21توصیه ی مفید برای غلبه بر آن
همان طور که برخی از افراد زود رنج و تند مزاجند، روده ی بعضی از افراد نیز حساس و تحریک پذیر است. روده ی تحریک پذیر واقعاً به چه معناست؟ مفهوم روده ی تحریک پذیر آن است که غذاها و نوشیدنی ها و حوادث و اتفاقات پریشان کننده و اضطراب آور در زندگی - که غالباً بر دیگر افراد بی تأثیرند - ایجاد اسهال، یبوست، و دردهای شکمی متناوب می کنند و گاهی هر سه علامت هم زمان ظاهر می شوند. به عقیده ی برخی از پزشکان سندرم روده ی تحریک پذیر (که به روده انقباضی نیز معروف است) احتمالاً پس از سرماخوردگی که از شایع ترین شکایات پزشکی در آمریکا است، بیشترین تعداد بیماران را به خود اختصاص می دهد. ممکن است پزشک شما سندرم روده ی تحریک پذیر را عامل و منشأ ناراحتی و شکایت شما معرفی کند. اما پزشکان دیگری هستند تا به شما اطمینان دهند راه های متعددی برای راهایی از سندرم روده ی تحریک پذیر وجود دارد.
نگران بیماری خود نباشید
به گفته ی دکتر «داگلاس دراسمن» بین فشارهای عصبی و اضطراب از یک طرف و سندرم روده ی تحریک پذیر از طرف دیگر رابطه ی مستقیمی وجود دارد. بنابراین آنچه لازم است از آن پرهیز کنید، نگرانی در مورد داشتن سندرم روده ی تحریک پذیر است. زیرا هرچه بیشتر نگران این مسأله باشید، بیماری تشدید می شود و این حلقه ی معیوب هم چنان ادامه خواهد یافت. به خصوص هنگام بروز دردهای شکمی «انجام تنفس عمیق» از اهمیت بسیاری برخوردار است.
کمی به این بیماری فکر کنید، آنگاه خود تأیید خواهید کرد که این مشکلی است که به هر حال برایتان پیش آمده و به زودی هم برطرف خواهد شد و هرگز در اثر این بیماری تلف نخواهید شد. همان طور که هیچ کس تاکنون جان خود را به خاطر سندرم روده ی تحریک پذیر از دست نداده است.
آرامش خود را حفظ کنید
انجام هر اقدامی که باعث آرامش خاطر شما شود طبیعتاً باید به کاهش علایم بیماری کمک کند. تکنیک های آرام سازی، تمرکز، خود هیپنوتیزم و پس نورد زیستی (1) می توانند شما را در این زمینه یاری دهند. اگر فشار عصبی اضطراب زندگی برایتان مسأله ساز شده، می توانید با یک روان شناس مشاوره نمایید. به هر حال مسأله مهم آن است که بهترین راه برای بازگشت آرامش خود و حفظ آن جستجو کنید.
تهیه فهرست از موارد هیجان زا و اضطراب آور
روده ی افراد مبتلا به سندرم روده ی تحریک پذیر بیش از سایرین نسبت به غذاها، اضطراب و تغییرات هورمونی واکنش نشان می دهد. پیشنهاد دکتر «دراسمن» به این افراد آن است که از روده ی خود به عنوان وسیله ای برای سنجش اضطراب کمک بگیرند تا بتوانند به تشخیص موارد اضطراب آور در زندگی خود بپردازند. به عنوان مثال اگر حین صحبت با رییس یا کارفرمای خود دچار دل درد می شوید نشان دهنده ی آن است که نیاز به بهبود بخشیدن روابط خود با او دارید (مثلاً شاید بتوانید این مشکل را از طریق گفتگو با رییس خود، صحبت با یک دوست، اعضای خانواده و یا یک متخصص برطرف نمایید).
