از امام رضا(علیه‌السلام) احادیث زیادی در باب ویژگی‌های حاکمان و مسئولان جامعه اسلامی نقل شده است. در این نوشتار به برخی از این ویژگی‌ها اشاره می‌کنیم.
امام هشتم درباره ویژگی مسئولان نالایق این‌چنین می‌فرمایند: لم یخنک الامین ولکن ائتمنت الخائن؛ (بحارالانوار، ج. 78، ص. 335) انسان امین به تو خیانت نکرده است بلکه تو به خائن اعتماد کرده‌ای. بسیاری از عقب‌ماندگی‌ها و نارسایی‌ها از مدیریت‌های ظاهرساز، اما خائن ریشه می‌گیرد. تکیه بر چنین کارگزارانی باعث به وجود آمدن فسادهای مالی، کم فروشی، غصب اموال، احتکار، رباخواری، بهره‌کشی و تضاد طبقاتی می‌شود.
خائن‌های خادم‌نما بر حسب ظاهر طرح‌ها و نقشه‌هایی ارائه می‌دهند که می‌تواند در نگاهی سطحی، سازنده جلوه کند و به صلاح جامعه شناخته شود، اما با اجرای آن‌ها، عوارض سوءشان آشکار می‌گردد.
از شگردهای این خائنان آن است که طرح‌ها و برنامه‌های مترقی و سازنده را با نیرنگ‌هایی خاص، از مسیر اصولی و درست خود منحرف می‌کنند و در نتیجه آن طرح مفید را با شکست روبرو می‌سازند.
فرض کنید قانونی ارائه می‌شود که بر اساس آن، اقشار جامعه امنیت اقتصادی داشته باشند و احساس کنند که میدان برای تولید، کار، هنرمندی و فعالیت‌های صنعتی باز باشد. در این زمان است که این کارگزاران خائن وارد میدان می‌شوند و مفهوم و موضوع کاربردی آن قانون را منحرف می‌کنند و آن را به نفع زالوهای اجتماعی و سرمایه‌داران وابسته تفسیر می‌کنند.
از طرفی دیگر امام رضا(علیه‌السلام) نابسامانی‌های اجتماعی و مشکلات نظام اجرایی را به عللی نسبت می‌دهد که یکی از آن‌ها روی کار آمدن جاهلان، ساده‌اندیشان و غیر متخصّصان است قرآن هشدار می‌دهد: ولا تؤتوا السّفهاء اموالکم الّتی جعل اللّه لکم قیاماً؛ (سوره نساء، آیه 5.) اموال (توانایی‌های مالی را که خداوند مایه قوام کار و سامان‌یابی زندگی شما) قرار داده است در اختیار کم خردان و نادانان قرار ندهید امیر مؤمنان (علیه‌السلام) نیز سوء تدبیر و کم کفایتی را کلید فقر تلقی کرده‌اند و حتی عامل هلاکت و نابودی جامعه‌ای را تدبیر بد دانسته‌اند. (غررالحکم، ص. 191 و 190)
آن حضرت نیز فرموده‌اند: اندوه من از این بابت است که بر این امّت کم خردان و بدکاران حاکم شوند. (نهج‌البلاغه، ص. 105)
اما اگر کم‌خردان و بدکاران بر امت اسلامی حاکم شوند روابط اجتماعی و اقتصادی ظالمانه شکل می‌گیرند و اختلاف طبقاتی از نتایج طبیعی آن است. حال آنکه کاهش فاصله طبقاتی از وظایف حاکم اسلامی است. امام در چند حدیث به نقش حیاتی کارگزاران نظام اسلامی برای کاهش فاصله طبقاتی اشاره می‌کنند.
