دکتر فاطمه قائم مقامی
آندومتریوز بیماری خوش‌خیمی است که در آن بافت لایه داخلی رحم (آندومتر) درمحلی خارج از حفره رحم قرار می‌گیرد. این بیماری به دلیل شیوع،علائم پرخطر و ارتباط با ناباروری بالقوه برای تهاجم به اعضا و سیستم‌های مجاور، مانند دستگاه گوارش و ادراری از مباحث مهم بیماری‌های زنان به شمار می‌رود.
شیوع آندومتریوز به درستی مشخص نیست، اما تخمین زده می‌شود که 5 تا 15 درصد از زنان دارای درجاتی از این بیماری هستند. دست کم یک سوم زنان با درد مزمن لگنی و همچنین تعداد قابل توجهی از زنان نابارور، دچار آندومتریوز واضح هستند. این عارضه معمولاً در دهه سوم زندگی و در زنانی بروز می‌کند که تا به حال باردار نشده یا نابارور هستند؛ با این حال، تعداد زیادی از مبتلایان به آندومتریوز این علائم را ندارند.
با وجودی‌که آندومتریوز باید به دنبال یائسگی بروز یابد (مگر اینکه استروژن‌ها تجویز شوند)، اما 5 درصد از موارد جدید آندومتریوز، در این دوران رشد و پیشرفت می‌کنند. به‌علاوه، پسرفت و برگشت ضایعات قبلی به حالت اول ممکن است سبب مشکلات انسدادی، به ویژه دستگاه گوارش و ادرار شود.
علت بروز آندومتریوز
علت آندومتریوز به درستی شناخته نشده است؛ اما عوامل ژنتیکی نقش مهمی در این زمینه دارند. سه فرضیه زیر، برای بیان تظاهرات مختلف آندومتریوز و محل‌های مختلفی که آندومتریوز در آنها ایجاد می‌شود، مورد استفاده قرار گرفته است: 1- قاعدگی تنزل‌کننده یا برگشت‌کننده (Sampson): بیان می‌کند که قسمت‌هایی از آندومتر هنگام قاعدگی در طول لوله فالوپ حرکت کرده و در قسمت‌های مختلف داخل شکمی ایجاد می‌شود و رشد می‌کنند.
2- متاپلازی مولرین(Meyer): بیان می‌دارد که آندومتریوز در نتیجه تغییرات متاپلاستیک مزوتلیوم پریتوئن به آندومتر، تحت تأثیر برخی محرک‌های خاص و ناشناخته ایجاد می‌شود.
3- انتشار لنفاتیک (Halban): بافت‌های آندومتر داخل لنفاتیک درناژکنندة رحم قرار گرفته و به قسمت‌های مختلف لگنی حمل می‌شوند و در این محل‌ها بافت آندومتر به صورت نابجا رشد می‌کند.
محل‌های شیوع
آندومتریوز به طور شایع در قسمت‌های وابسته به لگن و به‌طور ویژه روی تخمدان‌ها، لیگامان رحمی و سطوح شکمی ایجاد می‌شود و معمولاً روده، آپاندیس و مثانه را نیز درگیر می‌کند. آندومتریوز به ندرت در برش‌های ناشی از جراحی‌های قبل دیده می‌شود. در این حالت به ویژه پس از عمل سزارین یا فیبروم برداری، با ورود به حفره آندومتر در هنگام جراحی، آندومتریوز گسترش می‌یابد.
همچنین امکان دارد که بافت آندومتر در محل برش جراحی، جاگذاری شود. از هر سه زن، دو زن مبتلا به آندومتریوز با درگیری تخمدان هستند. جزایر آندومتریوز به طور دوره‌ای به تولید هورمون‌های استروییدی توسط تخمدان پاسخ می‌دهند. جاگذاری‌ها تحت تحریک استروژنی رشد یافته و زمانی که حمایت استروژن و پروژسترون همراه با درگیری تغییرات و برگشت جسم زرد از بین می‌رود، کاهش می‌یابند.
قسمت کوچک شده و از رشد بازایستاده، یک پاسخ التهابی عمیق را القا می‌کند که فوراً سبب ایجاد درد و فیبروز طولانی مدت می‌گردد. آندومتریوزهای تخمدان، کیست‌های حاوی مایع غلیظ شکلاتی رنگ و گاه سیاه رنگ و روغنی هستند. با اینکه آندومتریوز یک عارضه خوش‌خیم است، اما شباهت‌های بسیاری با بدخیمی دارد.
علائم
علائم مربوط به آندومتریوز عبارتند از: درد قاعدگی، درد در زمان مقاربت، دشواری در اجابت مزاج. دردی که در بیمار مبتلا به آندومتریوز وجود دارد، براساس مدت شروع بیماری متفاوت است. در مراحل اولیه بالینی، بیمار بیشتر دچار درد دوره‌ای لگنی می‌شود که یک یا دو روز قبل از قاعدگی آغاز شده و در انتهای قاعدگی بهبود می‌یابد.
جالب اینکه، هیچ ارتباط واضحی بین درجه آندومتریوز و تناوب و شدت علائم درد وجود ندارد. درد در زمان مقاربت به طور معمول مربوط به نفوذ عمیق در ضمن مقاربت است. اجابت مزاج دردناک، در درگیری لیگمان‌های رحمی دیده می‌شود. لکه‌بینی قبل و بعد از قاعدگی علامت مشخصه آندومتریوز است.
در صورتی‌که کپسول تخمدان درآندومتریوز درگیر باشد، درد مربوط به تخمک‌گذاری و خونریزی واژینال، در اواسط سیکل جنسی غالباً‌دیده می‌شود. ارتباط بین آندومتریوز خفیف تا متوسط با ناباروری به درستی مشخص نیست. زمانی که آندومتریوز، ساختارهای لگنی را تغییر شکل می‌دهد، نقش آن در ایجاد ناباروری قابل پیش‌بینی‌تر است.
آندومتریوز همراه با طیف وسیعی از علائم تظاهر می‌یابد که از وجود یک ندول کوچک و تا حدی حساس روی لیگامان‌های رحمی تا یک توده بزرگ غیرحساس و کیستیک شکمی متغیر است...
برای خواندن بخش دوم- آندومتریوز بیماری زنان جوان- اینجا کلیک کنید.