قرآن کریم برای خداشناسی؛ هیچ گاه فـکر بـشر را در راه های پر پیچ و خم استدلال های دقیق محصور نمی سازد، بلکه شاهکارهای حکمت و آثار قدرت را در مظاهر آفرینش یادآور مـی شود و نیروی فکر را گاهی به آسمان ها می کشاند و در ماوراء جو پرواز می دهد و زمانی در اعماق دریاها غوطه ور و بـر لجه ی اقیانوس ها شناور مـی سازد تـا در نتیجه ی فکر و دقت، به آفریننده ی این دستگاه با عظمت معرفت حاصل گردد.
دریاها و خشکی ها
«دریا» منبع حیات و سرچشمه ی طراوت است و از زمان قدیم اجتماعات بزرگ بشری، ملت‌ها و تمدن ها در ساحل دریاها و آغوش جلگه ها بـه وجود آمده اند.
آب هائی که به شکل نهرها روان و در جوی ها در جریان است، و به صورت چشمه ها می جوشند و در باغستان ها و مزارع،گیاهان را حیات و طراوت می بخشند، و صفحه ی خزان زمین را به بهار بهشت تبدیل می کنند، و بالاخره صفحه ی گیتی را برای زندگی مساعد می گردانند، هـمه و هـمه از دریا سرچشمه گرفته و پروردگار حکیم اقیانوس های عظیم را در قطعات مختلف سطح زمین پدید آورده تا از مزایای طبیعی آنها بهره ی عمومی حاصل گردد، به طوری که از پانصد و نه میلیون کیلومتر مربع سطح زمین یـکصد و چـهل و هشت میلیون کیلومتر مربع خشکی و بقیه (سیصد و شصت و یک میلیون) از آب مستور است، و بنابراین تقریباً هفت دهم سطح زمین را آب فرا گرفته است.
عجایب دریا
«دریا» گنجینه ی اسرار و مخزن عجایب اسـت چـنانکه قطره های آب دریا شماره ندارد. عجائب آن نیز از حد احصاء بیرون است، گیاهان و جانوران خشکی ها معمولا در سطح زمین بوجود می آیند، ولی شگفتی های دریا؛ یعنی گیاهان و جانورانی که در دریا پدید می آیند، مـنحصر بـه آن دسـته ای نیست که در سطح آب زنـدگی مـی کنند، بـلکه طبقه ی دیگری از گیاهان و جانوران دریائی در عمق متوسط دریا و بالاخره طبقه ای در اعماق چند هزار متری به سر می برند.
قرآن می گوید: و شـما بـشر که مالک رقاب همه موجودات جهان هستید از این ها استفاده کنید ولی از آفریننده ی آنـها غـفلت نـکنید که اوست به شما این تسلط را بخشیده: و هو الذی سخر لکم البحرلتا کلوامنه لحماطریا و تستخر جوامنه حـلیة تـلبسونها و تری الفلک مواخر فیه و لتبتغوا من فضله و لعلکم تشکرون:
یعنی اوست خـدائی کـه دریـا را برای شما مسخر کرد تا از گوشت تازه ی آن تغذیه کنید و از زیورهای آن استخراج کرده خود را بـیارائید و کـشتی ها در آن برانید تا از فضل خدا روزی بطلبید و نعمت های خدا را سپاسگزار باشید.(آیه 14 سوره ی نـحل)
مطابق تحقیقاتی که به عمل آمده اسـت، نـور آفـتاب بیش از چهارصد متر از سطح دریا نفوذ نمی کند و از ایـن نـظر دریا به دو منطقه ی روشن و تاریک تقسیم می شود. گیاهان دریائی معمولا در منطقه ی روشن دریا وجود دارد، ولی جانورانی که ساختمان بدنشان طوری اسـت که هـزارها تـن فشار سنگینی آب را تحمل می کنند، در قعر دریا زندگی می نمایند.
تعداد اقـسام موجودات دریائی از جانوران کوچک گرفته تا کوه پیکر و طبقه بندی آنها به طور دقیق هنوز برای بشر مجهول است.
قـسمتی از آنـها کـه در اعماق تاریک بسر می برند؛ و از نور خورشید محرومند برای فعالیت های حیاتی بـه نور نـیازمند می باشند و عنایت پروردگار متعال که شامل همه ی موجودات است و وسائل زندگی هر یک را به تناسب ایجاد فرموده، و بـرای سـکنه ی زمـین خورشید و ماه آفریده، برای این‌جانوران هم وسیله ی روشنائی را با طرز حکیمانه ای مـقدر و مـقرر کـرده است.
