آرامگاه خواجه نظام الملک طوسی یکی از جاهای دیدنی اصفهان می باشد. این آرامگاه در محله احمد اباد واقع شده است. ، آرامگاه خواجه نظام الملک طوسی مرد بزرگ علم و ادب و سیاست ایران در سالهای 465 و 485 هجری قمری، در کنار قبور چند تن از شاهان سلجوقی قرار گرفته و به نظر بسیاری از محققین و کارشناسان در گذشته بنای مناسبی نیز بر این قبور وجود داشته است.
گفته اند که خواجه نظام الملک در خانه خود به خاک سپرده شده و پس از آن ملکشاه نیز در همان مکان مـدفون شده است. بر مدفن خواجه، سنگ مرمرین بسیار زیبائی نصب است که در اطراف آن کتیبه‌ای شامل آیه الکرسی و عبارات دیگری که بین آن‌ها الوزراء، خواجه و الملک به چشم می‌خورد، نگاشته شده است. البته احتمـال مـی رود که سنگ قبر خواجه و قبور دیگر دولتمردان سلجوقی عوض شده است، چرا که عبارات موجود بر روی سنگ قبور به شیوه سلجوقیان نگاشته نشده‌اند و نصب آن‌ها را می‌توان به دوران صفویان نسبت داد، ولی از طرف دیگر نیز می‌توان گفت که سنگ مرمر قبور در زمان سلاجقه ساده و بدون متن بوده‌اند و سپس در زمـان صـفویه بـر روی آن‌ها عباراتی که اکنون دیده می‌شود نگاشته شده است.
دکتر هنرفر در کتاب گنجینه آثار تاریخی به نقل از کتاب تجارب السلف می‌گویـد ملکشاه پـس از فـوتش، در شونیز در سمت غرب بغداد مدفون شده بود. سپس محمود سـلجوقی و ترکــان خـاتون جسـد وی را از آنجا بـه اصفهان منتقل کرده و در مدرسه ملکشاهی دفن کردند. این مدرسه در محله دارالبطیخ قرار داشته و احتمال می‌رود که در همان محل دفنِ خواجه نظام الملک بوده است. به دلیل اینکه خواجه شهرت بیشتری نسـبت به ملکشـاه داشته، این مکان بین مردم، به تربت نظام نیز مشهور است. براساس همین نظریات قبور دیگری که در کنار آرامگاه خواجه قرار گرفته را به چند تن از شاهان سلجوقی نسبت می‌دهند و به نظر بسـیاری از محققیـن و کارشناسـان در گذشته بنای درخوری نیز بر این قبور وجود داشته است. در این محل تعداد هشت قبر به چشم می‌خورد که اغلب دارای سنگ مرمــر نفیس هستند. عـلاوه بـر ملکشاه سلجوقی که در بالا گفته شد، ترکان خاتون همسر وی و فرزندان او مانند برکیارق و سلطان محمد و سـلطان محمود نیز در این محل مدفون هستند. بر سنگ‌های موجود در این محل علاوه بر تاریخ هـای مربوط بـه زمـان سلجوقی، برخی تواریخ از جمله 859 هجری قمری و 937 و 953 هجری قمری نوشته شده است. مادی مشهور» فدین نیز در باغ وسیع آرامگاه جریان داشته و زیبایی خاصی بدان بخشیده است. تا چند سـال پیـش، چنار کهن سالی بر درِ این مجموعهٔ آرامگاهی وجود داشت، که مردم اصفهان آن را چنار دارالبطیخ مـی گفتنـد، ولی امروز از این چنار اثری بر جای نیست.
از آنجایی که خواجه نظام الملک در خانه خود به خاک سپرده شد و پس از وی ملکشاه سلجوقی نیز در کنار وی به خاک سپرده شد، خانه خواجه تبدیل به آرامگاه سلاجقه شد که افراد زیر در آن مدفون می‌باشند:
– آلب ارسلان محمد بن چغری بیک متوفی به سال 465 هجری قمری، البته در این مسئله که قبر آلب ارسـلان در دارالبطیخ باشد اطمینانی نیست و به دلیل اینکه آلب ارسلان پیش از خواجه نظام الملک وفات یافته این احتمال که در خانه خواجه به خاک سپرده شده باشد بسیار اندک است.
خواجه نظام الملک حسن بن علی بن اسحاق طوسی که به سال 410 هجری متولد شد و در سـال 485 هجری دار فانی را وداع گفت.
