دکتر غلامرضا کردافشاری، دکتر محمود خدادوست، دکتر حوریه محمدی کناری، دکتر مریم مقیمی
مشکل بوی بد دهان برای بعضی از افراد فقط به ماه رمضان محدود نمی‌شود و در ماه‌های دیگر سال نیز وجود دارد.
از دیدگاه طب جدید مهم‌ترین علل بوی دهان، عدم رعایت بهداشت دهان و دندان، پوسیدگی و عفونت دندانها و لثه‌ها و بیماریهای گوارشی از جمله ریفلاکس معده به مری هستند و بیماریهای تنفسی، اختلالات متابولیک، داروها و بیماریهای سیستمیک و... در رده‌های بعدی اهمیت قرار دارند.
در طی روزهای معمولی به دلیل نوشیدن مایعات، بزاق دهان پیوسته تازه می‌شود و این بو کم‌تر است اما در روزه‌داری به دلیل اینکه امکان تازه شدن آب دهان کم‌تر است باقی ماندن غذا در بین دندانها، بوی بد بیشتری ایجاد می‌کند.
از طرف دیگر، در حالت روزه‌داری و گرسنگی طولانی مدت پس از گذشت چند ساعت که ذخایر قندی بدن تمام می‌شود، بدن برای تولید انرژی به چربی‌ها روی می‌آورد.
در اثر سوختن چربی‌ها موادی به نام کتون در بدن ساخته می‌شود که بوی آنها از راه تنفس خارج می‌شوند.
شایع‌ترین علل بوی بد دهان از منظر طب سنتی
1- حرارت بالایی که در معده ایجاد شود و بر رطوباتی که در معده و حلق و اطراف دندانها وجود دارد استیلا یابد و این رطوبات را فاسد گرداند.
این نوع بوی بد با گرسنگی تشدید و با خوردن غذا کم‌تر می‌شود که می‌تواند مهم‌ترین علت بوی بد دهان در دوران روزه‌داری باشد.
2- اخلاط نامناسب مانند صفرا یا بلغم عفن در معده تجمع یابند و بخارات ناشی از آنها باعث ایجاد بوی بد دهان شود. این علت نیز با بیماریهای گوارشی ذکر شده از دیدگاه طب جدید قابل تطابق است.
3- عفونت لثه و دندانها و پوسیدگی و فساد رطوبات آنها (که جزء شایع‌ترین علل بوی بد دهان از دیدگاه طب جدید نیز مطرح است).
4- مواد و رطوبات فاسدی که از مغز به سمت دهان و لثه‌ها می‌آیند و به دلیل ضعف لثه‌ها در این محل تجمع یافته و بوی نامناسب ایجاد می‌کنند.
5- عفونت و بیماریهای ریوی.
برای برطرف شدن بوی بد دهان چه باید کرد؟
قبل از ماه رمضان
1- رعایت بهداشت دهان و دندان و اصول حفظ صحت دندانها از مهم‌ترین نکات است.
با مسواک زدن مرتب و درمان پوسیدگی‌ها و عفونت‌های دندانها و لثه می‌‌توان به این مهم دست یافت.
از منظر طب سنتی، راه‌هایی نیز برای تقویت دندانها و لثه وجود دارد مثل:
* مالیدن پوست سبز رنگ گردوی تازه بر بن دندانها، آنها را تقویت می‌نماید.
* در صورتی که مخلوط عسل و سرکه ماهی 4-3 بار با انگشت بر روی دندانها و لثه مالیده شود، باعث سفید شدن دندانها، پاکسازی چرک از لثه و روئیدن گوشت جدید بر لثه می‌شود.
* مالیدن مخلوط عسل و نمک بر لثه و دندانها، مانع بروز زخم‌های دهانی و آفت شده و دندانها را سفید می‌کند.
* مالیدن جوشانده گلنار و مورد در سرکه بر لثه در تقویت آن موثر است به خصوص اگر به جوشانده مذکور کمی شیره انگور هم اضافه شود.
* جویدن کندر نیز لثه را محکم می‌کند.
از دیدگاه طب جدید عصاره پوست گردو، خاصیت ضد میکروبی بر علیه میکروارگانیسم‌های گرم منفی، گرم مثبت و قارچ‌ها دارد و نیز PH بزاق را افزایش می‌دهد و به همین دلیل در جلوگیری از تشکیل پلاک‌ها و پوسیدگی دندان و کاهش خطر عفونت‌های لثه و بهبود بهداشت دهان موثر است.