این قسمت از حیوانات، دارای دستگاهی هستند که اشعه ی نورانی از خود پخش می کند (مانند دسـتگاه تـولید روشـنائی کرم شب تاب) تا بدین وسیله فعالیت های حیاتی خود را انجام داده، و مواد غذائی خود را فراهم سـازند.
عـجیب تر اینکه همین دستگاه آلت دفاعی بعضی از حیوانات نامبرده نیز می باشد که به وسیله ی آن حمله ی دشـمن را در هـم شـکسته و آن را به فرار مجبور می کند و در بعضی از آنها در مقابل دستگاه نامبرده، صفحه ی شفافی قرار داده شده اسـت تـا نور را بهتر منعکس کند.
این قبیل حیوانات دریائی انواع و اقسامی دارند و نورهای مـختلفی: قـرمز و زرد و سـبز از بدن آنها تراوش می نماید و هریک از آنها مانند چراغی هستند که کف دریا را مانند روز روشن می کنند.
بـعضی از آنـها دارای یک منبع نور بوده و برخی چراغ های متعددی دارند. نوعی از ماهیان «قـزل آلا» هـست کـه در پشت او از سر تا دم دکمه هائی است مانند لامپ های کوچک برق که روشنائی می دهد. نوع دیگر از ماهی ها سـیاه رنـگ بـوده در روی بدنش صدها نقطه ی قرمز رنگ روشن دیده می شود.
«دریا» گنجینه ی اسرار و مخزن عجایب اسـت چـنانکه قطره های آب دریا شماره ندارد. عجائب آن نیز از حد احصاء بیرون است، گیاهان و جانوران خشکی ها معمولا در سطح زمین بوجود می آیند، ولی شگفتی های دریا؛ یعنی گیاهان و جانورانی که در دریا پدید می آیند، مـنحصر بـه آن دسـته ای نیست که در سطح آب زنـدگی مـی کنند، بـلکه طبقه ی دیگری از گیاهان و جانوران دریائی در عمق متوسط دریا و بالاخره طبقه ای در اعماق چند هزار متری به سر می برند.
یکی از زیباترین حیوانات زیـر دریـا «ستاره ی دریائی» است که از عمق نهصد متر به وسیله ی قلاب های مخصوص بالا آورده اند، یک نور سبز رنـگ تـند و درخشان از مرکز بدن آن تراوش نموده به صورت پنج پره می درخشد. گاهی هم یکپارچه نـور مـی شود روی همین جهت کف اقیانوس ها مانند بهترین خـیابان های مـا روشـن است و در عمق چهار هزار متر تا نـه هـزار متر در میان تاریکی آب های متراکم، غوغائی است از نور های رنگارنگ و چراغانی حیرت انگیزی اسـت کـه یک شهر روشن و زیبا را تـشکیل مـی دهد.
البته غـواص ها تـا ایـن اندازه از عمق نتوانسته اند بروند، ولی ایـن ها کـه نمونه ی کوچکی است از اسراری که در دل دریا نهفته است، با وسائل علمی کـنونی ثـابت گردیده است و همین وسایل روز افزون عـلم که ما را با ایـن جـهان نو آشنا ساخته است عـالم بـشریت را به آفریننده ی جهان هستی متوجه می کند. آفریننده ای که آثار قدرت و نظام حکیمانه اش، از صـفحه آسـمان تا اعماق دریاها را فرا گـرفته اسـت.
یـک تعبیر جالب
در ضـمن کـلماتی که از پیشوایان معصوم دینی وارد گـردیده اسـت بعضی از تعبیرات در عین اینکه کوتاه است دارای اهمیت بزرگی می باشد. از جمله ی آنها این عبارت اسـت کـه در مقام مناجات با خدا گفته شـده اسـت: (یا مـن فـی البـحار عجائبه) (دعاء جـوشن کبیر بند 58) «ای پروردگاری که عجائب خلقت تو در دریاها است».
فوائد دریا
«دریا» علاوه بر اینکه در پدیـده های جـوی، از قبیل باران و برق و اعتدال هوا و تـحقق شـرایط حـیات و عـوامل طـبیعی زندگی تأثیر شـایانی دارد، فـوائد دیگری نیز دارد که از نظر خوانندگان محترم می گذرد:
1- دریا یکی از وسائل پر اهمیت حمل و نقل و مسافرت است، از روزی کـه بـشر بـرای ادامه ی زندگی اجتماعی به حمل و نقل کالاهای بـازرگانی، احـساس احـتیاج نـموده دریـا را بـرای این موضوع استخدام کرده است و روز به روز در تکمیل این وسیله کوشیده است، پیش از آنکه نیروی برق و بخار کشف شود؛ برای حرکت کشتی ها از باد و پا و استفاده می شد، و امروز بر اثـر تکمیل ماشین هائی که با برق و بخار حرکت می کند اقیانوس پیماهای عظیم به وجود آمده و استفاده های سابق چندین برابر گردیده است، و با وجودی که راه آهن و اتومبیل و هواپیما تندترین وسائل حرکت را در دسترس انسان قرار داده، بـاز حـمل و نقل کالاهای بازرگانی بیشتر از راه دریا انجام می گیرد و شماره ی کسانی که به وسیله ی کشتی مسافرت می کنند، از کسانی که از وسائل سریع السیر دیگر استفاده می کنند کمتر نیست.