بهاءالملک عبدالرحیم بن حسن بن علی بن اسحق طوسی، فرزند خواجه نظام الملک مؤید الملک عبیدالله بن نظام الملک ، فرزند خواجه نظام الملک که چون پدر وزیـر باکفایـت و باتدبیر سـلاجقه بوده است. وی مدت یک سال از سال ٧٨4 هجری تا سال ٨٨4، وزارت برکیارق را کرده و پس از آن به دست وی در سال 4٩4 هجری به قتل رسیده است. و بدین گونه سرنوشتی چون پدر برای وی رقم زده شد و او را نـیز چون پدر به کام مرگ کشاند. -» حسن بن اسحاق بن عثمان بن نظام الملک «که از نوادگان خواجه نظام الملک می‌باشــد و در جوار جدش به خاک سپرده شده است. -» ملکشاه ابوالفتح حسن بن آلب ارسلان محمد «که به سال 564 متولد شده و در سال 5٨4 به سن بیست سالگی به طرز غیر عادی وفات یافته است که با توجه به سن کم او احتمال می‌رود به قتل رسیده باشد. وی در ماه شوال سال 5٨4 هجری درست پنج هفته بعد از قتل خواجه نظام الملک فوت شـد و این احتمـال مـی رود که دوست داران خواجه نظام الملک وی را مسموم کرده باشند و به این طریق انتقام خویش را از وی گرفته باشند. -» ترکان خاتون «همسر ملکشاه سلجوقی برکیارق رکن الدین ابو المظفر برکیارق فرزند ملکشـاه متولد بـه سال 485 و متوفـی به سـال 498 ، وی در بروجرد وفات یافت و به اصفهان منتقل شد. سلطان محمد بن ملکشاه سلجوقی که به سال 498 هجری ولادت یافت و بعـد از بـرادرش برکیارق بـه تخت نشست و سرانجام در سال 511 هجری وفات یافت و در کنار پدر، مادر و برادرانش به خاک سپرده شد. سلطان سنجر احمد بن ملکشاه متولد به سال 511 هجری و متوفی به سال 552 هجـری که ســاکن خراسان بوده و در همان دیار دارفانی را وداع گفته است و بنابر این مطلب احتمال اینکه قبر او در این مکان باشد کم است. – سلطان محمد بن محمد بن ملکشاه از فرزندان سلطان محمد سلطان مسعود بن محمد بن ملکشاه «که وی در شهر همدان متوفی گشته و جنازه‌اش را بـه اصــفهان انتقـال داده اند.
جمال الدین حسین بن صفی الدین محمد که از شاهزادگان صفوی می‌باشد و به سال 933 هجری قمری فوت کرده است. جمالالدین بن محمد بن صفی الدین محمد که در سال 953 هجری قمری فوت کرده است و در دارالبطیخ به خاک سپرده شده است. -» می‌رسید علی شهید «که در قرن نهم هجری در اصفهان می‌زیسته است و از نام آوران این عصر بوده اســت. وی در سال 859 هجری در روز هشتم ماه شوال به شهادت رسیده است و در دارالبطیخ اصفهان به خاک سـپرده شده است
گفته اند که خواجه نظام الملک در خانه خود به خاک سپرده شده و پس از آن ملکشاه نیز در همان مکان مـدفون شده است. بر مدفن خواجه، سنگ مرمرین بسیار زیبائی نصب است که در اطراف آن کتیبه‌ای شامل آیه الکرسی و عبارات دیگری که بین آن‌ها الوزراء، خواجه و الملک به چشم می‌خورد، نگاشته شده است. البته احتمـال مـی رود که سنگ قبر خواجه و قبور دیگر دولتمردان سلجوقی عوض شده است، چرا که عبارات موجود بر روی سنگ قبور به شیوه سلجوقیان نگاشته نشده‌اند و نصب آن‌ها را می‌توان به دوران صفویان نسبت داد، ولی از طرف دیگر نیز می‌توان گفت که سنگ مرمر قبور در زمان سلاجقه ساده و بدون متن بوده‌اند و سپس در زمـان صـفویه بـر روی آن‌ها عباراتی که اکنون دیده می‌شود نگاشته شده است.
دکتر هنرفر در کتاب گنجینه آثار تاریخی به نقل از کتاب تجارب السلف می‌گویـد ملکشاه پـس از فـوتش، در شونیز در سمت غرب بغداد مدفون شده بود. سپس محمود سـلجوقی و ترکــان خـاتون جسـد وی را از آنجا بـه اصفهان منتقل کرده و در مدرسه ملکشاهی دفن کردند. این مدرسه در محله دارالبطیخ قرار داشته و احتمال می‌رود که در همان محل دفنِ خواجه نظام الملک بوده است. به دلیل اینکه خواجه شهرت بیشتری نسـبت به ملکشـاه داشته، این مکان بین مردم، به تربت نظام نیز مشهور است. براساس همین نظریات قبور دیگری که در کنار آرامگاه خواجه قرار گرفته را به چند تن از شاهان سلجوقی نسبت می‌دهند و به نظر بسـیاری از محققیـن و کارشناسـان در گذشته بنای درخوری نیز بر این قبور وجود داشته است. در این محل تعداد هشت قبر به چشم می‌خورد که اغلب دارای سنگ مرمــر نفیس هستند. عـلاوه بـر ملکشاه سلجوقی که در بالا گفته شد، ترکان خاتون همسر وی و فرزندان او مانند برکیارق و سلطان محمد و سـلطان محمود نیز در این محل مدفون هستند. بر سنگ‌های موجود در این محل علاوه بر تاریخ هـای مربوط بـه زمـان سلجوقی، برخی تواریخ از جمله 859 هجری قمری و 937 و 953 هجری قمری نوشته شده است. مادی مشهور» فدین نیز در باغ وسیع آرامگاه جریان داشته و زیبایی خاصی بدان بخشیده است. تا چند سـال پیـش، چنار کهن سالی بر درِ این مجموعهٔ آرامگاهی وجود داشت، که مردم اصفهان آن را چنار دارالبطیخ مـی گفتنـد، ولی امروز از این چنار اثری بر جای نیست.
