قلعه سرخ‌ فام آگرا ؛ هندوستان

کارناوال - زینب شیرازی : با وجود تاج محل در شهر آگرا،شاید قلعه ی آگرا ، که یکی از بهترین قلعه‌های مغولی در هند است ، آن چنان که باید خودنمایی نکند .

با وجود تاج محل در شهر آگرا،شاید قلعه ی آگرا ، که یکی از بهترین قلعه‌های مغولی در هند است ، آن چنان که باید خودنمایی نکند .

آگرا قلعه‌ای است ساخته شده از ماسه سنگ قرمز که رنگ سرخش نیز به همین سبب است. این دژ سرخ در 2٫5 کیلومتری از بنای خواهری خود یعنی تاج محل قرار گرفته است و به دلیل فضای مسطح بین این دو بنا، به راحتی از قلعه‌ی آگرا می‌توان تاج محل باشکوه را مشاهده کرد.

در واقع اگر بخواهیم دقیق‌تر قلعه‌ی آگرا را توصیف کنیم، می‌توانیم به آن لقب شهر محصور را اختصاص دهیم.

همراه با کارناوال قدم در قلعه سرخ‌فام آگرا بگذارید .

تاریخچه قلعه آگرا

ظاهر و ساختار کنونی قلعه توسط مغول‌ها ساخته شده است گرچه بنای اصلی دست کم از قرن 11 میلادی موجود است. پیش از آن آگرا تنها قلعه‌ای آجری بود که توسط راجا بادل ایجاد و نگهداری شده بود.

نخستین بار در سال 1080 پس از میلاد، در متون تاریخی به قلعه آگرا اشاره شده است. در آن هنگام بود که سپاهی از غزنویان این قلعه را به تصرف خود درآورد. اسکندر لودی، اولین سلطان ساکن دهلی بود که محل زندگی خویش را به #قلعه آگرا تغییر داد و در آن سکونت گزید. وی کشور را از همین قلعه اداره می‌کرد و شهر آگرا نیز به اهمیتی همچون دومین پایتخت کشور دست یافته بود. پس از او پسرش، سلطان ابراهیم لودی نیز در همین قلعه به فرمانروایی خود ادامه داد و در طی 9 سال حکومت او چندین قصر، چاه آب و یک مسجد به قلعه آگرا اضافه شدند.

در سال 1526 مغول‌ها در طی جنگی با ابراهیم لودی او را شکست داده، قلعه را به تصرف درآورده و توانستند گنجینه‌ی عظیمی از جواهرات همچون الماس کوه نور را به چنگ بیاورند. مغولان در قصر سلطان ابراهیم باقی ماندند و پلکان بی‌نظیری را به آن اضافه کردند.

قلعه آگرا در گذر زمان

در سال 1555 سلطانی هندو، معروف به هیمو پس از چندین نبرد توانست آگرا را به تصرف خود درآورد. هیمو پس از تصرف قلعه به غنایم عظیمی دست پیدا کرد، پس بر آن شد تا دهلی را نیز از تصرف مغولان به در آورد. اما سلطان اکبر مغول در طی حمله‌ای در سال 1556 هیمو را شکست داد. پس از آن سلطان اکبر که به اهمیت این منطقه پی برده بود، آگرا را پایتخت خود قرار داد و فرمان داد تا قلعه آگرا را که تنها قلعه‌ای آجری بود، بازسازی کنند. نمای داخلی بنا با آجر و نمای بیرونی آن با ماسه سنگ قرمز بازسازی شده است. حدود 4 هزار بنّا روزانه به مدت 8 سال بر روی این قلعه کار کردند و در انتها در سال 1573 ساخت آن به پایان رسید.

تنها در زمان حکومت شاه جهان، نوه سلطان اکبر قلعه آگرا به شکل فعلی خود بود. شاه جهان کسی‌ست که دستور ساخت تاج محل را داد.

شاه جهان برخلاف پدربزرگش، تمایل داشت تا ساختمان‌هایی از مرمر سفید داشته باشد و برخی از قسمت‌های اولیه و داخلی قلعه آگرا را تخریب کرد تا به میل خود بسازد.

شاه جهان در واپسین سال‌های زندگی اش توسط پسرش اورنگ زیب از حکومت خلع شد. شایعه شده بود که شاه جهان در برج مسمان، یکی از برج‌های قلعه آگرا با بالکنی مرمرین که رو به تاج محل است، از دنیا رفت.

