عطار نیشابوری در شادیاخ نیشابور به دنیا آمد. فریدالدین ابو حامد محمد بن ابوبکر ابراهیم بن اسحاق زاده ی سال 535 هجری شمسی است. وی بیشتر با تخلص خود یعنی «عطار» شناخته می شود. نظریه پرداز سنی مذهب مکتب صوفیه، در سال 600 هجری شمسی در پی حمله ی مغول ها به ایران دار فانی را وداع گفت. شغل پدر وی عطاری بود و از همین رو فریدالدین نیز به شغل پدر روی آورد و همزمان طبابت نیز می کرد.
مصیبت نامه کاندوه جهان است / الهی نامه کاسرار نهان است
به داروخانه کردم هر دو آغاز / چگونه زود رَستم زین و آن باز
به داروخانه پانصد شخص بودند / که در هر روز نبضم می نمودند
شغل عطار نیشابوری
روایت های گوناگونی وجود دارد که چگونه عطار شغل خود را رها کرده و به عرفان روی آورده است. جامی در کتاب نفحات الأنس این گونه روایت می کند:
روزی عطار در دکان خود سرمست و خوشحال به معامله ی مال دنیا مشغول بود. نیازمندی از وی تقاضای کمک می کند. عطار از کمک کردن به آن فرد امتناع می نماید. نیازمند خطاب به وی می گوید «ای خواجه! تو چگونه خواهی مرد؟»
عطار در پاسخ می گوید: «همان گونه که تو دنیا را ترک می گویی.»
آن شخص در همان لحظه کاسه ی چوبی خود را زیر سر گذاشت، دراز کشید و با ذکر نام خدا از دنیا رفت.
این گونه عطار کسب و کار خود را رها کرده و نزد عارف نامی «رکن الدین اکاف» می رود و زندگی وی برای همیشه متحول می گردد.
داستان ها و حکایات عطار جام بلوری است که می توان دل نازک و رنجور هر فردی را در آن شستشو داد. تمام آثار عطار زاییده ی عرفانی است که بر شوریدگی جسم و نظام مندی جهان دلالت دارد. کمتر کسی است که حکایات عطار را خوانده باشد و بر استواری سخن وی صحه نگذاشته باشد.
مولوی و جامی در مدح عطار
مولانا در باب عطار این گونه زبان گشوده است که:
هفت شهر عشق را عطار گشت / ما هنوز اندر خم یک کوچه ایم
عطار به گشت و گذار و تحقق «قل سیروا فی الأرض» نیز مبادرت خاصی می نمود و از مکه تا ماوراءالنهر را برای زیارت بسیاری مشایخ بزرگ گشته است.
دکتر عبدالحسین زرین کوب در خصوص آثار عطار
تصوف عطار با آنکه آکنده از درد و سوز و عشق و شور است، تصوفی است معتدل و در حدی است که طریقت را با شریعت می آمیزد و از ادعای حقیقت که سخنان بعضی صوفیه را رنگ دعوی و خودنمایی داده است، می پرهیزد و ظاهرا همین مزیت است که در سخن او درد و تأثیری خاص نهاده است.
آنچه در مورد عطار عیان است اسلوب خاص و توازن بی نظیر گفتار اوست. با اینکه قلم عطار گاهی اوقات سست تر از آنچه باید هست، اما مکتب وی طریقت عشق است و حکایات او اندرز راه جویان. با گذری کوتاه بر اشعار عطار می توان ردپای علوم دیگری همچون نجوم را نیز دریافت. مکتب خانه های قدیم همگی دستی بر آتش داشتند. اگر جویای علمی به آنجا مراجعه می نمود و خود را وقف علم و دانش می کرد، استوار و قدرتمند، به مانند درخت کاج ریشه در خاک سر به فلک می سایید. برای این است که در بیشتر آثار شاعران بزرگ جدای از عشق و عرفان همیشه ردپایی از دیگر علوم نمایان است. عشق و عرفان و علم در مکتب آنها و مکتب خانه ی آنها همیشه جاری بود.
آثار عطار نیشابوری
آثار فراوانی را به عطار نسبت می دهند که بیشتر آنها اثبات نشده است. مهمترین و موثق ترین آثار عطار طبق پژوهش های دکتر محمدرضا شفیعی کدکنی و دکتر عبدالحسین زرین کوب عبارت است از:
دیوان اشعار، اسرارنامه، الهی نامه، منطق الطیر، تذکرهالأولیا، مصیبت نامه و مختارنامه است. در ادامه به اختصار به برخی از این آثار ارزشمند می پردازیم.