جاذبه های گردشگری اصفهان ؛ پل ها و مناره های تاریخی

اصفهان شهری سرشار از تاریخ و هنر و معماری که با عنوان نصف جهان در همه ذهن ها نقش بسته است. شهری که رقص زاینده رود را در میانه ی خود دارد و بناهای تاریخی که در جای جای آن قد علم کرده اند.

هر گوشه اش مهر تاییدی بر علم و هنر مردمان این سرزمین می زند و تاریخ پرفراز و نشیبش را روایت می کند. بناهایی که گرما و سرما برایشان فرقی نمی کند، همچنان استوار ایستاده اند و روزها و شب ها را پشت سر می گذارند. در پس مهر سکوتی که بر لبانشان خورده است حکایت هایی نهفته جا خوش کرده اند که برای فهمیدنشان باید با تاریخ همقدم شوی.

راهی نصف جهان در کشور عزیزمان ایران هستیم. پیش تر با اطلاعاتی کلی، شما را با این شهر آشنا ساختیم و گوشه ای از آن را برایتان به تصویر کشیدیم : 

راهنمای سفر به اصفهان ؛ معرفی شهر

قصد داریم در بناهای تاریخی این شهر گشتی بزنیم و گوشه ای از زیبایی هایش را مرور کنیم.

صحبت از بناهای تاریخی اصفهان در یک مطلب کمی بی انصافی است در حق این شهر تاریخی …

پس این بار به سراغ پل ها و مناره های تاریخی این شهر می رویم و در مطالب بعدی بناهای دیگر را به شما معرفی می کنیم

با کارناوال همراه باشید.

پل های تاریخی

ابتدا با پل های تاریخی اصفهان آشنا خواهمی شد:

1- سی و سه پل

#سی‌ و سه‌ پل پلی است بر روی زاینده‌رود با 33 دهانه، 295 متر طول و 14 متر عرض که به دلیل ساختش توسط الله‌وردی خان اوندیلادزه گرجی، با نام پل الله وردی خان نیز شناخته می شود.

در دوازدهمین سال سلطنت شاه عباس یکم و به عبارتی دیگر در سال 1008 هجری قمری ایده ی ساختن این پل مطرح شد و در سال 10011 هجری قمری الله وردی خان اوندیلادزه گرجی، سردار مشهور آ زمان به عنوان مامور اتمام ساخت پل، آن را به اتمام رسانید.

احداث این پل که در ساخت آن از گچ، آجر، سنگ و آهک استفاده شده، به عنوان محل برگزاری جشن آب‌پاشان و مراسم خاج‌شویان ارامنه ی اصفهان در آن دوره بوده است. این پل به گفته ی بسیاری از گردشگران، یکی از شگفتی های معماری ایرانی را به تصویر می کشد و توانایی معماران ایرانی را نشان می دهد.

این اثر تاریخی در تاریخ 15 دی ماه سال 1310 با شماره ی 110 در فهرست آثار ملی ایران قرار گرفته است.

آدرس : میدان انقلاب اسلامی – خیابان چهارباغ عباسی

2- پل خواجو

کمی آن طرف تر از سی و سه پل و در قسمت شرقی آن پل تاریخی دیگری بر روی زاینده رود قرار گرفته است که به سبب تزئینات نقاشی و کاشیکاری در طاق های آن تفاوت هایی با سی و سه پل دارد. این پل از بناهای مشهور در زمان شاه عباس دوم صفوی می باشد که در سال 1060 هجری قمری بنا شده است. #پل خواجو به سبب قرار گیری در محله ای به همین نام این عنوان را به خود اختصاص داده است اما در طول تاریخ به نام های دیگری نیز آن را می شناختند به عنوان مثال به دلیل قرار گیری در مسیر رفتن به خانقاه و آرامگاه بابا رکن‌الدین و تخت فولاد به آن پل بابا رکن‌الدین می گفتند و یا به دلیل نام پل قبلی در همین محل آن را پل حسن‌بیگ می خواندند.

