ناخواسته ارتباط معنی داری دارد؛ در استفاده ی نادرست از روش هایی وابسته به شیوه ی استفاده ی فرد استفاده کننده است( انواع قرص و کاندوم) میزان بارداری های ناخواسته کاهش می یابد، به همین ترتیب در صورت استفاده ی درست از روشهای پیشگیری از بارداری و روشهایی که استفاده صحیح از آنها به فرد استفاده کننده ارتباط کمتری داشته یا ارتباطی ندارد (مانند آمپول، آیودی، بستن لوله ها در خانمها و آقایان، کاشتنی ها)میزان بارداری های ناخواسته کاهش خواهد یافت.
7. بارداریهای ناخواسته و عوارض روش های پیشگیری از بارداری: با افزایش عوارض روشهای پیشگیری از بارداری، استفاده ی نادرست و نامرتب از آنها افزایش یافته و با افزایش میزان شکست روش ها به دلیل استفاده ی نادرست، بارداری ناخواسته افزایش خواهد یافت، با توجه به اینکه عوارض روشهای پیشگیری از بارداری دامنه ی تعریف شده ای دارند، مشاوره ی درست تنظیم خانواده و آگاهی دادن به گیرنده ی خدمت در اولین نوبت ارایه ی خدمت می تواند نقش مؤثری در کاهش نارضایتی ها و شکایت ها و در پی آن کاهش استفاده ی نادرست از روش ایفا کند.
خدمات تنظیم خانواده اعم از این که هدف آن راهنمایی زوجین نسبت به عواقب نامطلوب زاد ولدهای ناخواسته یا کمک به تأمین سلامت جسمی و روانی مادران و کودکان از طریق کاهش بار حاملگی و زایمان های مکرر باشد، قسمت مهمی از مراقبت های بهداشتی را تشکیل می دهد. زمانی که اطفال در زمان مطلوب و بنا به خواسته ی والدین متولد شوند از مراقبت های بیشتری که لازمه ی رشد جسمی و روانی کودک است برخوردار می شوند.
تنظیم خانواده نه فقط یک مداخله برای بهبود تندرستی زنان و کودکان شناخته می شود، بلکه یک حق انسانی نیز به شمار می آید، تنظیم خانواده می تواند یک راه مؤثر در ارتقای سلامت مادر و کودک و یک عامل مهم در رسیدن به تعادل اجتماعی باشد.
منبع: نشریه پیام پزشک، شماره 60.