از آنجایی که خواجه نظام الملک در خانه خود به خاک سپرده شد و پس از وی ملکشاه سلجوقی نیز در کنار وی به خاک سپرده شد، خانه خواجه تبدیل به آرامگاه سلاجقه شد که افراد زیر در آن مدفون می‌باشند:
– آلب ارسلان محمد بن چغری بیک متوفی به سال 465 هجری قمری، البته در این مسئله که قبر آلب ارسـلان در دارالبطیخ باشد اطمینانی نیست و به دلیل اینکه آلب ارسلان پیش از خواجه نظام الملک وفات یافته این احتمال که در خانه خواجه به خاک سپرده شده باشد بسیار اندک است.
خواجه نظام الملک حسن بن علی بن اسحاق طوسی که به سال 410 هجری متولد شد و در سـال 485 هجری دار فانی را وداع گفت.
بهاءالملک عبدالرحیم بن حسن بن علی بن اسحق طوسی، فرزند خواجه نظام الملک مؤید الملک عبیدالله بن نظام الملک ، فرزند خواجه نظام الملک که چون پدر وزیـر باکفایـت و باتدبیر سـلاجقه بوده است. وی مدت یک سال از سال ٧٨4 هجری تا سال ٨٨4، وزارت برکیارق را کرده و پس از آن به دست وی در سال 4٩4 هجری به قتل رسیده است. و بدین گونه سرنوشتی چون پدر برای وی رقم زده شد و او را نـیز چون پدر به کام مرگ کشاند. -» حسن بن اسحاق بن عثمان بن نظام الملک «که از نوادگان خواجه نظام الملک می‌باشــد و در جوار جدش به خاک سپرده شده است. -» ملکشاه ابوالفتح حسن بن آلب ارسلان محمد «که به سال 564 متولد شده و در سال 5٨4 به سن بیست سالگی به طرز غیر عادی وفات یافته است که با توجه به سن کم او احتمال می‌رود به قتل رسیده باشد. وی در ماه شوال سال 5٨4 هجری درست پنج هفته بعد از قتل خواجه نظام الملک فوت شـد و این احتمـال مـی رود که دوست داران خواجه نظام الملک وی را مسموم کرده باشند و به این طریق انتقام خویش را از وی گرفته باشند. -» ترکان خاتون «همسر ملکشاه سلجوقی برکیارق رکن الدین ابو المظفر برکیارق فرزند ملکشـاه متولد بـه سال 485 و متوفـی به سـال 498 ، وی در بروجرد وفات یافت و به اصفهان منتقل شد. سلطان محمد بن ملکشاه سلجوقی که به سال 498 هجری ولادت یافت و بعـد از بـرادرش برکیارق بـه تخت نشست و سرانجام در سال 511 هجری وفات یافت و در کنار پدر، مادر و برادرانش به خاک سپرده شد. سلطان سنجر احمد بن ملکشاه متولد به سال 511 هجری و متوفی به سال 552 هجـری که ســاکن خراسان بوده و در همان دیار دارفانی را وداع گفته است و بنابر این مطلب احتمال اینکه قبر او در این مکان باشد کم است. – سلطان محمد بن محمد بن ملکشاه از فرزندان سلطان محمد سلطان مسعود بن محمد بن ملکشاه «که وی در شهر همدان متوفی گشته و جنازه‌اش را بـه اصــفهان انتقـال داده اند.
جمال الدین حسین بن صفی الدین محمد که از شاهزادگان صفوی می‌باشد و به سال 933 هجری قمری فوت کرده است. جمالالدین بن محمد بن صفی الدین محمد که در سال 953 هجری قمری فوت کرده است و در دارالبطیخ به خاک سپرده شده است. -» می‌رسید علی شهید «که در قرن نهم هجری در اصفهان می‌زیسته است و از نام آوران این عصر بوده اســت. وی در سال 859 هجری در روز هشتم ماه شوال به شهادت رسیده است و در دارالبطیخ اصفهان به خاک سـپرده شده است.
آدرس : اصفهان، محله احمدآباد (دارالبطیخ)، کوچه نظام الملک