در میانه ی پل خواجو، ساختمانی مشهور به بیگربیکی قرار دارد که محل اقامت موقتی شاه صفوی و خانواده وی بوده است.  این پل 133 متر طول و 12 متر عرض و 24 دهانه دارد و از 15 دی ماه سال 1310 با شماره ی 111 به عنوان یکی از آثار ملی ایران به شمار می رود.

آدرس : محله ی خواجو

3- پل شهرستان

#پل شهرستان قدیمی ترین پل بر روی زاینده رود است و زمان ساخت آن به دوره ی ساسانیان باز می گردد. پل دارای 12 پایه ی سنگی بزرگ است که بر روی سنگ های طبیعی کف رودخانه ایجاد شده اند. پل شهرستان را با نام ها ی دیگری همچون پل جی یا پل جسر حسین نیز می شناسند. طول پل از ستون مُدور آجری تا انتهای سنگفرش قدیمی، 105 متر و عرض آن از 4/25 تا 5 متر متغیر می باشد. برای ساخت پل شهرستان از سنگ، آجر، خشت و ملات استفاده کرده اند و با تعمیراتی در دوره های دیلمیان و سلجوقیان به شکل امروزی خود در آمده است.

این پل در واقع یک پل جنگی و نظامی بوده است که نام آن از تاریخ 1 دی 1348 با شماره ی 889 در فهرست آثار ملی ایران به چشم می خورد.

آدرس: خیابان سلمان فارسی

4- پل مارنان

#پل مارنان یکی از پل های تاریخی بر روی زاینده رود می باشد که دو ساحل شمالی و جنوبی رودخانه را به هم متصل می کند. اطلاعات دقیقی درباره ی قدمت این پل در دست نیست و آن را به ادوار متفاوتی نسبت می دهند اما آنچه مسلم است این پل همزمان با پل شهرستان وجود داشته و به عنوان راه ارتباطی روستاهای آباد و سرسبز ماربین به روستاهای مقابل آن در ساحل جنوبی رودخانه بوده است.

نام اصلی این پل ماربین است که از واژه ی مهربین می آید. قرن ها قبل از ظهور زرتشت معبد مهرپرستان از تمام روستاهای اطراف دیده می شد و به همین سبب نام منطقه را مهربین گذاشتند. با احداث پل و تغییر این نام در زبان ساسانی نام ماربین را برای آن برگزیدند. با گذشت زمان این نام به مارنان تغییر پیدا کرد. البته نام های دیگری نیز برای پل وجود دارند که عبارتند از: سرفراز، ماربانان و مادنان

آدرس: بزرگراه خیام، بین پل فلزی و پل وحید ، انتهای بوستان سعدی

5- پل چوبی ( جویی ) 

#پل چوبی نام پلی کم عرض بر روی زاینده رود است که 147 متر طول دارد و از سازه های شاه عباس دوم در سال 1065 هجری قمری می باشد. این پل به عنوان یک راه اختصاصی برای اتصال باغ های سلطنتی شمال و جنوب رودخانه با باغ های گسترده ی سعادت آباد میان پل الله‌وردی خان و پل خواجو و کاخ هفت‌دست و کوشک آیینه‌خانه و کشکول و نمکدان بوده است. جالب آن که تنها خانواده شاه صفوی و امرا و بزرگان و مهمانها و سفرا اجازه ی عبور از آن را داشتند.

در میانه ی پل، برج شش گوشه ای وجود دارد که چشمه‌های آب جاری در آن محیط خوبی را برای امیران، اشراف، مهمانان و سفیرانی که به حضور شاه می آمدند ایجاد می کردند. این پل را به نام های دیگری در طول تاریخ می شناختند. به سبب روان بودن جوی آب از میان آن به پل جوبی، به دلیل شکل گیری دریاچه در قسمت غربی آن به نام پل دریاچه شهرت داشته است. از سوی دیگر به دلیل قرار گیری در محلی به همین نام، آن را به نام سعادت‌آباد و به سبب مجاورت با هفت کاخ از کاخ های سلطنتی شاه عباس دوم، با عنوان هفت دست نیز می خواندند.

