هپاتیت در بارداری؛ تعریف و راهکارهای تغذیه ای

تهیه و تظیم: دکتر مینا عبدالهی؛ متخصص تغذیه و رژیم درمانی، دانشگاه علوم پزشکی تهران، مریم صفابخش؛ دانشجوی کارشناسی ارشد علوم تغذیه، دانشگاه علوم پزشکی تهران

هپاتیت التهاب کبدی است که توسط ویروس های هپاتیتی، A, B, C, D, E بوجود می آید.

هپاتیت A و E اشکال عفونی هپاتیت هستند (عمدتاً از طریق راه مدفوعی – دهانی منتقل می‌شوند) و هپاتیت C و B و D اشکال سرمی هستند که توسط خون و مایعات خون منتقل می‌شوند.

هپاتیت A: از طریق مدفوع، آب آشامیدنی، غذا و زباله پخش و منتقل می شود.

بی اشتهایی شایع ترین علامت هپاتیت A است و ممکن است شدید باشد. سایر علائم معمول عبارتند از: تهوع، استفراغ، شکم درد، ادرار سیاه رنگ و ایکتر یا زردی بهبودی کامل و عوارض دراز مدت نادر است.

هپاتیت C و B: می توانند مزمن و مسری شوند و از طریق خون، فرآورده های خونی، منی و بزاق انتقال می یابند. هپاتیت مزمن فعال ممکن است منجر به سیروز و نارسائی کبدی گردد.

ویروس هپاتیت E: از طریق چرخه خوراکی – مدفوعی سرایت می کند. آب آلوده، ظاهراً منبع عفونت است که معمولاً افرادی را که در جاهای پر جمعیت و غیربهداشتی زندگی می کنند آلوده می کند.

هپاتیت E عموماً بیشتر از آن که مزمن باشد به صورت حاد بروز می کند.

تظاهرات بالینی هپاتیت حاد ویروسی به چهار مرحله تقسیم می‌شود. مرحله اول شامل علائم غیر اختصاصی نظیر درد عضلانی، بی‌اشتهایی، تهوع و استفراغ و درد اپی گاستر یا درد قسمت بالایی راست شکم می باشد.

مرحله دوم یا مرحله قبل از زردی همچنان علائم غیر اختصاصی وجود داشته و 20-10 درصد بیماران علائمی نظیر تب، آرتریت، راش پوستی، آنژیوادما و درد مفاصل نشان می دهند.

مرحله سوم فاز زردی است و علائمی مانند زردی پوست، غشاهای موکوسی و چشم ها دارد. مرحله چهارم علایم زردی و سایر علایم فروکش می‌کند و به این مرحله، مرحله بهبود گفته می‌شود.

بهبودی کامل در همه موارد هپاتیت A، در 90 % موارد حاد هپاتیتB، و 50-20 % موارد حاد هپاتیت C مورد انتظار است.

معمولاً هپاتیت E به حالت مزمن در نمی آید و تست های کبدی طی 6 هفته به حالت طبیعی در می آیند.

در حال حاضر تنها برای هپاتیت A و  B واکسن وجود دارد.

تعداد زیادی از افراد مبتلا به هپاتیت خانم می باشند که در این موارد بحث بارداری در افراد ناقل وجود دارد.

حال این نگرانی مطرح می شود که امکان انتقال به جنین هم وجود دارد یا خیر و اینکه چه مراقبت ها و چه تغذیه ای می تواند کمک کننده باشد.

یکی از مهم‌ترین راه‌های انتقال هپاتیت Bانتقال مادر به نوزاد است که معمولا در هنگام زایمان اتفاق می افتد.

هرچند کلیه زنان باردار بایستی آزمایش داده و از ابتلا یا عدم ابتلا آگاه شوند.

در صورت ابتلا بایستی مراقبت های لازم هم در مادر و هم در نوزاد صورت پذیرد.

با تزریق واکسن و ایمنوگلوبین ضد ویروس هپاتیت تا حد زیادی می توان از ابتلای نوزاد به بیماری پیشگیری نمود و با معاینات و پایش متوالی می توان به عدم ابتلای نوزاد پی برد.

لازم بذکر است که بهترین تغذیه ی نوزاد تا 2 سالگی شیر مادر است و مادران مبتلا به هپاتیت دلیلی برای منع شیردهی ندارند.