ریشه‌کنی فقر
آن حضرت به مأمون گفت: درباره امت محمد و فرمانروایی که برایشان داری از خدا بترس، زیرا کارهای آنان را تباه کرده‌ای و کار را به دست کسانی سپرده‌ای که به غیر حکم خداوند بلندمرتبه داوری می‌کنند و خود در این سرزمین ماندگار شده و خانه هجرت و محل فرو آمدن وحی را ترک کرده‌ای و بر مهاجران و انصار با نبود تو ستم می‌رود و سوگند و پیمان هیچ مؤمنی را نگاه نمی‌دارند و روزگار بر مظلومان به سختی می‌گذرد و آنان برای زندگی به هزینه‌ای دسترس ندارند و کسی را نمی‌یابند که نزد او از اوضاعی که دارند شکایت کنند. (بحارالانوار، ج. 49، ص. 165)
ماجرای این حدیث آن است که روزی مأمون خدمت امام رفت و با خود نامه‌ای طولانی داشت که متن آن را برای حضرت خواند، در آن مکتوب آمده بود که برخی روستاهای کابل به دست لشکریان اسلام فتح گردیده است وقتی خواندن آن خاتمه یافت امام فرمودند: آیا فتح مناطقی از قلمرو شرک و کفر تو را خرسند ساخته است، مأمون پرسید آیا این خبر شادمانی ندارد که امام مطالب فوق را فرمودند: و به او تأکید کردند تو عدالت را در داخل سرزمین‌های اسلامی برقرار کن و فقر و محرومیت را از ریشه برانداز و به گرفتاری‌های مردم رسیدگی کن که این مایه خشنودی و خوشحالی یک حاکم اسلامی است نه کشورگشایی و فتوحات تازه و افزون بر قلمرو جغرافیایی. (عیون اخبار رضا، ج. 2، ص. 159 و 160؛ معیارهای اقتصادی در تعالیم رضوی، ص. 261)
تأمین آسیب‌دیدگان و سالخوردگان
امام از سویی تصریح می‌نمایند که بر اثر عواملی، افرادی در جامعه زندگی می‌کنند که از نظر سلامتی مشکل دارند و پدید آمدن آنان بر اثر بیماری، سالخوردگی، حوادث طبیعی و جنگ‌ها طبیعی است، امّا بقای آنان به همان حال نگران‌کننده از نظر اسلام محکوم است، باید کارشان را در کمترین زمان سامان داد.
«.. لان اللّه کلّف اهل الصحة القیام بشأن اهل الزمانه و البلوی» (الحیاة، ج. 5، ص. 232)
یعنی خداوند توانمندان (آنان را که امکانات، قدرت و شرایطی را در اختیار دارند) مکلف کرده است که امور زندگی بیماران از کارافتاده و بلا دیدگان را سامان دهند؛ که این کلام سخن حضرت علی (علیه‌السلام) را به اذهان متبادر می‌نماید: «اللّه اللّه فی الطبقه السّفلی من الّذین لاحیلة لهم من المساکین و المحتاجین و اهل البؤسی و الزّمن» (نهج‌البلاغه، ص. 1019) خدا را خدا را در کار فرودستان یعنی بینوایان و نیازمندان و فقیران و بیماران زمین‌گیر که هیچ کاری از دستشان برنمی‌آید.
مساوات در مسایل اقتصادی
اصولاً حضرت امام رضا (علیه‌السلام) برادری را که به همیاری و مساوات در مسایل اجتماعی و اقتصادی نینجامد، رد می‌کند:
آن امام همام خطاب به اسماعیل راوی حدیث از امام باقر (علیه‌السلام) نقل کرده است: ای اسماعیل، آیا در میان آشنایان خود چنین دیده‌ای که هرگاه کسی جامه‌ای ندارد و دیگری آن را اضافه دارد، به او بدهد، گفتم نه، فرمود: اگر کسی پوششی دارد و برای دیگری می‌فرستد تا او نیز پوشش داشته باشد، جواب دادم خیر آنگاه امام (به نشانه ابراز تأسّف عمیق) دست بر زانوی خویش زد و فرمود: این‌ها برادر یکدیگر نمی‌باشند. (مسند امام رضا، ج. 1، ص. 296)
امام رضا (علیه‌السلام) در تعالیم والای خویش به کارگزاران و دیگر مسئولان نظام اسلامی می‌آموزد هر کسی باید در گام نخست در اندیشه ساختن خود باشد و شایستگی‌های لازم را در وجود خویش آشکار سازد و با دیگران با تعهد و به خوبی رابطه برقرار کند و خدمت‌گزار همه مردم باشد.
