شاید تماشای مسابقات وزنه‌برداری وزن مثبت صدوپنج کیلوگرم خاطره‌ای باشد در ذهن بسیاری از ایرانیان که شادی بالارفتن وزنه روی دستان حسین رضازاده سیلی از شوق را به قلب آن‌ها روانه کرد. گاهی یک ورزشکار موفقیتی را کسب می‌کند که برای ملتی افتخارآفرین است.
اما عوامل بسیاری سبب عملکرد مثبت یا منفی یک ورزشکار می‌شوند و در آمادگی او برای یک مسابقه که بتواند همه تلاشش را برای سربلندی کشورش صرف کند، سهیم هستند. نتیجه‌ای که ورزشکار کسب می‌کند به مهارت او در رشته ورزشی و آمادگی‌اش برای ارائه هرچه بهتر این مهارت در مسابقه بستگی دارد. مربیان حرفه‌ای به دنبال افزایش مهارت فرد، مربیان بدنسازی به دنبال آمادگی بدنی و پزشکان و متخصصان سلامت به دنبال بهبود وضعیت جسمی فرد هستند. یکی از جنبه‌هایی که در عملکرد ورزشکار تأثیر بسیار زیادی دارد، توانایی و وضعیت روانی او است. به همین سبب، روان‌شناسان بالینی در کنار تیم‌های ورزشی حضور دارند تا از سلامت روانی آن‌ها مطمئن شوند و درصورت وجود مشکل یا اختلال، ورزشکار را به وضعیت سلامت بازگردانند. اما وضعیت روانی تنها با سلامت روان تعریف نمی‌شود، بلکه سطح زیادی از عملکرد فرد به حالت ذهنی او برمی‌گردد. امروزه، تیم‌های ورزشی مختلفی بیش از پیش از آموزه‌های علم روانشناسی ورزش استفاده می‌کنند که با بهبود مهارت‌ها و وضعیت روانی وظیفه به‌حداکثررساندن عملکرد ورزشکار را دارد. المپیک یکی از آوردگاه‌هایی است که حضور روان‌شناس ورزشی در آن مهم می‌نمایاند.
برای آنکه بدانیم در المپیک ریو که سال گذشته برگزار شد، تیم‌های ورزشی مختلف چه تعداد روان‌شناس به همراه خود برده‌اند با کمیته‌های المپیک بسیاری از کشورها تماس گرفتیم و سؤالمان را پرسیدیم. به دلیل قرارگرفتن تمامی توجه این کمیته‌ها بر فعالیت‌های ورزشکارانشان در المپیک، بسیاری از آن‌ها پاسخ به سؤال را به زمانی دیگر محول کردند. اما چند تیم نیز پاسخ دادند. تیم اتریش یکی از آن تیم‌ها بود که کمیته ملی المپیک آن کشور در پاسخ به سؤال سپیده دانایی اظهار کرد که سه روان‌شناس ورزشی و یک مربی مهارت‌های ذهنی در ریو به همراه دارد. البته تمام کشورها استفاده یکسانی از روان‌شناسان ندارند. کاروان سوئیس در ریو نیز بنابرگفته مسئول رسانه‌ای کمیته المپیک این کشور به سپیده دانایی، فقط یک روان‌شناس دارد که با نظارت بر وضعیت روانی ورزشکاران، تلاش می‌کند سلامت روانی آن‌ها را تأمین کند.
اما کمیته المپیک سوئد نیز در پاسخ به سؤال سپیده دانایی اظهار می‌کند که تیم المپیک این کشور با پنج نفر، روانشناسی ورزشی، عملکرد و آموزش‌های روانی را برای ورزشکاران خود فراهم می‌کند و وظیفه این تیم روان‌شناسان، فقط ازبین‌بردن اختلالات و مشکلات شخصی نیست.
در میان تیم‌های حاضر در المپیک ریو، کشوری که بیشترین استفاده را از روان‌شناسان در ورزش خود دارد، ایالات متحده امریکا است که برای کاروان خود تیمی از روان‌شناسان ورزشی را به خدمت گرفته است. این تیم با مشاوره‌های فردی با بازیکنان و مربیان، سخنرانی‌های جمعی برای آنان و آماده‌کردن محتوای آموزشی تأثیر بسزایی در اول شدن این تیم در المپیک داشت.
از طرف دیگر، کشور چین هنوز در مراحل اولیه استفاده از روانشناسی ورزش در تیم المپیک خود است و روان‌شناسان حضور چندانی در آمادگی ورزشکاران این کشور نداشتند که شاید بتوان گفت یکی از مهم‌ترین دلایل افت چین در مدال‌آوری و قرارگرفتن در رتبه سوم به جای دوم همین موضوع باشد.