عسل نیز به خاطر دارا بودن کلسیم، فسفر و فلوراید برای دندانها و لثه مفید است. اثر جلادهندگی نمک بر روی دندانها نیز در مقالات طب جدید بیان گردیده است.
همچنین جهت رعایت حفظ صحت دندانها، باید از مصرف شیرینی‌جات و ادویه‌جات و غذاهای تند به میزان زیاد پرهیز نمود.
2- معده باید قبل از شروع ماه رمضان از اخلاط نامناسب پاکسازی شود. کسانی که در معده‌شان خلط صفراوی متعفن وجود دارد و معمولا دچار تلخی دهان و تهوع و بی‌اشتهایی هستند، باید از شربت‌هایی مثل شربت انار، شربت زرشک، شربت سکنجبین و نیز تخم اسفرزه خیسانده در آب استفاده نمایند.
کسانی که دچار تجمع بلغم متعفن در معده هستند و به دنبال آن احساس سنگینی معده، تهوع و عدم تشنگی دارند و همچنین بوی بد دهان ایشان با مصرف غذا و شستن دهان بر طرف نمی‌گردد از مصرف ماءالعسل و مربای زنجبیل سود خواهند برد.
ماءالعسل معده را قوت بخشیده، اشتها را تنظیم کرده و به عملکرد دستگاه گوارشی یاری می‌رساند و رطوبت‌های معده را می‌زداید.
به علاوه این نوشیدنی، اخلاط نامناسب اطراف کلیه‌ها و رطوبات شش‌ها را نیز به آسانی برطرف خواهد کرد. زنجبیل مقوی معده و کبد و هاضمه بوده و بادهای غلیظ معده را به تحلیل می‌برد و بلغم و رطوبات غلیظ چسبیده به سطح معده و روده‌ها را پاکسازی می‌نماید.
در مقالات متعدد نیز فواید و اثرات حفاظتی عسل و زنجبیل در معده بیان گردیده است. کسانی که از برگشت اسید و غذا از معده به مری رنج می‌برند، از فواید مصرف خاکشیر یک ساعت قبل از غذا و هویج پخته با روغن زیتون بهره‌مند خواهند شد.
خاکشیر و هویج هر دو در تقویت معده و هاضمه نقش دارند و البته در مطالعه‌ای نقش مثبت روغن زیتون نیز در تسکین بازگشت غذا از مری به معده مشاهده شده است.
3- اگر علت بوی بد دهان به تشخیص پزشک، رطوبات و مواد فاسد ریخته شده از مغز است، باید طبق صلاحدید پزشک با داروهایی مثل ایارج فیقرا برای پاکسازی آن اقدام نمود.
همچنین از خوردن غذاهای ترش و نفاخ پرهیز کرد و نیز مصرف موادی از قبیل مویز و بادام و مرباهایی مثل مربای آمله و هلیله جهت تقویت مغز باید مدنظر قرار گیرد. مویز، تقویت کننده قلب و مقوی کبد و پاک کننده قلب و مقوی کبد و پاک کننده معده بوده و صفرا و بلغم اضافی را از بین می‌برد و مقوی اعصاب است.
بادام نیز حافظ جوهر مغز است. آمله، مانع صعود بخارات سوداوی و صفراوی محترقه به سوی مغز و قلب است و موجب تیزی ذهن شده مقوی اعصاب و حواس مغزی است.
همچنین معده را دباغی می‌کند. هلیله نیز جهت تقویت معده، مغز، ذهن، حافظه و حواس بی‌نظیر است.
4- اگر علت بوی بد دهان، بیماری‌ها و عفونت‌های ریوی باشد، باید اقدام درمانی مقتضی صورت گیرد.
در طول ماه رمضان
در طول ماه رمضان علاوه بر توجه به موارد ذکر شده، رعایت این موارد نیز توصیه می‌شود:
1- در افرادی که به دنبال خوردن سحری مسواک نمی‌زنند، به دلیل باقی ماندن غذاها در لابه‌لای دندانها و در حفرات دهان، بوی دهان بیش‌تر و نامطبو‌ع‌تر است، بنابراین باید در وعده سحری طوری برنامه‌ریزی شود که فرصت کافی برای مسواک زدن و استفاده از نخ یا خلال دندان وجود داشته باشد.