آدرس : میان دو پل الله‌وردی خان و پل خواجو

مناره های تاریخی اصفهان

و اما مناره های تاریخی اصفهان:

1- مناره باغ قوشخانه‌

#مناره باغ قوشخانه که در زبان محلی به باقوشخانه شهرت دارد؛ بنایی مربوط به سده ی هشتم هجری است که یادگار دوران ایلخانیان می باشد. این مناره با 38 متر ارتفاع، یکی از دو مناره ی مسجد باباسوخته یا مصلی است و از جفت آن اثری دیده نمی شود.

این سازه یکی از نمونه های منحصر به فرد تزیینات و ویژگی های هندسی به شمار می رود. مارپیچ واژه ی الله‌اکبر به خط کوفی بنایی فیروزه‌ای پنج بار بر زمینه ی آجری آن تکرار شده است و نقش های اسلیمی ختایی جلوه ی دیگری به آن داده اند. کتیبه منار به شکل یک گردنبند تزیین شده با خط ثلث سفید معرق بر زمینه گل و برگ آجری دیده می شود و متاسفانه قسمت هایی از آن دچار آسیب شده است.

نام باغ قوشخانه را به سبب نزدیکی به باغ معروف قوشخانه از باغات سلطنتی شاه عباس یکم بر آن نهاده اند اما امروزه به دلیل قرار گیری در نزدیکی دروازه کهن طوقچی به نام طوقچی نیز شناخته می شود و برخی نیز به دلیل مجاورت با آرامگاه علی بن سهل، آن را منار علی بن سهل می خوانند.

این مناره در تاریخ 21 آبان ماه سال 1317 با شماره ی 313 در فهرست آثار ملی ایران قرار گرفته است.

آدرس: شمال‌ غربی‌ محله جویبار، جنب باغ قوشخانه‌

2- منار جنبان

#منار جنبان در محل آرامگاه عارفی به نام عمو عبدالله کارلادانی قرار دارد. عاملی که موجب تمایز این مناره نسبت به مناره های دیگر این است که با تکان دادن یک مناره، مناره ی دیگر نیز تکان می خورد. البته از این نمونه در عراق و عربستان هم وجود دارد اما تکان دادن یک مناره در این بنا کل ساختمان را به لرزه در می آورد و تکان ها به یک مناره ختم نمی شود. این مجموعه دو مناره را در بر می گیرد که مزین به کاشی‌های لاجوردی به شکل ستاره چهارپر و کثیرالاضلاع های فیروزه‌ای می باشند و هر یک 9 متر عرض و 17 متر ارتفاع دارند.

بر روی مزاری که در این بنا قرار دارد تاریخ 716 هجری یعنی اواخر پادشاهی محمد خدابنده الجایتو، ایلخان مسلمان مغول را نشان می دهد و حکایت از قدمت بنا دارد. منار جنبان از تاریخ 20 خرداد 1321 با شماره ی 349 در فهرست اثار ملی ایران قرار گرفته است.

هزینه ورودی: 3٫000 تومان

آدرس: خیابان آتشگاه

3- مناره چهل دختران

#مناره ی چهل دختران سازه ای مربوط به سده ی ششم هجری و دوران سلطان محمد بن ملکشاه سلجوقی می باشد که از نظر قدمت دومین مناره تاریخ دار ایران است. این مناره میله ای مدور به ارتفاع 24 متر می باشد که به طور کلی با پایه 29 متر ارتفاع دارد و تزیینات آجری و وجود سه کتیبه در آن که دو تای آن به خط کوفی و یکی به خط نسخ است هنر ایرانی را به نمایش می گذارد.
اولین کتیبه شامل آیات 2، 3 و 4 از سوره طه و به خط کوفی و کتیبه ی دوم منقوش به عبارات مذهبی با خط نسخ است و سومین کتیبه تاریخ 501 هجری را به خط کوفی نشان می دهد.