در واقع شیردهی خانم های مبتلا به هپاتیت B به نوزادان خود بلامانع بوده و نیاز به جدایی نوزاد از مادر نمی باشد.

هپاتیت نوع A تاثیر چشمگیری بر بارداری و نتایج آن ندارد. مراقبت های تغذیه ای شامل تغذیه متعادل و نکاتی که اشاره خواهد شد و استراحت می باشد.

هپاتیت B ممکن است با افزایش عفونت و زایمان زودرس در ارتباط باشد هرچند شواهد در این زمینه ضد و نقیض می باند.

غربالگری مادران و نوزادان در هنگام تولد از عوارض بیماری تا حد زیادی جلوگیری می کند و همچنین با تغذیه درمانی مناسب می توان تا حد زیادی بر پیشگیری از بیماری متمرکز شد.

خانم های مبتلا به هپاتیت c نیز منعی برای شیردهی به نوزاد خود ندارند ولیکن دقت داشته باشند که در صورتیکه نوک سینه ترشح خونی داشته یا زخمی و ترک خورده است بطور موقت شیردهی را قطع کنند و در زمانهای که نوک سینه کاملا سالم است به نوزاد شیر دهند.

بر خلاف سایر انواع هپاتیت، هپاتیت نوع E در زمان بارداری بسیار حائز اهمیت بوده و ممکن است سریع پیشرفت کرده، حتی منجر به نارسایی کبدی در مادر شده و کبد جنین را نیز تحت تاثیر قرار دهد.

همچنین ممکن است منجر به نارسایی کبد جنین نیز بشود. مرگ و میر نیز در این زنان و نوزادان آنها بالا می باشد لذا مراقبت در این زنان بسیار قابل توجه است که بایستی تحت نظر پزشک متخصص باشند. 

تغذیه درمانی در هپاتیت

خصوصا در بارداری تغذیه درمانی در هپاتیت بسیار حائز اهمیت است و توصیه می گردد خانم های مبتلا حتما تحت نظر متخصص تغذیه قرار بگیرند.

توصیه می شود خانم ها قبل از اقدام به بارداری غربالگری شوند و همواره نکات زیر را به یاد داشته باشند:

دستیابی به وزن مناسب

چاقی و افزایش وزن با افزایش فاکتورهای خطری نظیر دیابت، بیماری های قلبی عروقی، فشار خون و برخی سرطانها در ارتباط است.

همچنین چاقی با رسوب چربی در کبد، کبد چرب، اختلالات کبدی و هپاتیت در ارتباط می باشد. با کاهش وزن می توان این وضعیت را برعکس نمود.

البته کاهش وزن خیلی سریع بهیچ عنوان توصیه نمی شود بلکه بایستی اصولی و تدریجی زیر نظر یک متصص تغذیه صورت بگیرد.

الگوی غذایی متعادل

خوردن منظم وعده های غذایی حداقل 3 وعده در روز و 3 میان وعده  یکی از راه‌هایی است که می تواند به حفظ سطح ثابت انرژی کمک کند و در افراد مبتلا به هپاتیت که دارو مصرف می کنند، از تهوع و استفراغ که یکی از عوارض داروها است پیشگیری می کند.

مصرف غذاهای متنوع

منظور از مصرف غذاهای متنوع این نیست که شما مجازیر همه نوع ماده غذایی استفاده کنید خصوصا مواد گیاهی در دوران بارداری.

منظور مصرف غذاهای متنوعی از تمامی گروه غذایی یعنی نان و غلات کامل، میوه و سبزیجات، لبنیات و گوشت ها نطیر ماهی، سویا، مغزها و تخم مرغ می باشد.

مصرف غلات کامل

این گروه از ترکیبات غذایی سرشار از ویتامین های گروه B و مواد معدنی هستند. سعی کنید حداقل 50 درصد از غلاتی که استفاده می کنید غلات کامل باشد یعنی از آرد سبوس دار شده باشد.

غلات مقادیر زیادی از فیبر، روی، ویتامین B6 و منیزیوم مورد نیاز بدن را تامین می کنند.

مصرف میوه و سبزیجات تازه

میوه و سبزیجات علاوه بر آنکه مقادیر کافی ویتامین هایی نظیر ویتامین c را تامین می کنند در تامین آب و فیبر نیز نقضش عمده ای دارند.

همچنین برخی آنتی اکسیدان هستند که سلول ها را در برابر آسیب ها محافظت می کنند.