در اوایل قرن 18، قلعه آگرا توسط امپراتوری ماراتا تسخیر شد. پس از آن قلعه بارها و بارها میان اپراتوری ماراتا و دشمنانش دست به دست شد. پس از سومین جنگ، امپراتوری مارتا طی یک شکست فاجعه‌آمیز قلعه را از دست داد و در طی یک دهه آینده خارج از دسترس باقی ماند. در نهایت در سال 1785 توانستند قلعه را به دست آورند اما در طی دومین جنگ با بریتانیا در سال 1803 به دست انگلیسی‌ها افتاد.

در سال 1857 قلعه محل جنگ و شورش هندی‌ها بر علیه حکومت انگلیسی‌ها بود و در نهایت به یک قرن حاکمیت بریتانیا بر هند پایان دادند.

وضعیت دفاعی قلعه آگرا

مساحت محصور در قلعه 94 هکتار است. طرح قلعه آگرا به شکل نیم دایره بوده که وتر آن به موازات رودخانه است و دیواره های آن ارتفاعی بیش از هفتاد پا دارند. برج و باروهای دوتایی با پایه هایی عظیم در اطراف قرار می‌گیرند. چهار دروازه در چهار طرف قلعه وجود دارند که یکی رو به رودخانه باز می‌شود.

دروازه‌های “دهلی” و “لاهور” دو دروازه قابل توجه قلعه اند. «دروازه لاهور» به نام «دروازه عمار سینگ » نیز مشهور است. دروازه با اهمیت دهلی که در بخش غربی قلعه قرار گرفته، بزرگ‌ترین دروازه قلعه و شاهکار زمان سلطان اکبر است. هر دو دروازه در حدود سال 1568، جهت افزایش امنیت قلعه و به عنوان دروازه های رسمی سلطان ساخته شدند. دروازه دهلی با طلاکاری در زمینه‌ای از مرمر سفید آراسته شده است. برای گذر از روی خندق و رسیدن به دروازه، از یک پل چوبی متحرک استفاده می‌شده. دروازه داخلی قلعه «هاتی پل» یا دروازه فیل نامیده می‌شود. دروازه هاتی پل توسط دو مجسمه سنگی فیل در ابعاد واقعی به همراه دو سرباز، مسبب تحکیم بخشیدن به لایه امنیتی قلعه بوده است. پل متحرک میان دو دروازه داخلی و خارجی، با اندکی صعود و چرخش 90 درجه بین دروازه‌ها، ورود به قلعه را رسوخ ناپذیر می‌ساخت. در طی محاصره قلعه، مهاجمین با استفاده از فیل‌ها سعی داشتند تا دروازه‌ها را در هم بشکنند اما باعدم وجود سطحی برای عقب رفتن و آمادگی پیش از پرش و یا دلایلی مشابه، استفاده از فیل‌ها بی‌اثر بود.

از آنجا که هنوز بخش شمالی قلعه در دست ارتش هند است، استفاده از دروازه دهلی برای عموم ممکن نیست. گردشگران از دروازه عمار سینگ وارد قلعه می‌شوند.

طراحی و معماری قلعه آگرا

قلعه آگرا از نظر تاریخ معماری بسیار مورد توجه است. طبق گزارش ابوالفضل علّامی 5000 ساختمان با طراحی‌‌های زیبای بنگالی و گوجراتی در داخل قلعه ساخته شده‌ بودند. برخی از آ‌ن‌ها توسط شاه‌جهان جهت ساخت راهی به سمت کاخ‌های مرمرین وی تخریب شدند.

ساختمان‌های بسیار دیگری نیز توسط بریتانیایی‌ها برای ساختن سربازخانه‌ها در طی سال‌های 1803 تا 1862 از بین رفتند. در حال حاضر به سختی بقایایی از سی ساختمان مغولی را در قسمت شمال شرقی قلعه و رو به رودخانه می‌توان یافت. در این میان، دروازه دهلی، دروازه اکبر و یک کاخ به نام «بنگالی محل» از جمله ساختمان‌های چشمگیر اکبری محسوب می‌شوند.

بخش‌های مختلف قلعه آگرا

در حال حاضر دروازه عمار سینگ تنها راه ورودی به قلعه است که شما بلیت خود را از این ورودی می‌توانید تهیه کنید. طراحی مارپیچ دروازه عمار سینگ به سبب سردرگم کردن مهاجمان و دشمنان است. پس از ورود یک راه مستقیم شما را به سمت مسجد مروارید یا مسجد موتی هدایت می‌کند که همیشه بسته است. سمت راست شما، درست پیش از رسیدن به مسجد موتی، سالن بزرگی به همراه تخت پادشاهی قرار دارد به نام «دیوان ایام».

سلطان شاه جهان از دیوان ایام به عنوان سالن رسیدگی به امورات داخلی و شنیدن دادخواهی مردم استفاده می‌کرد.

درست در مقابل سالن، قبر کوچک و نسبتا نامتجانسی است که متعلق به ستوان جان کالوین است؛ او یکی از فرماندهان استان‌های شمالی بوده.