2-در صنعت جدید که نیروی مـحرک کـارخانه ها، تأثیر کامل در پیشرفت کار دارد و بشر برای تولید این نیرو در تکاپوی تحصیل مواد سوختنی است، آب رودخانه و دریا سود فراوان می رساند، و علاوه بر استفاده از آبـشارها بـرای به کار انداختن کارخانه های برق، از حـرکت جـزر و مد آب (موضوع جزر و مد دریا، در شماره ی دوم سال اول در مقاله ای که مربوط به «ماه» بود شرح داده شده است) برای تولید برق و مشروب ساختن زمـین های زراعـتی استفاده می شود و در سواحل کـشورهای صـنعتی آب دریا نیروی محرک به شمار می رود.
3- مواد غذائی و صنعتی و شیمیائی متعددی از «دریا» گرفته می شود که مهم ترین آنها گوشت است و از راه صید ماهی تأمین می گردد و از این نظر «دریا» برای مملکت مجاور خود، از مـنابع عـظیم ثروت به شمار می رود.
یکی از زیباترین حیوانات زیـر دریـا «ستاره ی دریائی» است که از عمق نهصد متر به وسیله ی قلاب های مخصوص بالا آورده اند، یک نور سبز رنـگ تـند و درخشان از مرکز بدن آن تراوش نموده به صورت پنج پره می درخشد. گاهی هم یکپارچه نـور مـی شود روی همین جهت کف اقیانوس ها مانند بهترین خـیابان های مـا روشـن است و در عمق چهار هزار متر تا نـه هـزار متر در میان تاریکی آب های متراکم، غوغائی است از نور های رنگارنگ و چراغانی حیرت انگیزی اسـت کـه یک شهر روشن و زیبا را تـشکیل مـی دهد.
4- یکی از موجودات بسیار زیبا که با رنگ ها و شکل های جالب بهجت و زیبائی فوق العاده ای دارد مرجان است که یکی از گهرهای قیمتی و کالاهای بازرگانی بشمار می رود و برای زینت استعمال مـی شود و چـون دارای فائده ی طـبی است در طب هم مصرف دارد.
مرجان حیوان است یا گیاه؟
مرجان ها از لحاظ اینکه دارای معده و دهان هستند و به بازو های خود آب را وارد حفره های بـدن خود می نمایند، جزء جانوران محسوب می گردند ولی از نظر اینکه در یک جا ثابت بـوده مـانند گـل هائی هستند که بر روی پایه ی خود قرار گرفته اند شباهت زیادی به گیاه نیز دارند.
تشکیلات مرجانی
تشکیلات مرجانی بـر دو قـسم است: یکی رشته هائی که در کنار دریا به موازات ساحل ها بوجود آمده اند و آنها را رشته های مرجانی مـی نامند، دیـگر بـه شکل جزیره هائی در وسط اقیانوس و دور از خشگی تشکیل می شوند و به نام جزیره های مرجانی نامیده می شوند که در اقیانوس هند از ایـن قبیل جزائر فراوان است. ارتفاع آنها بیش از سه یا چهار متر نسبت بـه سطح دریا نیست ولی قطر هـر یک از آنـها به چند کیلو متر بالغ می گردد.
مرجان ها پس از مرگ، ماده های آهکی قرمز رنگ خود را جا گذاشته و سنگ های جزائر مرجانی را می سازند و روی این سنگ ها گیاهانی می روید که عمده ی آنها نارگیل می باشد که منظره ی سبز و با طراوت مـخصوصی به جزائر مرجانی می دهد.
شرایط نمو مرجان ها
1- نمو مرجان ها و ترشحات آهکی آنها در دریاهای گرم صورت می گیرد و در آب هائی که کمتر از بیست درجه حرارت دارد نمو آنها متوقف می گردد.
2- محل زندگی مرجان ها نواحی کم عـمق دریـا است و در پائین تر از سی و هفت متر از سطح دریا کمی روشنائی و هوا مانع از رشد مرجان خواهد بود.