مصرف پروتئین کافی

پروتئین جهت مبارزه با عفونت و بهبود سلول های کبدی آسیب دیده مورد نیاز می‌باشد.

پروتئین برای ترمیم و بازسازی بافت‌های بدن و نیز حفظ توده عضلانی مورد نیاز است. منابع خوب پروتئین غبارتند از گروه لبنات که سرشار از کلسیم و به مقدار کمتر ویتامین D هستند.

گوشت و ماهی، لوبیا و حبوبات، سویا، مغزها و تخم مرغ نیز منابع خوب پروتئین محسوب می شوند. توجه داشته باشید که انواع کم چرب یا بدون چربی محصولات لبنی را انتخاب کنید، از مصرف خامه، پنیر خامه ای و کره اجتناب کنید و همپنین گوشت لخم و بدون چربی را انتخاب کنید و بجای انواع سرخ کرده از انواع بخارپز یا آب پز استفاده کنید.

اجتناب از مصرف شکر، نمک و چربی

چربی هایی که بایستی از مصرف آنها اجتناب کرد عبارتنداز: گوشت قرمز، لبنیات پرچرب و کره و یا چربی های ترانس در غذاهای سرخ کرده، فست فودها، و غذاهای فرآوری شده سوسیس و کالباس و... یافت می شوند.

نمک مصرفی خود را کاهش دهید

بیشتر نمک مصرفی در غذاهایی نظیر غذاهای فرآوری شده، کراکرها، چیپس و کنسروها وجود دارند. غذاهای حاوی شکر محتوی چربی بالایی نیز دارند ماتند شکلات ها. سعی کنید مصرف آنها را به حداقل برسانید.

مصرف مایعات کافی

توصیه بر مصرف 12-8 لیوان آب در روز می باشد. شیر، آب میوه، چای خصوصا چای سبز، سوپ و.. نیز مایعات محسوب می شوند. در موارد تب و تهوع/ استفراغ یا اسهال مایعات بیشتری مورد نیاز است.

اجتناب از مصرف الکل

خوردن مقادیر زیاد و طولانی مدت می تواند منجر به سیروز کبدی، بیماری های پیشرفته کبدی و سرطان کبد شود. خطر این بیماری ها در افراد مبتلا به هپاتیت بیشتر می باشد.

فعالیت فیزیکی

ورزش در افراد مبتلا به هپاتیت علاوه بر اینکه به حفظ وزن ایده آل کمک می کند بلکه باعث بهبود و تنظیم اشتها و برعکس نمودن اثرات جانبی داروهای مورد استفاده نیز می شود.

سعی کنید حداقل 10 دقیقه ورزش در روز داشته باشید و به تدریج به 30 الی 60 دقیقه در روز برسانید.

پیاده روی و شنا توصیه می شوند.

البته خانم های باردار نبایستی شدید ورزش کنند و بعد از مصرف غذا حدود 5 دقیقه ورزش سبک توصیه می گردد که البته نیاز به اجازه پزشک نیز می باشد چراکه در برخی انواع هپاتیت و بسته به مراحل پیشرفت بیماری ممکن ست نیاز به استراحت مطلق وجود داشته باشد.

نکته

اخیرا با افزایش شیوع بیماری های کبدی برخی مکمل های گیاهی مورد توجه قرار گرفته اند ولیکن بیشتر این ترکیبات دارای اثرات سمی بر کبد بوده و بجای بهبود معمولا باعث پیشرفت بیماری شده و سلامت جنین را به مخاطره می‌اندازند.

مسمومیت کبدی یکی از بزرگترین نگرانی های مرتبط با مصرف مکمل های گیاهی و رژیمی است.

برخی از مکمل های گیاهی اثرات سودمندی بر بیماری های کبدی نشان داده اند بعنوان مثال خار مریم (Milk thistle) به نظر می رسد بیش از سایر مکمل ها شناخته و باعث کاهش سمیت کبدی می‌شود که می تواند تحت نظر پزشک مورد استفاده قرار گیرد ولیکن در افراد باردار توصیه نمی شود.

توجه داشته باشید که در افراد باردار هیچ مکمل گیاهی خودسرانه ای نباید مورد استفاده قرار گیرد چراکه بیشتر این ترکیبات منجر به سقط جنین و زایمان زودرس خواهند شد.