روشی متفاوت
خود را فارغ از این مشکل تصور کنید
آیا آخرین باری را که تحریکات روده موجب دردهای شکمی شما شدند به خاطر دارید؟ مسلماً وحشت زده شدید. این وحشت موجب اضطراب و نگرانی شما شد و نگرانی نیز به نوبه خود موجب تحریک بیشتر روده، و تحریک بیشتر روده احتمالاً به درد بیشتر منجر گردید. چگونه می توان این حلقه ی معیوب را شکست و از تکرار آن جلوگیری کرد؟ دکتر «دوناکپ لند» معتقد است این کار را تنها با تجسم و تصویرسازی میسر است. تصویرسازی و تجسم روشی بسیار مؤثر برای غلبه بر درد و اضطراب است. آموختن فنون تجسم زیر نظر یک متخصص امر بهترین اقدام ممکن است. اما اقدام به یادگیری این فنون بدون کمک دیگران نیز به نوبه ی خود مفید و مؤثر و خالی از اشکال است. توصیه ی دکتر «کُپ لند» چنین است: «هر زمان درد احساس کردید، دست از کار بکشید، مکان راحتی را برای نشستن یا دراز کشیدن انتخاب کنید، چشم ها را ببندید و به جای تمرکز کردن روی درد، خود را در این حالات تصور کنید:
0 تصور کنید از ساحل زیبا و شنی یک جزیزه گرمسیری در امواج آب های گرم اقیانوس در نهایت مهارت شیرجه می زنید.
0 مجسم کنید بر بالای کوهی با قله ای پوشیده از برف ایستاده ای و در حالی که هوای خنک کوهستان را تنفس می کنید صدای به هم فشرده شدن ذرات برف را زیر پای خود می شنوید.
0 تصور کنید به اتفاق چند تن از دوستان صمیمی خود بر روی وان چوبی داغ بزرگی آزادانه نشسته اید و گپ می زنید.
0 خود را در حال قدم زدن در باغی سرسبز، غریب و دور افتاده مجسم کنید».
مصرف مقدار معینی از مایعات و برخی از غذاها
مایعات و غذاهای خاصی وجود دارند که همانند اضطراب موجب تحریک روده و بروز علایم آن بیماری می شوند. دکتر «دراسمن» توصیه می کند از غذاها و مایعات تحریک کننده نیز مانند موارد هیجان زا و اضطراب آور فهرستی تهیه کنید. هرچند تأثیر برخی غذاها بر روی افراد حساس تقریباً یکسان است ولی هرگز همه ی افراد واکنش یکسانی نسبت به همه ی غذاها نشان نمی دهند و لازم است هر فرد به تهیه ی یک فهرست شخصی مبادرت نماید.
افزودن الیاف گیاهی به برنامه غذایی
به گفته ی دکتر «جیمز رادز» بسیاری از مبتلایان به سندرم روده ی تحریک پذیر با افزودن الیاف گیاهی به رژیم غذایی خود بهتر می شوند. البته مصرف الیاف گیاهی بیشتر برای افراد مبتلا به یبوست و مدفوع کم و سفت مؤثر است اما ممکن است برای افراد مبتلا به اسهال نیز مفید باشد. بهترین الیاف برای این منظور الیاف غیرمحلول موجود در سبوس، غلات، میوه ها و سبزیجات است.
از دانه ی پسیلیوم کمک بگیرید
یک روش آسان برای افزایش مقدار الیاف گیاهی مصرفی استفاده از دانه پسیلیوم آسیاب شده است. این ماده یک ملین طبیعی است که در همه ی داروخانه ها، به فروش می رسد. ملین های گیاهی حاوی دانه پسیلیوم برخلاف ملین های شیمیایی مانند متاموسیل، در فرد ایجاد عادت نمی کنند و حتی مصرف طولانی مدت آن ها عموماً بدون خطر است و عوارضی برای فرد ایجاد نمی کند.