دروازه عمار سینگ

مسجد موتی (مسجد مروارید)

دیوان ایام

مسجد نگینا و دیوان خاص

در سمت چپ ایوان، پلکان کوچکی‌ شما را به حیاط بزرگی می‌رساند. سمت چپ حیاط مسجد نفیس و کوچک «نگینا» دیده می‌شود. مسجد نگینا در سال 1635 و به دستور شاه‌جهان برای خانم‌های دربار ساخته شده است. در پایین مسجد نیز بازاری برای بانوان دربار قرار داشته.

در بخش عقبی حیاط و در طول دیوار شرقی قلعه، «دیوان خاص» قرار دارد که مخصوص سران و بزرگان بوده است. زمانی تخت افسانه‌ای و طاووس نشان سلطان شاه جهان که مزیّن به الماس کوه نور بوده، در این دیوان قرار داشته است. پس از آن اورنگ زیب پسر شاه‌جهان آن را به دهلی برد و نادرشاه افشار در سال 1739 آن‌ را به ایران آورد. پس از قتل نادرشاه افشار، الماس کوه نور را از تخت جدا کردند و آن الماس به فروش رفت.

مشرف بر رودخانه و رو به روی تاج محل، تخت جهانگیر قرار دارد. تخت جهانگیر که یک ورقه سنگی بزرگ سیاه‌رنگ با نوشته‌هایی در اطراف آن است دیده می شود. این تخت در زمان سلطنت جهانگیرخان ساخته شده است.

مسجد نگینا

دیوان خاص

قصر شیش محل، خاص محل و کاخ جهانگیر

وقتی رو به رودخانه ایستاده‌اید، در سمت راست شما «شیش محل» که قصری آیینه‌ای است قرار دارد. دیوارهای داخلی قصر با آینه کاری تزئین شده است. این قصر مدتی برای تعمیر بسته بوده و از وضعیت فعلی وی خبری در دست نیست.

همان‌طور که در بخش شرقی قلعه راه بروید به «خاص محل» و برج مسمان خواهید رسید. خاص محل، قصر مرمرین هشت ضلعی فوق العاده‌ای است که شاه‌جهان هشت سال آخر عمرش را در آن زندانی شده بود و درست در جایی قرار داشت که از آن به تاج محل، مقبره همسرش خیره می‌شد. «مسجد مینا»، مسجد اختصاصی وی درست در پشت این قصر قرار دارد که در حال حاضر بسته است و بازدید عمومی ندارد.

با ادامه دادن بخش جنوبی حیاط، با کاخ قرمز رنگ جهانگیر روبه‌رو خواهید شد که احتمالا سلطان اکبر آن را برای پسرش ساخته است. معماری این کاخ ترکیبی از معماری هندی و آسیای میانه است که یادآور ریشه‌های فرهنگی معماری ایرانی‌ست. در مقابل کاخ جهانگیر، «حوض جهانگیر» قرار دارد که برای حمام جهانگیر مورد استفاده بوده است.

مسیر اصلی شما را به سوی دروازه عمار سینگ هدایت می‌کند.

قصر شیش محل

خاص محل

مسجد مینا

کاخ جهانگیر

راه‌های رسیدن به قلعه آگرا

1) هواپیما

با دو نوع پرواز می‌توانید هوایی خود را به آگرا برسانید. پروازهای فرودگاه شهر آگرا 5 روز در هفته انجام می‌شود.

شنبه، دوشنبه و چهارشنبه با پروازهای دهلی-آگرا و سه شنبه و پنج شنبه با پرواز بمبئی-آگرا می‌توانید به آگرا سفر کنید.

2) قطار

شهر آگرا میان خطوط اصلی بین شهرهای بمبئی-دهلی نو و دهلی‌نو-چنی قرار دارد و بنابراین به راحتی با قطار می‌توانید به آگرا برسید.

3) اتوبوس

برای رسیدن به آگرا از دهلی نو با استفاده از اتوبوس، 4 تا 5 ساعت راه در پیش دارید. با استفاده از اتوبوس‌های Idgah Bus Stand و ISBT می‌توانید به شهر آگرا برسید.

به اتوبوس‌های لوکس خصوصی و آژانس‌های مسافرتی اعتماد نکنید چرا که بسیار گران هستند و ممکن است شما را دیرتر به مقصد برسانند. آن‌ها همچنین می‌گویند که مستقیما به سوی مقصد می‌روند که این طور نیست.

آدرس: هند، شهر آگرا، قلعه آگرا

Address: Agra Fort, Agra, India

تلفن: 0457 296 562 91 +

ساعت بازدید: صبح تا غروب