3-برای نمو مرجان ها آب صاف لازم است و به این جهت در مصب رودهائی که آب گل آلود وارد دریا می سازند نموی ندارند.
4- کـرانه های مـاسه ای و سنگ های سست برای نمو مرجان ها مساعد نیست بلکه رشد این جانوران در محل هائی است که سنگ های سخت پایگاه محکمی برای آنها تشکیل داده است.
5- تلاطم و حرکات شدید دریا برای نمو مرجان ها نـامساعد اسـت ولی امواج نسبتاً ملایم برای آنها بی فایده نیست زیرا باعث می شود که قسمت های زاید و افراد پیر از اجتماع آنها کنده شود و افراد جوان نمو سریع تر داشته و بنابراین تشکیلات وسیع تری را ایجاد مـی نمایند.
لؤلؤ
جـانور کـوچکی در دریا زندگی می کند که بـدنش دارای غـلاف مـخصوصی است که صدف نامیده می شود و در یک ناحیه از صدف شبکه ی مخصوصی است که دارای سوراخ های ریز می باشد که از آنها مواد غذائی وارد دهان های مـتعدد جـانور نـامبرده می گردد و از ورود مواد مضره جلوگیری می کند و آن مواد در مـیان صـدف مجتمع می شوند و جانور از خود ماده ای ترشح می کند و بر روی آن مواد می ریزد. رفته رفته آن مواد تغییر کرده متحجر می شود تا:
خـدایش بـه جائی رسـانید کار که شد نامور لؤلؤ شاهوار
که گوهر درخشان و زینت تـاج شاهان است ولی طرز تربیت حکیمانه ی لؤلؤ شاهوار دل های دانشمندان خداشناس را زینت و صفای بیشتری می بخشد.
مرجان ها پس از مرگ، ماده های آهکی قرمز رنگ خود را جا گذاشته و سنگ های جزائر مرجانی را می سازند و روی این سنگ ها گیاهانی می روید که عمده ی آنها نارگیل می باشد که منظره ی سبز و با طراوت مـخصوصی به جزائر مرجانی می دهد.
در بسیاری از بنادر خلیج فارس کـار عـمده ی اهـالی صید مروارید است و از این راه فوائد سرشاری عائد آنها می شود.
مـنطق قـرآن کریم
خواننده ی محترم! یکی از قدم های بلندی که به وسیله قرآن به سوی تمدن و عظمت بشر برداشته شده اسـت مـوضوع شـرافت انسان است که قرآن در طی تعلیماتش اهمیت فوق العاده ای به آن داده اسـت و روی هـمین مـنطق اساسی تمام قوای جهان طبیعت: شب و روز و خورشید و ماه و ستارگان و دریا ... را مسخر و خدمتگزار انسان قـلمداد کـرده اسـت.
در چند جای قرآن موضوع استفاده حمل و نقل به وسیله کشتی ها تذکر داده شده است و مخصوصاً اسـتفاده از مـاهی های دریا و استخراج لؤلؤ و مرجان را یادآور گردیده است. علاوه بر اینها موضوع تسخیر دریا که یـکی از مـوجودات مـهم جهان طبیعت است برای انسان، در میان آیات قرآن جلب توجه می کند.
قرآن می گوید: و شـما بـشر که مالک رقاب همه موجودات جهان هستید از این ها استفاده کنید ولی از آفریننده ی آنـها غـفلت نـکنید که اوست به شما این تسلط را بخشیده: و هو الذی سخر لکم البحرلتا کلوامنه لحماطریا و تستخر جوامنه حـلیة تـلبسونها و تری الفلک مواخر فیه و لتبتغوا من فضله و لعلکم تشکرون:
یعنی اوست خـدائی کـه دریـا را برای شما مسخر کرد تا از گوشت تازه ی آن تغذیه کنید و از زیورهای آن استخراج کرده خود را بـیارائید و کـشتی ها در آن برانید تا از فضل خدا روزی بطلبید و نعمت های خدا را سپاسگزار باشید.(آیه 14 سوره ی نـحل)
زبـان حال صفر
من آن صفرم که هیچ ارزش ندارم ولی سر خیل صدها و هزارم الف از قدرت من الف گردد فزاید اعتبارش ز اعتبارم. جـهان تـا هست تا باقیست اعداد نکاهد ذره‌ای از اقتدارم ولی با این همه نیرو که بـینی هـمان صفرم که هیچ ارزش ندارم
منبع:
توحید از نظر قرآن/ شگفتیهای جهان: دریا؛ نوشته نوری،حسین، مجله درس هایی از مکتب اسلام » دی 1338، سال دوم - شماره 1
منبع : بخش قرآن تبیان