مصرف زیاد مایعات
برای به حرکت واداشتن روده ها تنها مصرف الیاف گیاهی کافی نیست بلکه مصرف مایعات به مقدار زیاد نیز از اهمیت بسزایی برخوردار است. پرواضح است که در یک روز گرم مرداد ماه به خصوص پس از انجام فعالیت و ورزش، بیش از یک روز سرد دی ماه که در سینما گذرانده اید نیاز به نوشیدن مایعات دارید. اما به طور کلی نوشیدن 6تا8 لیوان مایعات در روز ضروری است.
تجدید نظر در مصرف فرآورده های لبنی
یکی از مایعات که حذف آن ممکن است به بهبود شما کمک کند شیر است. به گفته ی دکتر «ویلیام اسنپ» عده ی زیادی از افرادی که می گویند دچار سندرم روده ی تحریک پذیرند در حقیقت به لاکتوز حساسیت دارند و مشکل آن ها مربوط به عدم تحمل لاکتوز است. حساسیت به لاکتوز یا عدم تحمل لاکتوز بدان معناست که بدن به طور کامل قادر به جذب قند لاکتوز موجود در شیر نیست. پزشکان با انجام این آزمایش می توانند از تحمل یا عدم تحمل لاکتوز توسط فرد آگاه شوند. برای تشخیص این مسأله بدون دخالت پزشک نیز می توان به مدت چند هفته محصولات لبنی را از برنامه ی غذایی حذف نمود و نتیجه را مشاهده کرد. در صورتی که این محصولات بر تحریک روده تأثیر داشته باشند چه بسا با حذف آن ها از برنامه غذایی مشکل فرد به کلی برطرف شود. (برای اطلاعات بیشتر به بخش اسهال همین کتاب مراجعه کنید).
حذف پنیر
به دلایل متعددی حتی الامکان باید از غذاهای کم چرب استفاده کرد، این هم دلیلی دیگر برای کاهش میزان چربی غذا. به عقیده ی دکتر «اسنپ» چربی از عمده ترین عوامل انقباض روده ی بزرگ است. به عبارت دیگر چربی باعث بدتر شدن سندرم روده ی تحریک پذیر می گردد. حذف سس ها، غذاهای سرخ شده و روغن های سالاد نقطه خوبی برای حذف چربی از رژیم غذایی می باشد.
حذف غذاهای نفّاخ
بسیاری از افراد مبتلا به سندرم روده ی تحریک پذیر نسبت به غذاهای نفاخ حساسند. اگر شما هم جزو این گروه هستید ممکن است با حذف غذاهای نفاخ نظیر لوبیا، کلم، کلم براکلی، کلم بروکسل، گل کلم و پیاز بهبود یابید.
پرهیز از غذاهای تند و پرادویه
برخی از مبتلایان به سندرم روده ی تحریک پذیر نسبت به غذاهای تند و پرادویه حساسیت نشان می دهند. دکتر «راد» معتقد است با خوردن یک هفته غذاهای بسیار تند و پرادویه و یک هفته غذاهای بدون ادویه می توان به میزان تأثیر فلفل و سایر ادویه ها بر این بیماری پی برد.
در مورد اسیدها محتاط باشید
برخی از غذاهای اسیدی موجب آزار افراد مبتلا به سندرم روده ی تحریک پذیر می شوند. در این مورد هم با حذف موقت مواد غذایی حاوی اسید مانند پرتقال، گریپ فروت، گوجه فرنگی، سس های سالاد محتوی سرکه می توان از میزان تأثیر این مواد بر شدت بیماری مطلع شد.
مشکل خود را با مصرف قهوه حادتر نکنید
قهوه یکی از مواد غذایی بسیار مشکل ساز برای افراد مبتلا به این سندرم است. می توان گفت تا حدودی کافئین موجود در قهوه مسئول ایجاد ناراحتی برای این افراد است، اما احتمال می رود که رزین (Resin) موجود در دانه ی قهوه چنین اثری ایجاد کند. شاید بتوان با مصرف قهوه های فاقد کافئین این مشکل را برطرف نمود در غیر این صورت باید از مصرف قهوه صرف نظر کنند.
