در جوانی یائسه نشوید! (۱)

ریحانه بصیرت؛ دانشجوی دکتری تخصصی تغذیه

در این مقاله در ارتباط با مرحله حساس از زندگی خانم‌ها صحبت می‌شود. مرحله ای که برای اغلب خانم‌ها هراس انگیز است. یائسگی بر خلاف اسمش به معنای یاس از زندگی نیست. این دوران که اغلب بین 48-52 سال رخ می‌دهد، یک روند بیولوژیک طبیعی بدن است که باعث می‌شود نگرانی‌های یک خانم در مورد بارداری و قاعدگی به پایان برسد، اما حس زنانگی را خاموش نخواهد کرد. تحقیقات نشان می‌دهد طول عمر بعد از یائسگی تقریباً برابر با سالهای عادت ماهیانه (متوسط 30 سال) است.

چه اتفاقاتی در بدن رخ می‌دهد که منتج به یائسگی می شود؟

به موازات افزایش سن، به تدریج تخمدان‌ها هورمون‌های تنظیم کننده قاعدگی (یعنی استروژن و پروژسترون) کمتری تولید می‌کنند و با گذشت زمان، بلوغ تخمک در تخمدان‌ها هم مختل شده و از طرف دیگر افزایش هورمون پروژسترون پس از تخمک‌گذاری به میزان قابل توجهی کاهش می‌یابد (پروژسترون هورمونی است که بدن را برای بارداری آماده می‌سازد.) این تغییرات هورمونی منجر به کاهش توانایی باروری می‌گردد که با توقف عادت ماهیانه نمود پیدا می‌کند.

 این وقایع اگر قبل از سنین 40 سالگی شروع شوند زنگ خطری برای یائسگی زودرس محسوب می‌شود. در این حالت تخمدان‌ها قادر به ساختن هورمون نیستند و به تحریکات هیپوفیز که تنظیم‌‌کننده تخمدان‌هاست پاسخی نمی‌دهند.

این مسئله به این خاطر حایز اهمیت است که با شروع یائسگی احتمال بچه‌دارشدن خانم ضعیف می‌شود و از طرفی با تغییرات هورمونی بروز بیماری‌های مزمن (پوکی استخوان، بیماری‌های قلبی-عروقی و ...) سرعت می‌گیرد.

در این حالت فرد با قطع ناگهانی یا طولانی شدن فواصل قاعدگی روبه‌رو می‌شود که با علائمی مثل گرگرفتگی، بدخوابی‌های شبانه و تعریق همراه است. پیش از یائسگی زنان خطر کمتری نسبت به مردان برای ابتلا به حمله قلبی یا مغزی دارند. پس از یائسگی این خطر در زنان افزایش می‌یابد و پس از 65 سالگی با مردان برابر می‌شود.

تشخیص بیماری

اغلب بعد از بررسی سابقه خانوادگی و سایر بیماری‌ها، دو بار آزمون هورمون FSH با فاصله یک ماه از هم دستور داده می‌شود. اندازه‌گیری مقدار این هورمون در خون روشن می‌کند که آیا تخمدان‌ها درست کار می‌کنند یا نه. FSH  موجب می‌شود تخمدان‌ها استروژن تولید نمایند. زمانی که تولید استروژن در تخمدان‌ها کاهش می‌یابد، FSH افزایش پیدا می‌کند.

سطح خونی FSH بالاتر از mIU/ 40ml بعنوان معیاری برای سنجش بروز یائسگی بکار می‌رود. البته هورمون‌های دیگری نظیر استرادیول هم در سطوح پایین نشاندهنده یائسگی در نظر گرفته می‌شوند. 

دلیل بروز یائسگی زود رس

1- برخی جراحی‌ها (هیسترکتومی یا برداشت رحم): در عمل هیسترکتومی، برداشتن رحم به تنهایی موجب یائسگی نمی‌شود زیرا تخمدان‌ها وظیفه ترشح هورمون‌های استروژن و پروژسترون را به عهده دارند؛ اما در صورتی که هم تخمدانها و هم رحم برداشته شوند یائسگی به سرعت بروز می‌کند.

2-  شیمی درمانی و پرتو درمانی: این درمان‌های بیماری سرطان می توانند محرکی برای یائسگی باشند و موجب ظهور علایمی نظیر  گر گرفتگی در طی دوره‌های درمان و یا در طی مدت 3 تا 6 ماه گردند.

3- عدم کفایت اولیه تخمدان: در دوران جوانی اگر مقدار هورمون استروژن کاهش و مقدار هورمون تحریک‌کننده‌ فولیکول‌ها(FSH)  افزایش ‌یابد می‌تواند بیانگر از کار افتادگی زودرس تخمدانها باشد. 4-1درصد از جمعیت زنان به این بیماری دچار می‌شوند و نازایی از پیامدهای آن است.

4-  شیوه زندگی: تنش‌ها و بحران‌های شدید عاطفی می‌توانند موجب توقف چرخه فعالیت تخمدان‌ها شوند و یائسگی زودهنگام را در زنان پدید آورند.

5- کم وزنی‌های طولانی (بی‌اشتهایی عصبی): زنانی که به مدت طولانی از رژیم‌های غذایی سخت پیروی می‌کنند، بیشتر در معرض یائسگی‌های زودتر از موعد هستند.

6- اضافه وزن‌های زیاد: به همان میزان که کمبود مفرط وزن نگران کننده است، چاقی هم با اختلال در ترشح هورمون‌ها احتمال نارسایی تخمدان و در نهایت نازایی را افزایش می‌دهد. پس مثل همیشه حفظ تعادل وزن بهترین اقدام است.

7- اختلالات هورمونی (ترشح غیرعادی یا کارکرد نادرست گنادوتروپین‌هاFSH  و LH)

8- بیماری‌های خودایمنی (اختلالات تیرویید، آرتریت روماتیسمی، نارسایی غده‌های فوق‌کلیه، لوپوس)

9- سیگار کشیدن: زنانی که سیگار  می‌کشند به علت عدم توازن هورمون‌های تخمدانی زودتر دچار یائسگی می‌شوند.

10- مواجه با آلاینده‌ها: یکی از مهمترین عللی که برای یائسگی زودرس در نظر گرفته می‌شود، مواجهه با آلاینده‌های مختلف است. منظور از آلاینده انواع آفت‌کش‌ها، اجزای تشکیل دهنده پلاستیک، شوینده‌ها، انواع رنگ‌ها و عطرهاست.

برای خواندن بخش دوم - در جوانی یائسه نشوید! - اینجا کلیک کنید.