وجود باورهای محلی نیز بر جذابیت این سازه می افزاید. در گذشته اهالی اصفهان معتقد بودند که این مناره باعث گشایش بخت دختران می شود. در آن ایام دختران دم بخت مقداری گردو می خریدند و پس از شکستن آنها در کنار مناره همراه کشمش به عابران و مردم تعارف می کردند تا بختشان باز شود.

مناره چهل دختران با نام گارلند نیز شهرت داشته است. می گویند گارلند نام یکی از مبلغین انگلیسی پروتستان مذهب است که در این منطقه ساکن بود و یهودیان را به مسیحیت دعوت می کرد.

این سازه در تاریخ 15 آذر 1314 با شماره ی 231 به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

آدرس: میدان قدس (طوقچی)، خیابان سروش

4- مناره دارالضیافه

#مناره دارالضیافه بنایی مربوط به سده ی هشتم هجری قمری است و احتمال می رود بقایای یک مجموعه بزرگ در زمان حکومت سلطان محمد خدابنده معمور باشد. این بنا دارای یک سردری و دو گلدسته ی آجری است که مزین به هنر مقرنس‌کاری و کاشی معرق رنگین می باشد. کاشی فیروزه ای نیز در بافت شطرنجی و آجری آن وجود دارد.

نام این سازه از تاریخ 12 اسفند 1315 با  شماره ی 272 در فهرست آثار ملی ایران به چشم می خورد.

آدرس: چهارراه ابن سینا، خیابان کمال

5- مناره رهروان

سازه ای در میان مزارع روستای رهروان قد علم کرده است که با نام مناره رهروان یا رادان شناخته می شود. این مناره بر روی تک پایه ای کوتاه، مربع و آجری بنا شده و دارای 30 متر ارتفاع و 2 طبقه است.
قدمت آن دقیقا مشخص نیست اما کارشناسان،‌ تاریخ بنای آن را  مربوط به بعد از مناره های مسجد علی و ساربان و زیار و در دوره سلجوقیان می دانند. کتیبه ای به خط نسخ در  کاشی های آبی قسمت فوقانی مناره دیده می شود که جمله ی لااله الاالله، محمدرسول الله مخلصاً بر روی آن نقش بسته است.

نام این اثر از تاریخ 15 آذر 1314 با شماره ی 233 در فهرست آثار ملی ایران قرار دارد.

آدرس: 6 کیلومتری شمال شرقی اصفهان ،  روستای رهروان

متاسفانه عکسی از این مناره در دسترس نبود

6- مناره زیار

مناره ی زیار سازه ای با تزیینات آجری در روستای زیار است که ساخت آن مربوط به قرن ششم هجری قمری می باشد. این سازه تنها نمونه ی مناره ی سه طبقه اصفهان می باشد که سالم مانده است.

نا آن به نام محل قرار گیری آن باز می گردد و به احتمال زیاد به دوره حکمرانی مرداویج زیاری اشاره دارد. این مناره یک پایه ی آجری دارد و به صورت 8 گوشه ساخته شده است. در ساخت آن آجر و کاشی فیروزه ای به کار رفته اند و نکته ی جالب توجه این است که طبقات بالاتر کوتاه تر ازطبقات پایین تر می باشند.46ضخامت دیوار

ضخامت دیوار منار 46 سانتی متر و ارتفاع آن 50 متر است.آجر چینی ساده و تزیینی ، نقوشی به سبک لوزی، کتیبه ای به خط نسخ قائم الزاویه، کتیبه ای نواری شکل به خط کوفی ،کاشی هایی با لعاب فیروزه ای، آجر های برجسته و سرطاق ها از جمله تزیینات این مناره می باشند.

این مناره در 29 آذر 1316 با شماره ی 285 در فهرست آثار ملی ایران جای گرفته است.