در اکثر کشورها نهادی که به تربیت و استخدام روان‌شناسان ورزشی مشغول است، انجمن روانشناسی ورزش است که مرجع اصلی کار علمی در این حوزه است. البته از لحاظ ساختاری یا اسمی ممکن است در کشورهای مختلف این مرجع تفاوت‌هایی داشته باشد. برای مثال، در کشور اتریش «شبکه فدرال روان‌شناسان ورزشی» فعالیت می‌کند که اخیراً با ارسال ابلاغیه‌ای به وزارت ورزش این کشور، عمومی‌کردن استفاده از روانشناسی ورزش را در رشته‌ها و مسابقات مختلف در دستور کار قرار داده است. این مرجع در کشور سوئیس «انجمن روانشناسی ورزشی» است.
حوزه‌های رایجی از روانشناسی که در روانشناسی ورزش مورد مطالعه و استفاده واقع می‌شوند شامل مدیریت اضطراب و انرژی، کنترل توجه و تمرکز، مهارت‌های ارتباطی، تعیین هدف، تجسم و تصور و تمرین ذهنی، خودگویه‌ها، رهبری تیم و مدیریت زمان است. این مهارت‌ها توسط افرادی با عناوینی چون روان‌شناس، روان‌شناس ورزشی، مربی مهارت‌های روانی و مشاور بهبود عملکرد به تیم‌های ورزشی و ورزشکاران ارائه می‌شوند.
دکتر «شان مک‌کن»، روان‌شناس ورزشی که در امریکا فعالیت می‌کند، در مصاحبه‌ای به این نکته اشاره می‌کند که کار روان‌شناسان ورزشی امروزه بسیار راحت‌تر شده است، چرا که دیگر لازم نیست مدیران و تصمیم‌گیرندگان برای استفاده از آن قانع شوند و کارکرد آن را می‌دانند.
او به عنوان مصداق این تغییر، به افزایش تعداد روان‌شناسان ورزشی که کمیته ملی المپیک امریکا در بیست‌سال اخیر به کار گرفته است، اشاره می‌کند که از یک روان‌شناس به شش روان‌شناس افزایش یافته است.
البته تعداد کل روان‌شناسان کاروان المپیک امریکا از این تعداد بیشتر است. برای مثال، در المپیک 2012 یازده روان‌شناس در کنار کاروان این کشور حضور داشتند که نقش برخی از آن‌ها صرفاًً بالینی بود. تیم‌های مختلف این کاروان نیز در استفاده از خدمات روان‌شناسان ورزشی با یکدیگر تفاوت دارند. مثلاًً تیم بسکتبال المپیک امریکا از روان‌شناس ورزشی استفاده نمی‌کند، ولی از طرف دیگر، تیم شمشیربازی این کشور از سال 2015 روان‌شناس ورزشی را به اعضای کادر پشتیبانی خود اضافه کرده است.
وظایف روان‌شناسان ورزشی به‌اندازه خصوصیات رشته‌های ورزشی و شخصیت ورزشکاران متنوع است. حتی برخی از این روان‌شناسان، حمایت از خانواده و دوستان ورزشکاران حاضر در مسابقات را در دستور کار خود قرار می‌دهند تا مشکلات بیرونی بر عملکرد ورزشی فرد تأثیرگذار نباشد.
تقریباًًً یک روان‌شناس ورزشی صدروز از سال را همراه ورزشکاران در سفر می‌گذراند و بیشتر فعالیت او شامل کار فردی است و البته سخنرانی‌ها و محتوای عمومی هم در شرح وظایف او هستند. در حالت ایده‌آل، کار روان‌شناس ورزشی از دو تا چهار سال قبل از مسابقات المپیک با ورزشکار شروع می‌شود.
در این بین نکات دیگری نیز هستند که باید به آن‌ها توجه داشت. یکی از این روان‌شناسان از تجربیات خود به این نتیجه رسیده است که ورزشکاران نسبت به بقیه افراد عینی‌تر و تصویری‌تر هستند و باید با استفاده از مصداق و عمل منظور را به آن‌ها رسانید. او به لزوم هماهنگی کامل بین تمامی افراد کادر آماده‌سازی نیز اشاره می‌کند و با بیان یکی از خاطرات خود، وضعیتی را شرح می‌دهد که در آن پس از ماه‌ها کار برای ایجاد راحتی و ازبین‌بردن استرس در بازیکنان، مربی تیم با تلاشی که برای تهییج بازیکنان کرده بود، تمام این تأثیرات را از بین برده و فشار روانی زیادی را بر دوش ورزشکاران گذاشته است.
باید به یاد داشت که هدف نهایی تمام کشورها در المپیک، گرفتن بهترین نتیجه است، هدفی که با کم‌شدن شکاف مهارت‌های ورزشی بازیکنان کشورهای مختلف، روزبروز و بیش‌ازپیش وابسته به بهبود وضعیت روانی می‌شود. در این وضعیت، چیزی که در رویکرد مدیران ورزشی کشورهای توسعه‌یافته مشاهده می‌شود، استفاده هرچه بیشتر از متخصصان روانشناسی ورزش است.