پرهیز از مشروبات الکلی
مشروبات الکلی تحریک پذیری روده ها را دو چندان می کنند، اما احتمالاً الکل در این زمینه نقشی ندارد بلکه کربوهیدرات های مرکب موجود در آبجو و تانین (Tannin) موجود در شراب قرمز سبب تشدید بیماری می شوند. پس لازم است مبتلایان به سندرم روده ی تحریک پذیر از مصرف مشروبات الکلی بپرهیزند.
ترک سیگار
بسیاری از افراد مبتلا به سندرم روده ی تحریک پذیر، سیگار می کشند. به احتمال زیاد نیکوتین موجود در سیگار مسئول ایجاد و تشدید بیماری است، بنابراین اگر از آدامس های نیکوتین دار جهت ترک سیگار استفاده می کنید احتمالاً هیچ تغییری در وضعیت روده ها نسبت به زمانی که سیگار می کشیدید مشاهده نخواهید کرد.
پرهیز از آدامس
تنها آدامس های نیکوتینی شما را دچار مشکلات روده ای نمی کنند. آدامس ها، آب نبات ها و شکلات هایی که به طور مصنوعی با سوربیتول شیرین می شوند هضم آسانی ندارند و موجب وخامت وضعیت روده ها می شوند. هرچند مقدار سوربیتول موجود در یک عدد آدامس یا یک عدد آب نبات در حدی نیست که موجب آزار روده ها شود، ولی اگر روزانه ده عدد یا بیشتر از آن ها را استفاده کنید باید بگوییم که زمان قطع مصرف آن ها فرا رسیده است.
نظم بخشیدن به وعده های غذا
به گفته ی دکتر «اسنپ» مسأله تنها «چه چیز» خوردن نیست بلکه «چگونه» خوردن نیز حائز اهمیت است. هضم حجم زیاد غذا که به یکباره خورده می شود از عوامل تحریک کننده ی سیستم گوارش است. به همین دلیل است که خوردن غذا به دفعات مکرر با حجم کمتر بهتر از کاهش وعده های غذایی و افزایش حجم آن است.
پیاده روی تند
وقتی بدن موزون کار کند، حرکات روده ها نیز موزون خواهند شد. ورزش موجب تقویت بدن و به تبع آن روده می شود. (زیرا روده نیز بخشی از بدن محسوب می شود). ورزش نگرانی و فشارهای عصبی را کاهش می دهد و ترشح اندورفین را که به کنترل درد کمک می کند موجب می شود. در مجموع باید گفت ورزش منظم بیش از آنچه تصور می کنید از تحریک پذیری روده ها می کاهد. اما مراقب باشید که در ورزش افراط نکنید. ورزش بیش از حد موجب اسهال می شود.
استفاده از مسکن
تغییرات هورمونی گاهی تحریک پذیری روده را افزایش می دهند. دکتر «دراسمن» می گوید: «به همین دلیل است که این بیماری در زنان موقع عادت ماهیانه بیشتر از سایر مواقع موجب آزار آنان می شود». مصرف داروهای خانواده ی ایبوپروفن از طریق محدود کردن ترشح هورمون از بروز تحریکات روده جلوگیری می کنند. در مورد بقیه ی افراد این داروها فقط نقش تسکین دهنده درد را دارند.
از یک بطری آب جوش کمک بگیرید
در موقع بروز دردهای شکمی، بهترین کار نشستن یا خوابیدن، تنفس عمیق و استراحت و تمدد اعصاب است. به علاوه برخی از مردم معتقدند گذاشتن یک بطری آب داغ یا تشکچه حرارتی بر روی شکم بی تأثیر نیست.
پی نوشت ها :
1. biofeedback.
منبع مقاله :
تکاک، دبورا، (1388) درمان های خانگی، مترجم: مینا اسماعیلی، ویراستار پزشکی: نوید محمدی، تهران: گلبرگ، چاپ پنجم 