آدرس: 30 کیلومتری شرق اصفهان ، ساحل جنوبی زاینده رود

7- مناره ساربان

یکی از زیباترین مناره های عهد سلجوقی #مناره ی ساربان است که مزین به تزئینات آجری و کاشی کاری می باشد. این سازه در قرن ششم هجری قمری بنا گردیده است و حدود 54 متر ارتفاع دارد.

این مناره سبک خالص معماری دوران سلجوقی شهر تاریخی اصفهان را به نمایش می گذارد و از ارتفاعات درون و پیرامون شهر قابل مشاهده است. مناره ساربان به 4 بخش تقسیم می شود در بخش اول آجرچینی ساده وجود دارد اما در بخش های دوم و سوم تزیینات آجری به سطحی عالی می رسد. در بخش چهارم، تاج اولِ مناره‌ با مقرنس های آجری و کاشی فیروزه ای و در بخش پنجم باز هم تزیینات آجری به چشم می خورد. بخش ششم و هفتم به ترتیب تاج دوم مناره‌ و تارُک مناره هستند.

مناره ی ساربان به دلیل نشست نامتقارنی که در پایه‌های آن رخ داده است حدود هشت درجه به سمت جنوب شرقی از امتداد قائم انحراف دارد که خود جلوه ی تازه ای را به مناره بخشیده است.

این مناره از تاریخ 15 آذر 1314 با شماره ی 232 در فهرست آثار ملی ایران قرار دارد.

آدرس: شمال محله جوباره (بخش یهودی‌نشین اصفهان)

8- مناره مسجد علی

#مناره مسجد علی نمونه ای از مناره های مدور است که از آجر و ملات گچ ساخته شده است و به دلیل هماهنگی در ابعاد و اندازه ها و آراستگی نمای سردربه عنوان یکی از شاهکارهای معماری مناره ها به شمار می رود.

سندی از قدمت این مناره در دست نیست اما شواهد بنای آن را در قرن ششم و حدود  525 – 515 هجری قمری را نشان می دهند. مناره ی علی بیش از 50 متر ارتفاع داشته است اما به دلیل فروریختن قسمتی از آن 48 متر از آن دیده می شود.

این مناره در ابتدا به دلیل نزدیکی مسجد سلطان سنجر به همین نام خوانده می شد اما با احداث مسجد علی با عنوان مناره علی مشهور گردید.

مناره علی  5 کتیبه دارد که 3 کتیبه ی اول کلمات و عبارات مذهبی را با کاشی فیروزه ای از پایین به بالا به خط کوفی بر زمینه آجری نشان می دهد. کتیبه ی چهارم دارای اشعار مذهبی به خط بنائی گچی بر زمینه شطرنجی می باشد و بر روی کتیبه ی پنجم آیه ای از سوره آل عمران با خط بنایی بر زمینه گچی نقش بسته است.

این مناره از تاریخ 15 دی 1310 با شماره ی 96 جزء آثار ملی ایران به شمار می رود.

آدرس: میدان امام علی(ع) ، محله هارونیه

9- مناره مسجد جامع برسیان

 #مناره برسیان در کنار مسجد جامعی به همین نام قرار گرفته است که مربوط به قرن پنجم و سال 491 هجری قمری می باشد. در میان مناره های تاریخ دار اصفهان این مناره در رتبه ی سوم قرار می گیرد.

این مناره سکو یا پایه ندارد و به صورت ستونی و مدور با آجر و ملات گچ شاخته شده است. قطر مناره در سطح زمین 5/75 متر و ارتفاع آن 34/55 مترمی باشد و پلکان مارپیچ مناره از داخل مسجد آغاز می گردد. شایان ذکر است که ساختمان مسجد بعدها در کنار مناره ساخته شده است. در مناره برسیان کاشیکاری دیده نمی شود و تنها تزیینات آجری که به شکل لوزی نزدیک به مربع و معروف به هزارباف است را می توان مشاهده کرد. استفاده از این نوع تزیینات باعث شده است تا کارشناسان این سازه را از بهترین نمونه های صنعت آجرچینی در دوران سلجوقی بدانند.