در صورتی که فردی دچار پوسیدگی دندانها، چرک و خونریزی از لثه‌ها است، می‌تواند از خمیر دندان گیاهی زیر برای رفع بوی بد دهان استفاده نماید.
گلنار 20 گرم، مازو 20 گرم، کندر 15 گرم، فوفل 15 گرم، سماق 30 گرم و تخم گشنیز 5 گرم، همه را نرم کوبیده، مسواک را تر نموده به پودر آغشته نماید و مسواک کند.
2- همانطور که قبلا ذکر شد باید از غذاهای بسیار داغ، تند و ادویه‌دار و چای پررنگ در ماه رمضان پرهیز نمود چرا که این غذاها پرزهای چشایی دهان را دچار سائیدگی کرده و این امر به خشک شدن آب دهان کمک می‌کند و سبب بوی بیش‌تر دهان می‌گردد.
3- کسانی که تجمع صفرا در معده دارند، باید از غذاهای بسیار چرب و شیرین پرهیز نمایند و به عنوان چاشنی در غذاهای خود از آبغوره و سماق و زرشک و آبلیمو استفاده نمایند.
یکی از غذاهایی که برای این افراد مفید است است آش آلو می‌باشد. آلو هم موجب تلیین طبع می‌شود و از یبوست که در این ماه بسیار شایع می‌باشد جلوگیری می‌نماید و هم حدت صفرا و تشنگی و حرارت درون را تسکین می‌دهد و صفرای اضافی را از بدن خارج می‌سازد.
یکی از پرمنفعت‌ترین خوراکی‌ها برای افراد فوق در این ماه زردآلوی تازه و در صورت عدم دسترسی، خیسانده برگه زردآلو است.
زردآلو در کسانی که معده گرم دارند، رافع بدبویی دهان است و مصرف خیسانده برگه آن خارج کننده صفرا و ملین طبع و مسکن تشنگی و جوشش خون و التهاب معده است.
در مقالات طب جدید نیز مصرف زردآلو در بهبود زخم‌ها و التهابات معده موثر دانسته شده است. همچنین مصرف میوه‌هایی مثل انار و گلابی و به در این ماه برای افراد مذکور مثمر ثمر است.
4-اما کسانی که تجمع بلغم در معده دارند، باید از غذاهای چرب و آبکی و سنگین و خمیری مثل آش رشته، ماکارونی و قارچ و تریدها بپرهیزند.
این افراد از مصرف گلقند و کرفس سود خواهند برد. گلقند، مقوی مغز و معده است و رطوبات اضافی معده را خشک می‌کند و مانع صعود بخارات غذا از معده به سر می‌شود.
کرفس سردی احشا را برطرف می‌سازد و بادهای موجود در معده و روده را به تحلیل می‌برد. همچنین نقش موثر کرفس در بیماریهای معده در مقالات طب جدید نیز به اثبات رسیده است.
این افراد می‌توانند در ماه رمضان از مویز دانه خارج کرده که به جای دانه آن کمی پودر مورد در آن ریخته‌اند، استفاده نمایند که این ترکیب نیز در رفع بوی بد دهان نقش موثری دارد.
تقویت معده و منع صعود بخارات معده به سر از خواص مورد است. یکی از غذاهای مفید در این افراد گوشت کبک، دراج یا تیهو است که با نخود و زیره و شوید و دارچین و زعفران و میخک پخته شود.
5- تمام افراد، به خصوص کسانی که از بیماری برگشت اسید و غذا از مری به معده رنج می‌برند، در این ماه بایستی از غذاها و ترکیبات نفاخ پرهیز نمایند.
همچنین برخی افراد بلافاصله پس از خوردن وعده غذایی، دراز می‌کشند و بعضی دیگر سیگار می‌کشند، در حالی‌که انجام این کارها باعث تشدید برگشت اسید از معده به مری می‌شود.
این افراد هنگام افطار و شام باید از نوشیدن دوغ، نوشابه، خوردن غذاهای چرب و نیز گوجه‌فرنگی و مرکبات پرهیز کنند.
به علاوه از پرخوری و سریع غذا خوردن پرهیز کرده و غذا را با آرامش بجوند و در هنگام غذا خوردن از عصبانیت و صحبت‌های ناراحت کننده دوری کرده و فضای زمان مصرف غذا را به فضایی شاد و پر از انبساط خاطر تبدیل نمایند.