این سازه ی آجری از تاریخ 12 اسفند 1315 با شماره ی 265 به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران شناخته می شود.

آدرس: شرق اصفهان ، شمال زاینده رود ، روستای برسیان

10- مناره مسجد جامع گار

#مناره ی گار که در پشت مسجد جامع قدیمی روستای  گار قرار دارد سازه ای متعلق به سده ی ششم هجری قمری می باشد.  ارتفاعی این مناره چیزی در حدود  21 متر است که بر روی قاعده ای به مساحت 5 متر قرار دارد.

مناره در قسمت پایه ی سنگی خود به صورت چهار ضلعی آغاز می شود و در قسمت فوقانی به شکل هشت ضلعی در می آید. ارتفاع این هشت ضلعی حدود 8 متر و هر ضلع آن 2 متر است. کتیبه ای به خط کوفی آجری برجسته در قسمت بالای قاعده هشت ضلعی در جهت پشت به قبله دیده می شود و در دور تا دور بدنه این استوانه نیز تعداد زیادی کلمه مبارک الله به خط کوفی بنایی بصورت لوزی نقش بسته است. قطر دایره مناره به تدریج از 5/5 تا 7/4 متر افزایش می یابد.

60 پله که ارتفاع هر کدام چهار ردیف خشت است افراد را به بالای مناره هدایت می کند. دو در ورودی در این سازه قرار دارد که هریک دارای مسیری به سمت بالا می باشند.

آنچه که از کتیبه های این مناره به دست آمده است نشان می دهد که در سال 515  هجری قمری توسط یکی از شخصیت های محلی به نام ابوالقاسم ابن احمد که در کتیبه سید الروسا  نام دارد احداث گردیده است.

این اثر در تاریخ 12 اسفند 1315 با شماره ی 270 به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

آدرس: 22 کیلومتری شرق اصفهان در مسیر جرقویه ، روستای گار ( جار )

متاسفانه تصویری از این مناره در دسترس نیست

10- مناره های دردشت

#مناره‌های دردشت مناره هایی هستند که در کنار بقعه ی سلطان بخت آقا قرار دارند و ساختشان به قرن 7 و 8 هجری قمری باز می گردد.ارتفاع این مناره ها 15 متر است که بر فراز سر در بلندی قد علم کرده اند و امروزه ازآنها تنها 8 متر باقی مانده است.

این سازه ی آجری از تاریخ 15 دی ماه سال 1310 با شماره ی 115 به مجموعه ی آثار ملی ایران قرار دارد.

آدرس: خیابان ابن سینا، بازارچه دردشت، کوی دردشت

11- مناره گلدسته

این مناره که با نام های مناره خواجه عالم یا گلبار نیز شناخته می شود بر روی بقایای مناره ای قدیمی ساخته شده است. نقل است که در گذشته این سازه توسط شاگرد یک معمار و دور از چشم استاد ساخته می شود.
دو راه پله در مناره وجود دارد که یک راه مخفی را از چشم ها پنهان کرده است. می گویند وقتی استاد متوجه این کار شاگردش می شود وی را بسیار تشویق می کند. تاریخ ساخت این مناره را به قبل از سال 1067 هجری قمری و نیمه دوم دوره ی سلجوقی نسبت می دهند و احتمال می رود که متعلق به مدرسه یا مسجدی بوده باشد که امروزه وجود ندارد.

افسانه ای در میان ساکنان اصفهان از وجود گنج خسروانی در زیر این مناره و ماری به بزرگی یک گوسفند در نقش محافظ گنج حکایت دارد.

آدرس: محله دردشت، نزدیک مدرسه شفیعیه

متاسفانه تصویری از این مناره در دسترس نیست.

سخن آخر

تا به حال به اصفهان سفر کرده اید؟

کدام یک از این سازه ها را به تماشا نشسته اید؟

برایمان از تجربیات و مشاهدات خود بگویید …

بی صبرانه منتظر نظرات شما هستیم.